PAMİR KIRGIZLARININ HALK BİLMECELERİNDE AY VE GÜNEŞ (ETNO-FOLKLORİSTİKTEN ETNO-FELSEFEYE)

Yıl 2022, Cilt: 2 Sayı: 2, 219 - 239, 31.12.2022

сулайман кайыпов

Öz

Bu makalenin amacı, Pamir Kırgızlarının Ay ve Güneş hakkındaki etno-felsefi düşüncelerinin sonuçlarını, bilimsel gerekliliklere uygun olarak kaydedilmiş güvenilir halk bilimi metinleri temelinde analiz etmek ve aynı zamanda, sosyal ve beşeri bilimler sisteminde yeni bir yön olan bu bağlam dahilinde bilimsel araştırmalar ortaya koymanın zaruretini açıklığa kavuşturmaktır.
Makalenin kaynaksal dayanağını yazar tarafından Türkiye'de yaşayan Pamir Kırgızları arasından Mayıs 1997'den beri derlenip düzenlenen Ay ve Güneş ile ilgili, henüz yayınlanmamış bilmece metinlerinin bir grubudur. Bilimsel analizler özelden genele, basitten karmaşığa doğru betimleme ilkesine göre yapılır ve sonunda genelleştirici bir etno-felsefi sonuca varılır.

Anahtar Kelimeler

Kozmos, Ay, Güneş, etno-felsefe, Pamir Kırgızları, bilmece

ПАМИР КЫРГЫЗДАРЫНЫН ЭЛДИК ТАБЫШМАКТАРЫНДА АЙ МЕНЕН КҮН (ЭТНОФОЛЬКЛОРИСТИКАДАН ЭТНОФИЛОСОФИЯГА КАРАЙ)

Öz

Бул макалада көздөлгөн максат памир кыргыздарынын Ай менен Күн жөнүндөгү этнофилософиялык ойлом натыйжаларын жаңыдан, илимий талаптарга ылайык жазылып алынган, ишенимдүү фольклордук тексттердин негизинде талдап көрсөтүү, ошону менен бирге, социалдык-гуманитардык илимдер тутумундагы мына ушул жаңы багытка таандык илимий изилдөөлөрдү жүргүзүүнү колго алуунун зарыл экендигин ыспаттоо болуп саналат.

Макаланын булактык негизин автордун Түркияда жашап жаткан памир кыргыздарынын арасынан 1997-жылдын май айынан тартып ушул күнгө чейинки жыйнап, иреттеп келген, азырынча жарыялана элек элдик табышмак тексттери, анын ичинен Ай менен Күн жөнүндө айтылган табышмак өрнөктөрүнүн белгилүү бир тобу гана түздү. Илимий талдоолор жекеден жалпыга, жөнөкөйдөн татаалга карай сыпаттоо усулуна ылайык ишке ашырылып, акырында жалпылаштырылган этнофилософиялык корутунду чыгарылды.

Anahtar Kelimeler

дүйнөтааным, Ай, Күн, этнофилософия, памир кыргыздары, табышмак, денотат.

Kaynakça

• Kayıpov, S. (2010). Ethnological Revieә of the Van Kyrgyz. Inter¬nati¬onal Journal of Central Asian Studies, Seoul, 14, 181-199.
• Rémy Dor. (1980). Si Tu Me Dis: Chante! Chente!... / Documents pour Servir a la Connaissance de la Tradition Orale des Kirghiz du Pamir Afghan [Text] T. 1. These pour le Doktorat Es-Lettres par Rémy Dor Presentee le 22 Desembre, Paris.
• Türk Halkının Bilmeceleri Birleştirilmiş 2. Baskı. (1999). İlhan Başgöz, Andreas Tietze (Ed.), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Абдыракунов, Т. (1973). Киргизские народные загадки. Автореф. дисс. ... канд. филол. Наук, Фрунзе.
• Аникин В. П. (1988). К мудрости ступенька. А. Бисти-В. П. Бисти (Рис.). О русских песнях, сказках, пословицах, загадках, на родном языке: очерки. М.: Дет. лит.
• Быкова А. А. (1996). К вопросу об определении загадки // Паремиологические исследования. М.: Наука.
• Кaйыпoв С. Т. (1916). Пaмир кыргыздaрынын тaмaк-aш мaдaнияты. 2-т. Үрүмчү: Шинжaң эл бaш бaсмaсы/Шинжaң илим-теxникa бaсмaсы. (пaмир кыргыздaрынaн жыйнaлгaн 34 тaбышмaк колдонулгaн).
• Кайыпов С. Т. (2011). Пaмир кыргыздaрынын тaмaктaнуу системaсы: ритуaл жaнa турмуш, сaлт жaнa жaңылaнуу: Этногрaфиялык изилдѳѳ. Бишкек: Бийиктик. (пaмир кыргыздaрынaн жыйнaлгaн 32 тaбышмaк колдонулгaн).
• Кравцов Н. И. (1983). Русское устное народное творчество: учеб. для фил. спец. ун-тов. (2-е изд. Н. И. Кравцов, С. Г. Лазутин). М.: Высш. шк.
• Кыргыз эл табышмактары, жаӊылмачтары, калптары. (1971). Ж.Мукамбаев, Ж.Таштемиров (Түз.). Фрунзе: Мектеп.
• Садовников, Д. (1996). Загадки русского народа: сб. загадок, вопросов, притч и задач/ сост. (вступ. ст. и примеч. В. Аникина). М.: ТЕРРА.
• Сендерович С.Я. (2008). Морфология загадки. М.: Школа «Языки славянской культуры».