Yenilgiyi Gözlerden Saklamak: Gelibolu’nun Tahliyesinde İngiliz Hava Gücü Faaliyetleri

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 35, 22 - 46, 15.10.2023

Emin Kurt

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1298389

Öz

Çanakkale Muharebeleri, Türk askeri ve siyasi tarihi için olduğu kadar dünya tarihi için de bir dönüm noktasıdır. Savaşın Türkler lehine sonuçlanması, Birinci Dünya Savaşı’nın akışını ve dünya tarihini ilelebet değiştirmiştir. Bu özelliği nedeniyle Çanakkale Savaşı, Birinci Dünya Savaşı içindeki herhangi bir savaştan daha çok incelenmiş, hakkında çok fazla araştırma yapılmıştır. Bazı yabancı yazarlar, Çanakkale Savaşı hakkında ormanları bitirecek kadar kâğıt ve denizleri kurutacak kadar mürekkep harcandığından bahsetmektedir. Bu iddianın gerçeklik payı çok yüksektir.
Çanakkale Savaşı, hemen hemen savaşan tüm ülke araştırmaları içinde geniş bir literatüre sahiptir. Savaşın incelenmesi o dereceye varmıştır ki, deniz ve kara muharebelerini inceleyen çalışmaların yanında, savaş içinde gerçekleşen muharebeleri ve hatta bölgeleri inceleyen eserler ortaya konulmuştur.
Çanakkale deniz ve kara muharebelerindeki kaynak bolluğunun aksine, hava harekâtı hakkında çok az kaynak mevcuttur. Bu pencereden bakıldığında; hava harekâtının Çanakkale Muharebelerinin unutulan cephesi olduğunu söylemek mümkündür. Karada ve denizdeki savaşın yoğunluğunun, gözleri ve dikkatleri, gökyüzüne ve yükseklerdeki savaşa yöneltmekten alıkoyduğu söylenebilir. Çanakkale Savaşı’nı konu alan birçok eserde, havacılık konusu; “Çanakkale’de uçaklar da kullanıldı” algısını yaratmaktan öteye gidememektedir. Bu eserlerde havacılık, kara ve deniz savaşlarının anlatımı renklendiren, anlatım zenginliği yaratan, değinilmiş olmak için anlatılan bir konudan ileriye gidememiştir.
Bu çalışmada, Gelibolu’nun tahliyesinden sonra Müttefik, özelliklede İngiliz hava gücünün tahliyenin Türk uçaklarından gizlenmesi yönündeki faaliyetleri, Türk ve yabancı arşiv belgeleri, Çanakkale hava faaliyetleri konusunda yazılmış birincil kaynak kitaplardan incelenecek, tahliyeye yönelik İngiliz hava gücü faaliyetinin boyutu ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Çanakkale Muharebeleri, Tayyare, Uçak, Hava Gücü, RNAS

Hiding Defeat From Eyes: British Air Force Activities in the Evacuation of Gallipoli

Öz

The Battle of Çanakkale is a turning point not only for Turkish military and political history, but also for world history. The outcome of the war in favor of the Turks changed the course of the First World War and the history of the world forever. Due to this feature, the Battle of Gallipoli has been studied more than any other battle in the First World War, and a lot of research has been done about it. Some foreign writers talk about the Dardanelles War, that enough paper was spent to finish the forests and enough ink to dry the seas. The truth of this claim is very high.
The Dardanelles War has a large literature in almost all warring country studies. The study of the war has reached such a degree that besides the studies examining the naval and land battles, works that examine the battles and even the regions that took place in the war have been revealed.
Contrary to the abundance of resources in the naval and land battles of Çanakkale, very few resources are available about the air campaign. When viewed from this window; It is possible to say that the air campaign is the forgotten front of the Battle of Çanakkale. It can be said that the intensity of the war on land and sea keeps eyes and attention from turning to the sky and the war on high. In many works on the Battle of Çanakkale, the subject of aviation; It cannot go beyond creating the perception that "planes were also used in Çanakkale". In these works, aviation, land and naval wars could not go further than a subject that colored the narrative, created a richness of expression, and was told in order to be mentioned.
In this study, the activities of the Allied, especially the British air power to conceal the evacuation from Turkish planes after the evacuation of Gallipoli, Turkish and foreign archival documents, primary source books written on Çanakkale air activities will be examined, and the extent of British air power activity for the evacuation will be tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Gallipoli Campaign, Aircraft, Airplane, Air Power, RNAS

