Elder Brother and His Brother -Two Person from Madrasah Whose Lifeline passes through the War

Yıl 2015, Cilt: 13 Sayı: 18, 385 - 410, 30.05.2015

Mustafa Arıkan

https://doi.org/10.17518/caty.17262

Öz

The Turkish who are at the turn of the century which the Ottoman state retreated from the stage of history, stayed in severe conditions; witnessed disasters because of wars, some of them fought in fronts, was taken prisoner, families watched their sons in the front or captivity, martyr notices or unknown results boosted these pains. The new Turkish state was established after the national struggle, Turkish nation eliminated the danger of losing their independence. Thousands of people, who experienced this difficult period of history, took part in national struggle as much as they can, stayed “ in shadow of history” and got involve “meşahir-i meçhule” (unknown famous). Here, İsa and Musa from Konya, who are two brothers from this generation, are two students of madrasah which joined the war from İstanbul with declaration of mobilization. İsa went to the Gallipoli front voluntarily, fought as private in 15th regiment and martyrized in Zığındere. His brother Mustafa was sent to Caucasian/Eastern front as reserve officer, fought in 17th division 50th regiment, was taken prisoner being shoted, and stayed as prisoner between 1916 and 1918 years. He was called again for national service in national struggle; He participated in all great combats in Caucasian division 13th regiment in Western front after August 1921. He is combatant of medal in either war period.Mustafa, whose madrasah training was left half finished, was charged to open a school in Dindebol, his village, by passing examination for teachership in 1924. He had trained thousands of students in the villages of his hometown Konya. Three young engaged in higher education of Dindebol, are his sons; İsa, Hayri and Naci. The struggle against the enemy in war years continued against illiteracy in republic years.As may be thousands of the other examples, based on Gallipoli martyr İsa of madrasah and his brother Mustafa, there is opportunity an evaluating on educated generation who we lost in war years and their effects establishment years of new state

Anahtar Kelimeler

Gallipoli War, those from Madrasah in Mobilization, Cauca

Ağabey ve Kardeşi -Hayat Çizgisi Savaştan Geçen İki Medreseli-

Öz

Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden çekildiği yüzyıl dönümünü yaşayan Türk insanı çok ağır şartlar içinde kalmış; savaşlar ile gelen felaketlere şahit olmuş, bazıları uzun yıllar cephelerde savaşmış, esir düşmüş, aileler cephede ya da esaretteki çocuklarının yollarını gözlemişler, şahadet haberleri ya da meçhul akıbetler bu acıları ziyadeleştirmiştir. Verilen milli mücadele sonunda yeni Türk devleti kurulmuş, Türk milleti istiklalini kaybetme tehlikesini bertaraf etmiştir.

Tarihin bu zorlu dönemecini bizzat yaşamış; gücü nispetinde mücadelenin içinde olmuş binlerce şahsiyet “tarihin gölgesinde” kalmış, “meşâhir-i meçhûle”ye dâhil olmuşlardır. İşte, bu kuşaktan iki kardeş, Konya’lı İsa ve Mustafa seferberlik ilanı ile savaşa İstanbul’dan katılmış iki medrese talebesidir. İsa gönüllü olarak Çanakkale cephesine gitmiş, er olarak 15. Alay’da savaşmış ve Zığındere’de şehit olmuştur. Kardeşi Mustafa, ihtiyat zabiti olarak Kafkas/Doğu cephesine sevk edilmiş, 17. Fırka 50. Alay’da savaşmış, vurularak esir düşmüş, 1916-1918 yıllarını Rusya’da esarette geçirmiştir. Milli Mücadele’de yeniden vatan hizmetine çağrılmış; Batı cephesinde Kafkas Fırkası 13. Alay’da Ağustos 1921’den sonra cephedeki büyük muharebelerin hepsine iştirak etmiştir. Her iki savaş döneminin madalyalı muharibidir.

