1835 Yılında Karaferye Kazasının Nüfus ve Demografik Yapısı

Yıl 2023, Cilt: 22 Sayı: 35, 66 - 86, 15.10.2023

Burcu Malkadı Çiçek

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1344680

Öz

Osmanlı döneminde Selânik Vilâyetine bağlı olan ve etnik, dini ve kültürel çeşitliliği bakımından Rumeli’nin en renkli kazalarından biri olan Karaferye, Balkan Savaşlarına kadar Türk egemenliğinde kalmıştır. 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış ve yerine Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye ordusu teşkil edilmiştir. Bu ordunun nefer ihtiyacının karşılanması için Anadolu ve Rumeli’de 1830-1831 yılları arasında sadece erkekleri kapsayan nüfus sayımları yapılmıştır. Reayanın kalabalık olduğu yerlerde nüfus, etnik bakımdan bölümlere ayrılarak kayda geçirilmiştir. Karaferye kazasının erkek nüfusu yerli-yabancı Müslim- Gayrimüslim, Kıptî ve Ulah nüfus olarak ayrı ayrı kaydedilmiştir. Buna göre Karaferye’nin erkek nüfusu 12.732 olarak tespit edilmiştir.
Biz bu çalışmamızda hem ilk sayımdan sonra şehirdeki nüfus hareketliliğini görebilmek hem de nüfusun etnik-dinsel bileşenlerine ilişkin daha ayrıntılı veriler içermesi bakımından 1835 yılına ait 4934, 4935, 4936 ve 4937 numaralı defterinden hareketle Karaferye kazasının nüfus ve demografik yapısını ortaya koymaya çalışacağız. Bu defterlerde Karaferye’de yaşayan Türk ve Rum nüfus herhangi etnik bir vurgu yapılmaksızın Müslim ve Gayrimüslim nüfus şeklinde kaydedilirken Yahudi, Arnavut, Bulgar, Ulah ve Kıptî nüfus ayrı ayrı belirtilmiştir. 1835 yılında şehirde 29 mahalle ve 115 köyde 10.984 erkek nüfus kaydedilmiştir. Bu rakamlara yabancı reaya dâhil değildir. Karaferye kazasında nüfusun %67,70’i kırsalda yaşamaktadır. Veriler Karaferye kazasında şehirli nüfus oranının diğer Osmanlı şehirlerinden oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Nüfus, Karaferye, Demografi, Nüfus Defteri, Veroia.

Population and Demographic Structure of the Karaferye District in 1835

Öz

Karaferye, which was connected to the province of Thessaloniki in the Ottoman period and was one of the most colorful accidents of Rumeli in terms of its ethnic, religious and cultural diversity, remained under Turkish rule until the Balkan Wars. In 1826, the Janissary quarry was abolished and the Asâkir-I Mansûre-i Muhammediye army was formed in its place. In order to meet the needs of this army, censuses involving only men were carried out in Anatolia and Rumelia between 1830-1831.The male population of Karaferye was determined as 12.732.
In this study, we will try to reveal the population and demographic structure of the Karaferye district from the 4934, 4935, 4936 and 4937 register of 1835 in terms of seeing the population mobility in the city after the first census and including more detailed data on the ethnic-religious components of the population. In these books, the Turkish and Greek population living in Karaferye is recorded as Muslim-non-Muslim population without any ethnic emphasis, while the Jewish, Albanian, Bulgarian, Vlach and Coptic population are indicated separately. In 1835, 10,984 male populations were registered in 29 neighborhoods and 115 villages in the city.