Kaynakça

• Alman Askeri Arşivi, Freiburg (Bundesarchiv/Militärarchiv, BA/MA)
• Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi (ATASE)
• İngiliz Ulusal Arşivi, (The National Archives, TNA)
• Ash, Eric A., Sir Frederick H. Sykes and the Air Revolution-1912-1918, Calgary Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Alberta, 1991.
• Avcı, Cenk, Çanakkale Cephesi’nde Hava Savaşları, Gnkur. Basımevi, Ankara 2009.
• Aydemir, Mustafa, Ben Bir Türk Zabitiyim, Bataktan Çıkan Kahraman Topçu Yüzbaşı Mustafa Ertuğrul, Denizler Kitabevi, İstanbul, 2007.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri, Osmanlı Belgelerinde Çanakkale Muharebeleri, c.II, Ankara, 2005.
• Dolan, Hugh, Gallipoli Air War: The Unknown Story of the Fight for the Skies Over Gallipoli, Macmillan, 2016.
• Dolan, Hugh, Gelibolu Çıkarmalarının Anlatılmamış Öyküsü 36 Gün, Süha Sertabipoğlu (Çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2020.
• Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbi, IX. Cilt, Türk Hava Harekâtı, Gnkur. Basımevi, Ankara 1969.
• Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Savaşı’nda Çanakkale Cephesi, (04 Haziran 1915-09 Ocak 1916), V. Cilt, III. Kitap, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2012.
• Genelkurmay Başkanlığı, Çanakkale Muharebelerinde Müstahkem Mevki Cerideleri, (02.08.1914-02.11.1914), c. I, Genelkurmay Basımevi, Ankara 2019.
• Genelkurmay Başkanlığı, Çanakkale Muharebelerinde Müstahkem Mevki Cerideleri, (02.11.1914 – 25.02.1915), c.II, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2019.
• Hatemi, Nilüfer, Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, c.I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002.
• Holzhausen, Rudolf, Birinci Dünya Harbi’nde Almanya’nın Türkiye’ye Sağladığı Hava Desteği ve Çanakkale Havacıları, Fahri Çeliker (Çev.), Askeri Tarih Bülteni Eki, Sayı:14, Ağustos 1982.
• Jones, H. A., The War in the Air: Being the Story of The Part Played in the Great War by the Royal Air Force, Vol.:II, Clarendon Press, Oxford, 1928.
• Kansu, Yavuz, Şenöz, Sermet, Öztuna, Yılmaz, Havacılık Tarihinde Türkler, c. I, Hv.K.K.lığı Basımevi ve Neşriyat Müdürlüğü, Etimesgut 2006.
• Kapucu, Davud, Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Harbi’nde Hava Harp Gücü Ve Faaliyetleri (1914-1918), Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2019.
• Kurt, Deniz, Korkmaz, Erdal, Kuruluşundan Günümüze Türk Hava Kuvvetleri (Harekât ve Teşkilatlanma Tarihi 1911-1922), c.I, Hava Basımevi ve Neşriyat Komutanlığı, Ankara, 2020.
• Kurter, Ajun, Türk Hava Kuvvetleri Tarihi, c. II, 1915-1916, Hv.K. Basımevi, Ankara 2009.
• Mustafa Kemal, Anafartalar Muharebeleri’ne Ait Tarihçe, Suat Akgül, Hülya Toker, Sema Demirtaş (Haz.), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2011.
• Mühlman, Carl, Çanakkale Savaşı Bir Alman Subayının Anıları, Sedat Umran(Çev.), Timaş Yayınları, İstanbul, 2004.
• Pavelec, Sterling Michael, Airpower Over Gallipoli 1915-1916, Naval Instuitute Press, Annapolis, Maryland, 2020.
• Samson, Charles Rumney, Fights and Flights, Ernest Benn, London, 1930.
• Saunders, George, Per Ardua, The Rise Of British Air Power 1911-1939, Oxford University Press, London, 1944.
• Serno, Erich, Osmanlı Hava Gücü, Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Hava Gücü Komutanının Raporu, Emir Öngüner, Emin Kurtg (Haz.), Kronik Kitap, İstanbul, 2022.
• Sykes, F. H., Aviation In Peace And War, Edward Arnold & Co., London, 1922.
• Wolf, Klaus, Gelibolu 1915 Birinci Dünya Harbi’nde Alman-Türk Askeri İttifakı, Eşref Bengi Özbilen (Çev.), İş Bankası kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
• de Broglio, Bernard, “Footnote To A Sideshow: The French Seaplane Squadron At The Dardanelles”, The ’14 -’18 Journal, Australian Society of WW1 Aero Historians, Volume 1, 2018, s.98-114.
• de Broglio, Bernard, “Louis Garsonnin: Observations of a French pilot at the Dardanelles”, The ’14 -’18 Journal, Australian Society of WW1 Aero Historians, Volume 1, 2019, s.6-21.
• Esenkaya, Ahmet, “Çanakkale Cephesi’nde İdari Faaliyetler Ve Lojistik Hizmetleri”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 12, Güz 2014, Sayı: 17, s.45-83.
• Hamy, Yohann, “L’escadrille MF 98 T Au Coeur De La Bataille”, Association Nationale Des Croix De Guerre Et De La Valeur Militaire, No:324, Juin 2016, s. 14-16.
• Kurt, Emin, “Kan Denizine Yukarıdan Bakmak 25 Nisan Çıkarmasında İtilaf Hava Gücü Faaliyetleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, TAD, Cilt: 42, Sayı. 73, 2023, s. 331-369.
• Kurt, Emin, “Çanakkale Deniz Savaşı’nın Kapanmayan Hesabı Türk Mayınları ve İngiliz Uçakları”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi, Yıl: 20, Sayı: 32, 2022, s.193-213.
• Kurt, Emin, “Çanakkale Savaşı’nda Bir Uçak Gemisi Ark Royal (17 Şubat 1915 - 18 Mart 1915)”, SAVSAD Savunma ve Savaş Araştırmaları Dergisi, Aralık 2022, Cilt: 32, Sayı: 2, s. 305-344.
• Kurt, Emin, “İmrenmeden Nefrete Çanakkale Savaşı Hatıralarında Havacılık”, Çelik Kale Çanakkale, Ed. Şaduman Halıcı, Barış Borlat, İstanbul Belediyesi Kültür Yayınları, Seçil Ofset, İstanbul, 2022, s. 666-685.
• Kurt, Emin, “Seferberlikten Deniz Zaferine Çanakkale’de Uzakları Görme Çabası: Osmanlı’nın Havadan Keşif Gözetleme Harekâtı”, 105. Yılında Çanakkale Muharebelerine Bakış, Barış Borlat (Ed.), Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2020, s.73-103.
• Zeyrek, Şerafettin, “Çanakkale Savaşlarında Hava Gücü ve Hava Savaşları”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl: 1, 2003, Sayı: 1, s. 134-148.
• Süreli Yayınlar: Flight