Findings on the Historical Mosque Inscriptions and Ottoman Gravestones in the Cemeteries in Eceabat District

Yıl 2024, Cilt: 23 Sayı: 36, 104 - 135, 11.06.2024

İsmail Sabah

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1490328

Öz

The Gallipoli Peninsula is a region where the Turkish population was settled after the Ottoman Turks annexed it, and has consistently been inhabited by the Turkish population since then. This region is strategically important, as it lies between the Dardanelles and the Aegean Sea. With the settlement of the Turkish people in the region, this region was filled with buildings belonging to the Turkish-Islamic culture. Examples of such buildings are mosques, khangahs, fountains and shadirvans. Some of them survived today. While some are still in service, others have been devastated over time.
Eceabat District and its villages, which are located at the tip of the Gallipoli Peninsula, are abundant in tombstones and inscriptions from the Ottoman period. A former study identifies a total of 829 tombstones and 67 inscriptions from the Ottoman period around Eceabat District and its villages (Sabah, 2019: 11). Since 2019 up until the present day, new ones have been identified by the investigations conducted by the Directorate of Gallipoli Historic Site (ÇATAB). However, these remained unrecorded because of various reasons (as some were still beneath the ground) at the time the relevant investigations were carried out. The relevant ones among these structures that were identified at a later time, are addressed in this study, where necessary.
This study examines the existing historical mosque inscriptions and the Cemeteries in Eceabat District and presents findings and evaluations on these inscriptions. The mosques investigated are as follows: Eceabat Central Mosque, Cahidî Sultan Mosque and Cemetery in Kilitbahir Village, Tabip Hasan Mosque in Kilitbahir Village, Kırklar Mosque in Kilitbahir Village, Mosques and Fountains in Bigalı Village, Mosques and Cemetery in Beşyol Village, the Mosque and Cemetery in Yalova Village.

Anahtar Kelimeler

Gallipoli Peninsula, Gallipoli Campaign, Ottoman Period Gravestones, Inscriptions

Eceabat İlçesindeki Tarihi Cami Kitabeleri ve Hazirelerde Mevcut Osmanlı Mezar Taşlarına Dair Bazı Tespitler

Öz

Gelibolu Yarımadası, Osmanlı Türklerinin burayı ele geçirmesiyle birlikte Türk nüfusun iskân edildiği ve günümüze kadar kesintisiz varlık gösterdiği bir coğrafyadır. Aynı zamanda Çanakkale Boğazı ile Ege Denizi arasında yer alması nedeniyle stratejik bir öneme sahiptir. Türklerin bölgeye yerleşmesi ile beraber Türk-İslam kültürüne ait yapılar inşa edilmeye başlamıştır. Cami, tekke, çeşme ve şadırvan yapıları bunlar arasındadır. Bu yapılardan bazıları ise varlığını korumuştur. Ancak günümüzde kimisi kullanılmakla beraber kimisi zamanla yıkılmış durumdadır.
Gelibolu Yarımadası’nın uç noktasını teşkil eden Eceabat İlçesi ve köyleri, Osmanlı dönemine ait mezar taşı ve kitabeler açısından zengin sayılabilecek durumdadır. Bu konuda Eceabat ilçesi ve köylerinde yapmış olduğumuz çalışmada Osmanlı dönemine ait 829 mezar taşı ve 67 kitabe tespit edilmiştir (Sabah, 2019: 11). Ancak 2019’dan günümüze kadar geçen süre zarfında Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı’nın (ÇATAB) yürüttüğü faaliyetler neticesinde bu sayıya yenileri eklenmiştir. Fakat bunlar ilgili araştırmanın gerçekleştiği dönemde çeşitli sebeplerle (toprak altında bulunması gibi) tespit edilemediğinden eser içerisinde yer almamıştır. Mevcudiyeti sonradan tespit edilen bu eserlerden makale kapsamında kalanlara ise yeri geldikçe değinilmiştir.
Bu araştırmada Eceabat ilçe sınırlarında bulunan mevcut tarihi cami kitabeleri ve hazireleri incelenmiş olup söz konusu kitabe metinleri üzerine bazı tespit ve değerlendirmelerde bulunulmuştur. İnceleme kapsamına alınan camiler; Eceabat Merkez Camii, Kilitbahir Köyü Cahidî Sultan Cami ve Haziresi, Kilitbahir Köyü Tabip Hasan Camii, Kilitbahir Köyü Kırklar Camii, Bigalı Köyü Camii ve Çeşmeleri, Beşyol Köyü Camii ve Haziresi ile Yalova Köyü Camii ve Haziresidir.