Anahtar Kelimeler

Population, Veria, Census, Population Register, Demographics.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Nüfus Defterleri
• Defter No 4933
• Defter No 4934
• Defter No 4935
• Defter No 4936
• Defter No 4937
• Defter No 5079
• Defter No 5080
• Defter No 5081
• Defter No 5105
• D. CRD. d, No 40736
• TS. MA. e, 537/21
• Y.PRK.UM, No 2/22
• Araştırma İnceleme Eserleri
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak’anüvîs Ahmed Lûtfî Tarihi, (Yeni Yazıya Aktaran: Yücel Demirel, Tamer Erdoğan), Cilt 2-3, Tarih Vakfı-Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• Anastasopoulos, Antonis, Imperial Institutions and Local Communuties: Ottoman Karaferye. 1758-1774, Cambrigde, March 1992.
• Anastasopoulos, Antonis- Gara, Eleni, “The Rural Hinterland of Karaferye: Settlements, Divisions and The Çiftlik Phenomenon (Seventeenth- Eighteenth Centuries), Ottoman Rural Societies and Economies, Crete University Press, Rethymno, 2015, s. 261-291.
• Aydın, Mahir, “Sultan II. Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahrirleri”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basım Evi, İstanbul 1990, s. 81-106.
• Baş, Halit- Güllüdağ, Nesrin, “1452 Numaralı İzmit Şeriye Sicilinde Yer Alan Unvan ve Lakaplar Üzerine Bir İnceleme”, Anasay, Sayı. 7, 2019, s. 73-105.
• Başer, Alper, “Osmanlı Devleti ve Gagauzlar: İlişkilerin İlk Devresine Dair Bazı Gözlemler”, I. Uluslararası Devleti Olmayan Türk Toplulukları Bilgi Şöleni Gagauz Dili, Tarihi, Coğrafyası ve İnanç Sistemleri, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, Bursa 2018, s.9-21.
• Bingöl, Sedat, “İstanbul’da 1829 Nüfus Sayımı ve Bazı Mahallelerin Müslüman Nüfusu Üzerine Bir İnceleme”, Tarih Araştırma Dergisi, C. 23, Sayı. 36, 2004, s. 43-60.
• Bozkurt, Nebi, “Lakap”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt. 27, Ankara 2003, s. 65-67.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Çelebi Evliya, Seyahatname, (Hazırlayan: Seyit Ali Kahraman) 8. Kitap, 1. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Mart 2011.
• Gara, Eleni, Η Πόλη Και Η Περιοχή Της Βέροιας Στους Οθωμανικούς Χρόνους, Στο Ημαθίας Μελετήματα, Βέροια; Οι Φίλοι του Βυζαντινού Μουσείο Βέροιας 2007.
• Gara, Eleni- Machiel Kiel “Karaferye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt. 24, İstanbul 2011, s. 391-394.
• Göyünç, Nejat, “Hane”, DİA İslam Ansiklopedisi, Cilt. 15, İstanbul 1997, s. 552-553.
• Günay, Vehbi, “Karaferye Kazası Kadı Sicilleri”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Cilt.2, Sayı: 2, Aralık 2016, s.1-31.
• İpek, Nedim, Mübadele ve Samsun, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2000.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, T.C Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara 1995.
• Karpat, Kemal, “Gagauzlar”, TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt. 13, İstanbul 1996, s. 288-291.
• Karpat, Kemal, Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Timaş Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2010.
• Konuk, Neval, Yunanistan’da Osmanlı Mimarisi I, Stratejik Araştırma Merkezi Yayınları, Birinci Baskı, Ankara 2010.
• Koyuncu, Aşkın, “1877-1878 Osmanlı- Rus Harbi Öncesinde Şarkî Rumeli Nüfusu”, Avrasya Etüdleri, Cilt. 44, Sayı. 2, 2013, s.177-208.
• Koyuncu, Aşkın, “Tuna Vilâyeti’nde Nüfus ve Demografi (1864-1877)”, Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 9/4, Spring 2014 , s. 675- 737.
• Kütükoğlu, S. Mübahat, Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2010.
• Kütükoğlu, S. Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2018.
• Leake, William Martin, Travels in Northern Greece, Cilt. 3, London 1835.
• Öz, Mehmet, “Tahrir Defterlerindeki Sayısal Veriler”, Osmanlılarda Bilgi ve İstatistik (Ed. Halil İnalcık- Şevket Pamuk), DİE Yayınları, Ankara, 2020, s.17-32.
• Özekmekçi, Mustafa Mesut, “19. Yüzyılın İlk Yarısında Avrathisar’da (Kılkış) Evlâd-ı Fâtihân Nüfusu”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı. 31, Güz, 2021, s.113-141.
• Özekmekçi, Mustafa Mesut, “Ceride Odası 1830-1850”, Tarih & Gelecek Dergisi, Cilt. 6, Sayı. 3, Eylül, 2020, s.1012-1024.
• Özekmekçi, Mustafa Mesut, “Bazı Osmanlı Nüfus Defterlerinde Mim (م) ve Çeşitli Harfler ile Özel İşaretlerin Kullanımına Dair”, History Studies, Cilt:12, Sayı:6, 2020, s.3057-3072.
• Özekmekçi, Mustafa Mesut, “1830’ların Nüfus Defterlerinden Hareketle Osmanlı’da Askere Alınacakların Tespiti”, Belgi Dergisi, Sayı:22, 2021, s.747-770.
• Özsüer, Esra, “Balkan Savaşları’ndan Lozan’a Yunanistan’daki Ekalliyet Sorunu ve Müslüman Nüfus”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl. 11, Sayı. XXXIV, Haziran, 2018, s. 453-491.
• Shaw, Stanford, “The Ottoman Census System And Population 1831-1914”, International Journal of Middle East Studies, Vol: 9, 1978, pp.325-338.
• Sümer, Faruk, “Gagauzların Aslı”, Türk Dünyası Dergisi, Sayı: 252, s. 3-5-9-12.
• Sümer, Faruk, “Keykâvus II”, DİA İslam Ansiklopedisi, Cilt. 25, Ankara 2022, s. 354- 356.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri Hakkında Bir Mukkaddime ile Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan İstanbul’un Fethine Kadar, Cilt 1, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2019.
• Zachariadou, Elizabeth, “II. İzzeddin Keykavus’un Veroia’daki Hristiyan Torunları”, (Çev. Şahin Kılıç), OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Cilt. 21, Sayı: 21, Ankara, 2007, s. 245-246-257.