Mustafa Kemal’in Askeri Dehası ve Muharebelerdeki Uygulamaları

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 26, 1 - 43, 30.04.2019

Levent Ünal

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.585334

Cited By: 2

Öz

Mustafa Kemal Atatürk’ün dehası konusunda kimsenin şüphesi yoktur. Tüm dünya kendisini dâhi bir komutan, lider ve devlet adamı olarak kabul etmektedir. Bu eşsiz insanın askeri dehasına ilişkin değerlendirmeler daha ziyade girdiği tüm savaşları kazanmasından dolayıdır. Oysa onun askeri dehasının sırrı sadece muharebelerin sonuçları ile sınırlı değildir. Dehasının asıl boyutları muharebelerdeki eşsiz uygulamaları, ortaya koyduğu yeni ve benzersiz prensiplerdendir. Dolayısıyla Mustafa Kemal girdiği muharebeleri tesadüfler sonucu değil, ortaya koyduğu bu prensipler ve kimsenin cesaret edemeyeceği uygulamalar sonucu kazanmıştır. Bu prensip ve uygulamaların incelenerek, günümüz muharebe şekillerine nasıl yansıtılacağının araştırılmasına ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Atatürk, Dâhi Asker, Dâhi Lider-Devlet Adamı, Harp Tarihi