Medrese tahsili yarım kalan Mustafa, savaştan sonra 1924 yılında muallimlik imtihanını kazanarak köyü Dindebol’a mektep açmak üzere görevlendirilmiş, 1959 yılına kadar memleketi Konya’nın köylerinde binlerce talebe yetiştirmiştir. Köyleri Dindebol’un yüksek tahsil yapan ilk üç genci oğulları İsa, Hayri ve Naci olmuştur. Savaş yıllarında düşmanla olan mücadele, erken cumhuriyet yıllarında cehalete karşı devam etmiştir.

Binlerce başka örnek üzerinden olabileceği gibi, Çanakkale şehidi medreseli İsa ve kardeşi Mustafa’dan hareketle, savaş yıllarında kaybettiğimiz tahsilli nesil ve bunun yeni devletin kuruluş yıllarındaki tesiri üzerine bir değerlendirme yapmak imkânı bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Savaşı, Seferberlikte Medreseliler, Kafkas

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğü Arşivi (KİMEMA)
• Kızılay Arşivi
• İstanbul Müftülüğü Şer’iyye Sicilleri Arşivi
• Kitaplar ve Makaleler
• Aksakal, Mustafa, Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını, İstanbul 2010
• Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvâli), C. 3, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1996
• Allahüekber Dağları’ndan Sibirya’ya İrfanoğlu İsmail Efendi’nin Esaret Yılları Hatıraları, (Haz. Ahmet Rıza İrfanoğlu), İstanbul 2004
• Arıkan, Mustafa, “Bolaylar”, Konya Ansiklopedisi, C. 2, Konya 2011, s. 154-158
• _____, “Milli Mücadele’ye Konya’dan Bir Destek: Hâdimizade Mehmet Emin ve Gezetesi İbret”, Uluslararası Milli Mücadele ve Zafer Yolu Sempozyumu, C. II, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2014, s. 719-754
• _____, “Bir Çanakkale Şehidi ve Mektubunun Başına Gelenler”, Gazi Akademik Bakış, C. 5, S. 9, Kış 2011, s. 213-243
• Asaf, Mehmet, Volga Kıyılarında ve Muhtıra Esaret Hatıra ve Maceraları, Akademi Kitabevi, İzmir 994
• Falih Rıfkı Atay, Zeytindağı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul 1989
• Ataman, Halil, Harp ve Esaret Doğu Cephesi’nden Sibirya’ya, Türkiye İş bankası Yayını, İstanbul 2011
• Bardakçı, Halit, Bütün Yönleriyle Ermenek, Çaba Matbaası, Konya 1976
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3ncü Ordu Harekatı C II, ATASE Yayını, Ankara 1993
• Cepheden Cepheye Esaretten Esarete (Haz. Eftal Şükrü Batmaz) Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara 2000
• Çetin, Nurullah “Hüzeyme Yeşim Koçak’ın Sarılmak Romanını Tahlil”, Türkish Studies, S. 6/3, Yaz 2011, s. 83-92
• Erdemir, Lokman, Çanakkale Bir Milletin Varoluş Destanı, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2011
• Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Ordusu, Kitap Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 2003
• Göze, Ahmet, Rusyada Üç Esaret Yılı (Haz. Ergun Göze), 2. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1991
• Hasan Basri Efendi, Bir Gemi Kâtibinin Esaret Hatıraları, (Haz. Bedrettin Görgün), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009
• İhsan Latif, Bir Serencam-ı Harp, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998
• Kızıldağ, Selçuk, Nargin Sarıkamış’tan Sibirya’ya, Parafiks Yayınevi, İstanbul 2014
• Koçak, Hüzeyme Yeşim, Sarılmak, Akçağ Yayınları, Ankara 2011
• Kutlu, Cemil, “Ermenilerin Türk Savaş Esirlerine Yaptıkları Mezalim”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 131, Nisan 2001, s. 231-234
• _____, Cemil, “Krasnoyarsk’ın Ölüm Kampından Yatılı Üniversiteye Dönüşmesi “, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 32, Erzurum 2007, s. 245-267
