Osmanlı İmparatorluğu’nda Müzayede Pratiği

Yıl 2022, Sayı: 33, 136 - 151, 24.10.2022

Ertan Ünlü

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1170673

Öz

Müzayede, günümüzde sanat eserlerinden gayrimenkullere, yiyecek giyecekten hobi ürünlerine varan geniş bir yelpazede ve çeşitli amaçlar doğrultusunda başvurulan popüler bir satış mekanizmasıdır. En yüksek fiyatı veren alıcıya malın satışını içeren bu mekanizma, açık artırma, mezat gibi farklı terimlerle de tanımlanmaktadır. Bu minvalde çok eski devirlerden itibaren görülen müzayede uygulaması, imparatorluğun erken dönemlerinden başlayarak Osmanlı dünyasında da kullanılmıştır. Dolayısıyla bu makalenin odak noktasını, Osmanlı İmparatorluğu’nda müzayede pratiği oluşturmaktadır. Bundaki gaye, müzayedenin Osmanlı İmparatorluğu’nda bir oluşum evresi geçirip geçirmediğini anlamaktır. Bu doğrultuda konu menkul mallar etrafında ele alınmıştır ve imparatorluğun başkenti çalışmanın merkezinde yer almaktadır. Dönem olarak ise 17. yüzyılla birlikte, daha çok 18. yüzyıl ağırlıktadır. Makalenin kaynaklarını da Osmanlı Arşivi’nde bulunan müzayede defterleri ile satışı yapılan muhallefat ve eski eşya listeleri teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Müzayede, Mezat, Açık Artırma, Osmanlı İmparatorluğu, 17. yüzyıl, 18. yüzyıl

Auction Practices in the Early Modern Period Ottoman Empire

Öz

Nowadays, auction is a popular sales mechanism that is used for a wide range and the various purposes, from works of art to real estate, from food to clothing and hobby products. This mechanism, which includes the sale of the goods to the buyer who gives the highest bidder, is also defined by different terms such as open bidding and vendue etc. The auction practice, which has been seen in this way since ancient times, was also used from early periods in the Ottoman world. Therefore, the focus of
this article is auction practice in the Ottoman Empire. The purpose of this is to understand whether the auction had a formation phase in the Ottoman Empire or not. In this direction, the subject has been examined around movable goods and the capital of the empire is at the center of the study. As a period, with the 17th century, the 18th century is dominant. The sources of the article constitute the lists of heritage and old property, which were sold, and auction registers in the Ottoman Archives.

Anahtar Kelimeler

Auction, Vendue, Open Bidding, Ottoman Empire, 17th century, 17th century, 18th century