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Arşivi,
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Daire Başkanlığı Arşivi.
• 10 Kasım 1996 Atatürk’ü Anma Töreni Broşürü, Harp Akademileri Basımevi, İstanbul 1996.
• Akgül, Nilgün “Çanakkale Muharebeleri ve Etkileri”, Askeri Tarih Bülteni, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1991, s. 70-71.
• Akgün, Seçil, “Sakarya Meydan Savaşı Öncesi Bazı Hazırlıklar ve Gelişmeler”, Birinci Askeri Tarih semineri Bildiriler Kitabı II, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1983.
• Akyüz, Yahya, “Atatürk’ün Eğitim Düşüncesinin Kökenleri”, Atatürk Araştırma Dergisi, Cilt VIII, S. 23, Mart 1992, s. 235.
• ………………, “Atatürk’ü Yetiştiren Öğretmenlerden Birkaçı”, Atatürk Devrimleri ve Eğitim Sempozyumu, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara 1981, s. 115.
• Ali, Kılıç, Atatürk’ün Hususiyetleri, Sel Yayınları, İstanbul 1955.
• Altay, Fahrettin, İstiklal Harbimizde Süvari Kolordusu, İnsel Kitabevi, Ankara 1949.
• Armaoğlu, Fahir “Çanakkale Muharebelerinin Rusya Üzerindeki Etkileri”, Çanakkale Savaşları Sebep ve Sonuçları Uluslararası Sempozyumu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1993, s. 7-30.
• Arslan, Süleyman, “Atatürk’ün Devlet Adamlığı Vasfı”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 36, Kasım 1996, s. 933-952.
• Artuç, İbrahim, 1915 Çanakkale Savaşı, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2015.
• ………………, Yeniden Doğuş-Türk Kurtuluş Savaşı, Kastaş Yayınevi, İstanbul 2001.
• Askeri Yönüyle Atatürk, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1981.
• Atabay, Mithat, “Çanakkale Savaşları Sırasında Mustafa Kemal Atatürk”, Çanakkale Muharebelerinin İdaresi, Komutanlar ve Stratejiler, (ed. Lokman Erdemir, Kürşat Solak), Çanakkale Valiliği Yayınları, Ankara 2015, s. 105, 118.
• Atatürk, Askeri Mecmua, S. 114, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Askeri Matbaa, İstanbul 1939.
• Atatürk ve Askerlik Sanatı, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1985.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, Cilt II, Kaynak Yayınları, İstanbul 1999, s. 126-129.
• Atatürk’ün Önderliği ve İleri Görüşlülüğü, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri, Cilt II, MEB Yayınları, Ankara 1972.
• Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri (1911-1921 Tarihleri Arasına Ait 106 Belge), Yayın No:1, T.C.Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara 1982.
• Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam, Cilt I, Yükselen Matbaası, İstanbul 1969.
• Barışta, Hatice Örçün, “Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Balkan Tarihi Araştırmalarına Katkıda Bulunacak Birkaç Görsel Belge Üzerine”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Cilt II, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006, s. 71.
• Bay, Austin, Atatürk: Modern Türkiye’nin Kurucusu Dâhi Generalden Liderlik Üzerine Dersler, (çev. Fethi Aytuna), Pegasus Yayınları, İstanbul 2013.
• Bilgin, İsmail, “Maydos Mıntıka Komutanı: Kurmay Yarbay Mustafa Kemal ve Cephedeki Görev Süresi Cepheden Ayrılışı”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, 100.Yıl Özel Sayısı, sayı: 18, Bahar 2015, s. 76.
• Bayur, Hikmet, Atatürk’ün Hayatı ve Eseri, Güven Basımevi, Ankara 1963.
• ………………., Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt III, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1957.
• Belen, Fahri, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi 1914 Yılı Hareketleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1964.
• ……………., Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi 1917 Yılı Hareketleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1966.
• ……………., Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi 1918 Yılı Hareketleri, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1967.
• Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Çanakkale Cephesi, Cilt V, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayını, Ankara 1980.
• Cebesoy, Ali Fuat, Sınıf Arkadaşım Atatürk, Baha Matbaası, İstanbul 1967.
• Erendil, Muzaffer “Atatürk’ün Önder Kişiliğinden Örnekler”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1981, s. 21.
• Erickson, Edward, J., I.Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, T.İş Bankası Yayınları, İstanbul 2009.
• Erikan, Celal, Komutan Atatürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1964
• Gavrych, George W.,”Kemal Ataturk’s Politico-Military Strategy in the Turkish War of Independence 1919-1923”, Journal of Strategic Studies, Eylül 1988.
• ……………..………., Genç Atatürk, (Çev. Gül Çağalı Güven), Doğan Kitap, İstanbul 2014.
• Görgülü, İsmet, Çanakkale İlk Günde Biterdi, Bilgi Yayınları, İstanbul 2008 . İğdemir, Uluğ, Yılların İçinden (Makaleler, Anılar, İncelemeler), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1991.
• …………….., Mustafa Kemal Arıburnu Muharebeleri Raporu, Türk Tarih Kurumu Yayını, Seri XVI, Sayı 8, Ankara 1968.
• İlhan, Suat, Atatürk ve Askerlik, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1989.
• ………….., Harp Yönetimi ve Atatürk, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1970.
• …………..,”Atatürk’ün Yetiştiği Ortam”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt II, Sayı 5, Mart 1986, s. 279-280.
• Kabasakal, Hüseyin, “Birinci Dünya Savaşı Çanakkale Muharebeleri’nde Türk ve Alman Savunma Planları Konusunda Yorumlar”, Çanakkale Muharebeleri 75.Yıl Armağanı, Gnkur. Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayını, Ankara 1990, s. 83-84.