• Kütükoğlu, Mübahat, “Darü’l Hilafeti’l Aliyye medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri”, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, S. 7/1-2’den ayrı basım, İstanbul 1978, s. 3-4
• Morkaya, Burhan Cahit, İhtiyat Zabiti, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1933
• Ölçen, Mehmet Arif, Vetluga Irmağı Çarlık Rusyasında Bir Türk Savaş Tutsağının Anıları, Ümit Yayınevi, Ankara 1994
• Ölmez, Adem, Uzun Yürüyüş Belgeler Işığında Osmalı’nın Son Yıllarında Bediüzzaman, Nesil Yayınları, İstanbul 2012
• “Prof. Dr. Süleyman Hayri Bolay İle Söyleşi”, (Haz. Ethem Cebecioğlu, Vahit Göktaş, Sevim Yılmaz), Tasavvuf, Yıl: 9, Sayı: 22 (Temmuz-Aralık 2008), s.393-428
• Rusya Üsera Murahhası Yusuf Akçura Bey’in Raporu, Dersaadet 1335
• Sarıkamış’tan Esarete Tuğgeneral Ziya Yergök’ün Anıları, (Haz. Sami Önal), 4. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2006
• Sural, Mahmut, “50 Yıl Önceden Bu Yana Her Yönüyle Konya”, Yeni Konya, 19 Eylül 1975, s. 3; Uyar, Hattatlar Armağanı, s. 24-25
• Şahiner, Necmeddin, “Son Şahitler Onu gören, Konuşan ve Tanıyanların Dilinden Bediüzzaman Said Nursi”, Yeni Asya, Nu: 2595, 27 Nisan 1977, s. 6
• _____, Son Şahitler Bediüzzaman Said Nursi’yi Anlatıyor, C. 1, Yeni Asya Yayınları, İstanbul 1993
• Taşkıran, Cemalettin, Ana Ben Ölmedim 1. Dünya Savaşında Türk Esirleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2001
• Tekin, Metin, Sarıkamış’tan Sibirya’ya Birinci Dünya Savaşı Anıları, 2. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2006
• Tokad, M. Fuad, Kibrit Kutusundaki Sarıkamış Sibirya Günlükleri, (Haz. Jack Snowden), Timaş Yayınları, İstanbul 2011
• Tolon, Ahmet Hurşit, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevr’e Giden Yol, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2016
• Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1994), 4. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995
• Tonguç, Faik, Bir Yedek Subayın Anıları, Türkiye İş Bankası Yayını, İstanbul 1999
• Tugaç, Hüsamettin, Bir Neslin Dramı, Mars Matbaası, Ankara 1966
• Turgut, Arif Nüshet, “Bir Konyalı Subay ve Esaret Hatıraları”, Yeni İpek Yolu Dergisi Konya Kitabı VII, Konya 2004, s. 62
• Uyar, Veli Sabri, “Hattatlar Armağanı”, Konya, Sayı 125-126, Mart_Nisan 1949, Yıl XIII, s.24-25
• Uygur, Tülin, I. Dünya Savaşı’nda Esir Türkler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014
• Varlık, M. Bülent, “Esaret Gazeteleri”, Tarih ve Toplum, C. 34, S. 199, Temmuz 2000, s. 26-28
• Yanıkdağ, Yücel, “Rusya’daki 90 bin Osmanlı Savaş Esiri ve Sarıkamış Muharebesi”, Taraf, 7 Ocak 2015, s. 10
• Yanıkdağ, Yücel, Millete Deva Olmak Osmanlı Savaş Esirleri, Tıp ve Milliyetçilik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014
• _____, “Ottoman Prisoners of War in Russia 1914-1922, Journal of Contemporary History, Vol. 34, Nu. 1January, London 1999, pp. 69-85
• Tezler
• Akkor, Mahmut, I. Dünya Savaşında Çeşitli Ülkelerdeki Türk Esir Kampları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2006
• Kutlu, Cemil, I. Dünya Savaşında Rusya’daki Türk Esirleri ve Bunların Yurda Döndürülme Faaliyetleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 1997.
• Sabah, İsmail, Çanakkale Savaşlarının Eğitim Kurumuna Etkisi (1914-1916), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2013
• İnternet Adresleri
• http://www.msb.gov.tr/arsiv/phpscr/Sehitler.php