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emiri, Sultan Mahmud I (AE.SMHD.I.), 253/20670, 263/21330.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emiri, Sultan Osman III (AE.SOSM.III.), 31/2187, 45/3221.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Ali Emiri, Sultan Mustafa III (AE.SMST.III.), 367/29216.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Bahriye (C.BH.), 84/4007.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Belediye (C.BLD.), 124/6197.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Dahiliye (C.DH.), 253/12619, 310/15464.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Maliye (C. ML.), 486/19829, 621/25570.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Asafî, Mühimme Defterleri (A.DVNSMHM.d.), 40/482; 42/851.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Defterleri (D.BŞM.d.), 6521, 8675.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF.), 79/60, 80/18.
• Bâb-ı Defteri, Başmuhâsebe Muhallefat Halifeliği Defterleri (D.BŞM.MHF.d.), 12439, 12519, 12592, 12647, 12670, 12692, 12797, 12974, 13051, 13052. Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Defterleri (TSMA.d.), 895, 1084, 2020, 2185, 2274, 2284, 2287, 2317, 2408, 2434, 2854, 3343, 4105, 4217, 4456, 7696, 7979, 9540, 9592, 9797, 9976.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı (TSMA.e.), 99/32, 226/4, 233/41, 234/3, 340/8, 340/9, 341/8, 341/9, 388/10, 441/10, 480/44, 592/30, 592/31, 593/16, 656/38, 780/11, 787/73, 794/9.
• AKSAN, Virginia H.- GOFFMAN, Daniel (2011). “Giriş: Erken Modern Dönem Osmanlı Dünyasının Resmini Çizmek”, Erken Modern Osmanlılar İmparatorluğun Yeniden Yazımı, (Ed.: Virginia Aksan-Daniel Goffman), İstanbul: Timaş Yay., 11-27.
• ATAY, Dinçer (2020). “Mezat ve Savaş: Yakup Kadri’nin Bir Şehit Mezadı Adlı Hikâyesinde Açık Arttırma ve Şehitlik”, Müzayede Kitabı, (Ed.: Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 5-17.
• BALİ, Rıfat N. (2021). Türkiye’de Antikacılar, Koleksiyonerler ve Müzayedeler (1855-1980), İstanbul: Libra Yayınları.
• BATMAZ, Eftal Şükrü (1995). XVIII. Yüzyıldaki Mali Uygulamaların Osmanlı Taşra Yönetimi Üzerindeki Etkileri Hakkında Bir Araştırma, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış doktora tezi)
• BOLAT, Tuncay (2020). “Sahip Olma Arzusu ile Eşyanın Esiri Olmama Kaygısı Arasında Haldun Taner’in “Artırma” Hikâyesi”, Müzayede Kitabı, (Ed.: Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 19-34.
• BOYAR, Ebru- FLEET, Kate (2014). Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• BOZKURT, Fatih (2011). Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim (1785-1875), Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış doktora tezi).
• BOZKURT, Fatih (2012). “Yetimi Kolla, Malını Koru! Tereke Defterleri ve Yetim Malları (1785-1875)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2(3): 69-90.
• CORNELİSSEN, Marloes (2015). “The Trials and Tribulations of a Dutch Merchant in Istanbul: Auctions at the Dutch Embassy in the Eighteenth-Century Ottoman Capital”, Osmanlı İstanbulu III, (Ed.: Feridun M. Emecen vd.), İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 623-638.
• ÇELİK, Mehtap (2020). “Malikâne Uygulamasının İlk Yıllarında Yapılan Müzâyedelere Dair Bazı Bilgiler: Midilli Sancağı”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 39(68): 251-279.
• DURU, Bahadır Bedri (2020). 19. Yüzyıl İstanbulu’nda İkinci El Eşya Ticaretinin Mekânı Olarak Bitpazarı, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi)
• ELDEM, Edhem (2012). “İstanbul: İmparatorluk Payitahtından Periferileşmiş Bir Başkente”, Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir ve İstanbul, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 165-247.
• ERÜNSAL, İsmail E. (2016). “İstanbul’da Kitap Ticareti ve Sahaflar”, Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, (Ed.: Coşkun Yılmaz), C. 7, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, 614-632.
• GENÇ, Mehmet (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• GİRAY, Kıymet (1997). “Müzayede/Artırma”, Türkiye’de Sanat: Plastik Sanatlar Dergisi Müzayede Özel Sayısı, 28: 56-58.
• HALAÇOĞLU, Yusuf (1994). “Dellâl”, DİA, 9: 145-146.
• KALLEK, Cengiz (2006). “Müzayede”, DİA, 32: 236-238.
• KAYABAL, Aslı (1991). “Bibliyograf Turgut Kut Müzayedeleri Anlattı: Babil Kızlarından Bugüne”, Cumhuriyet Kitap, 49: 11.
• KUT, A. Turgut (1994). “Terekelerde Çıkan Kitapların Matbu Satış Defterleri”, Müteferrika, 2: 3-24.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmanî, (Yay. Haz.: Nuri Akbayar), C. 4, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• NEUMANN, Christoph K. (2009). “Birey Olmanın Alameti Olarak Tüketim Kalıpları 18. Yüzyıl Osmanlı Meta Evreninden Örnek Vakalar”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 8: 13-17.
• ÖZLÜ, Zeynel- TİRYAKİ, Kerim (2020). “Osmanlı Devleti’nin Son Yıllarında İstanbul’da Mezat Memurluğu ve Müzayede Şekilleri”, Müzayede Kitabı, (Ed.: Emine Gürsoy Naskali), İstanbul: Kitabevi Yayınları, 151-195.
• ÖZSEZGİN, Kaya (1997). “Tereke Defterlerinden Açık Müzayedelere”, Türkiye’de Sanat: Plastik Sanatlar Dergisi Müzayede Özel Sayısı, 28: 46-49.
• ÖZVAR, Erol (2003). Osmanlı Maliyesinde Malikâne Uygulaması, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• SÖZER ORAN, Jale (2008). “Açık Arttırma; Tarihçe, Genel Bilgiler ve Bir Araştırma”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1): 125-135.
• TELCİ, Cahit (2007). “Osmanlı Devletinde 18. Yüzyılda Muhallefat ve Müsâdere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII(2): 145-166.
• THOMPSON, Don (2011). Sanat Mezat 12 Milyon Dolarlık Köpekbalığı: Çağdaş Sanatın ve Müzayede Evlerinin Tuhaf Ekonomisi, İstanbul: İletişim Yayınları.