• Kemal, Cemal, “Nablus Meydan Muharebesi’nde Mustafa Kemal”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi TİTE Yayınları, S.51, Bahar 2013, s. 627.
• Kinross, Lord, Atatürk: Bir Milletin Yeniden Doğuşu, (çev. Necdet Sander), Altın Kitaplar Basımevi, İstanbul 1990.
• Kocatürk, Utkan, Atatürk’ün Fikir ve Düşünceleri, Turhan Yayınevi, Ankara 1984.
• Meydan Larousse, Cilt III, Meydan Yayınevi, İstanbul 1969.
• Okyar, Fethi, Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayını, İstanbul 1980.
• Omurtak, Salih Hasan Ali Yücel, İhsan Sungu, Enver Ziya Karal, Faik Reşit Unat, Enver Sökmen, Uluğ İğdemir, Atatürk, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınevi, İstanbul 1970.
• Onmuş, Nazım, “Deha Kavramı ve Anılarıyla Atatürk’ün Dehası”, Jandarma Dergisi Eki, Sayı 101, Ankara 2003, s. 7.
• Ökse, Necati, “Çanakkale Muharebeleri, Bu Muharebelerde Atatürk’ün Oynadığı Rol”, Atatürk Haftası Armağanı, S. 19, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1986, s. 117.
• Özdemir, Hikmet, Atatürk’ün Liderlik Sırları, Remzi Kitapevi, İstanbul 2006.
• Özdeyişleriye Atatürk, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1981.
• Özkan, Yalçın, “Dürüst Mavi Gözler ve Cesur Adımlar”, Atatürk Haftası Armağanı, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003, s. 133.
• Özlü, Hüsnü, «Arşiv Belgelerine Göre Büyük Taarruz Öncesi Sad Taarruz Planı ve Mustafa Kemal Paşa’nın Genel Taarruz Planının Analizi”, Büyük Taarruzun 90.Yılında Uluslararası Milli Mücadele ve Zafer Yolu Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Cilt II, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2014, s. 940.
• Özsoy, Muzaffer, “Askerlik Bilimi ve Strateji Açısından Atatürk”, Çağdaş Düşüncenin Işığında Atatürk, Eczacıbaşı Vakfı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 1986, s. 106.
• Sanders, Liman von, Türkiye’de Beş Sene, Askeri Matbaa, İstanbul 1921.
• Sarınay, Yusuf, “Atatürk’ün Yetiştiği Dönemin Sosyokültürel Yapısı”, Cumhuriyetin İlanının 90’ıncı Yılında Atatürk ve Cumhuriyet Sempozyumu Bildiri Kitabı, Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 2014, s. 91, 282-285.
• Saral, İsmail Tosun, Emre Saral, Çanakkale ve Sina-Filistin Cephelerinde Avusturya-Macaristan Ordusu Topçu Bataryaları, Türk-Macar Dostluk Derneği Yayınları, Ankara 2012.
• Söylev (Nutuk), Cilt I, TDK Yayınları, Ankara 1981.
• Smith, Michael Llewellyn, Ionian Vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922, C. Hurst & Co. Publishers, New York 1973.
• Sumner, B.H., Russia and the Balkans 1870-1880, Oxford Clarendon Press, Oxford 1937.
• Şahin, Naci, “1800’lü Yıllar Sonrasında Balkanlar’dan Anadolu’ya Yapılan Göç Hareketleri ve Anadolu Coğrafyasındaki Sosyokültürel Etkileri”, Dokuzuncu Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Cilt II, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 2006, s. 71.
• Şapolya, Enver Behnan, Mustafa Kemal Atatürk ve Milli Mücadele Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, İstanbul 1958.
• Şükrü, Eyüplü Mustafa, Çanakkale Şarkısı, Necm-i İstiklal Matbaası, İstanbul 1915.
• Turan, Şerafettin, Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik: Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Ankara 2004.
• …………..,……..,”Atatürk’ün Eğitim Süreci ve Düşünce Dünyasını Etkileyen Olaylar ve Düşünürler”, Cumhuriyetin İlanının 90’ıncı Yılında Atatürk ve Cumhuriyet Sempozyumu Bildiri Kitabı, Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 2014, s. 107-108.
• Türk’ün Altın Kitabı, Gazi’nin Hayatı, Türk Neşriyat Yurdu, İstanbul 1928.
• Türk İstiklal Harbi, Batı Cephesi Cilt II, 6/2, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1995.
• Türk Tarihi İçinde Atatürk ve Cumhuriyet, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 2009.
• Türk Tarihi Silahlı Kuvvetleri ve Atatürkçülük, Genelkurmay Başkanlığı 50.Yıl Yayını, Ankara 1973.
• Türkmen, Zekeriya, “Çanakkale Muharebelerinde 9. Piyade Tümen Komutanı Miralay (Albay) Halil Sami Bey)”, Çanakkale Muharebeleri’nin İdaresi, Komutanlar ve Stratejiler, (ed. Lokman Erdemir, Kürşat Solak), Çanakkale Valiliği Yayınları, Çanakkale 2015, s. 88-89.
• Ünal, Levent, “Çanakkale Savaşında Çıkarmalar ve Kara Muharebelerine Bütüncül Yaklaşımla Bakış ve Taktik Resmin Değerlendirilmesi”, 100.Yılında Çanakkale Savaşları, (yay. haz. Aynur Yavuz Akengin, Orhan Neçare), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2017, s. 453.
• .……………..,”İstiklal Harbi, Sakarya Meydan Muharebesi”, KHO Harp Tarihi II Ders Notları, KHO Matbaası, Ankara 2016, s. 271.
• Ünal, Osman, “Sakarya Meydan Muharebesi ve Yunan Taarruzlarının Doruk Noktası”, Stratejik Etütler Bülteni, S. 92, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara 1998, s. 8-16.
• Ünalp, F.Rezzan,”Çanakkale Muharebeleri ve Mustafa Kemal”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi 100.Yıl Özel Sayısı, AÇASAM Yayınları, Sayı 18, Bahar 2015, s. 37.
• .…………………,”Türk Milli Mücadelesi’nin Oluşumunda Kuvay-ı Milliye Düşüncesi ve Bağımsızlık Önderi Olarak Mustafa Kemal”, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Sayı 18, Ankara 2011, s. 83-84.
• Ürekli, Fatma, “Kıtalar Arası Zafer: Çanakkale 1915”, Askeri Tarih Araştırmalar Dergisi, S.4, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2004, s. 126.
• Üzen, İsmet, “İngilizlerin Kudüs’ü Ele Geçirmesi ve General Edmund H.H.Allenby’nin Kudüs’e Törenle Girişi (9-11 Aralık 1917)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, Elazığ 2009, s. 330-331.