Anahtar Kelimeler

Gelibolu Yarımadası, Çanakkale Muharebeleri, Osmanlı Dönemi Mezar Taşları, Kitabeler

Kaynakça

• BOA. BEO. 4224-316755
• BOA. BEO. 4391-329289
• BOA. İ. TAL. 504-8/1
• BOA. İ. TAL. 504-8/2
• BOA. Y. MTV. 64-91
• BOA. İ. TAL. 33-11
• BOA. Y. PRK. EV. 3-65
• BOA. AE. SABH. I. 145-9782
• BCA.110-9-1-9 (Birinci Dünya Harbi)-Klasör No: 5384 – Yeni Dosya No: 25 – Eski Dosya No: 181 Fihrist No: 1-44
• Acıoğlu, Y. (2008). Kilitbahir Cahidi Sultan Külliyesi, Akdemir ve diğerleri (ed.). Eceabat Değerleri Sempozyumu, 27 Ağustos 2008, Çanakkale, Türkiye, Bildiriler içinde (s. 77-96). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları.
• Azamat, N. (1993). Cahidi Ahmed Efendi. İslam Ansiklopedisi (93). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 16-17.
• Berk, S. (2006). Zamanı Aşan Taşlar: Zeytinburnu’nun Tarihî Mezar Taşları. İstanbul: Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yayınları.
• C. İnce (kişisel iletişim, 25 Eylül 2022).
• Çalışlar, İ. (2010). On Yıllık Savaş, Org. İzzettin Çalışlar’ın Not Defterlerinden Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çetin, O. (2019, Mayıs). Osmanlı mezar taşlarının önemi ve sanatsal boyutu, Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 43(1), 39-52.
• E. Ok (kişisel iletişim, 10 Mart 2018)
• Günaydın, Y. T. (2018, Nisan). Zamanı Aşan Taşlar: Zeytinburnu’nun Tarihî Mezar Taşları, Belleten, 82(293), 357-359. doi: 10.37879/belleten.2018.357
• Hayta, N., Birbudak, T. S. (2010). Balkan Savaşları’nda Edirne. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Kucur, S. S. (2015). Mezartaşları. C. Yılmaz (Ed.), Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (435-441). C. 5, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A. Ş.
• Kurtman, N. (1991). Çanakkale Eserlerinden Örnekler. Vakıf Haftası Dergisi (8). 171-178.
• Özgür, G. (2008). Balkan Savaşları ve Sonrasında Bulgaristan ve Osmanlı Devleti Arasında Nüfus Göçü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
• Sabah, İ. (2019). Tarihi Gelibolu Yarımadası’nda Geçmişten Günümüze Kalan Mezar Taşları ve Kitabeler. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Schick, İ. C. (2013, Ekim). Şehrin yok edilmekte olan yazılı hafızası: kitabeler. Toplumsal Tarih Dergisi, (238), 88-93.
• Taymaz, B. (2022). Osmanlı Dönemi İstanbul Sebil ve Çeşme Kitabelerinin Biçim ve İçerik Açısından Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Toker, H., Aslan, N. (2009). Birinci Dünya Savaşı’na Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri (1). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Tunç, A., Bayrak, N., Tokeşer, F. G. (2015). Çanakkale Muharebelerinde 19. Tümen Cerideleri (1). Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Tülek, V. (2009, 18 Mart). Çanakkale Geçilmez… Cevat Paşanın Rüyası. Türkiye. Erişim adresi: https://www.turkiyegazetesi.com.tr/kose-yazilari/vehbi-tulek/canakkale-gecilmez-cevat-pasanin-ruyasi-403647
• Uysal, A. O. (2008) Kilitbahir (Kilidü’l-bahr)’de Tarihî Doku ve İki Hamam, Akdemir ve diğerleri (ed.). Eceabat Değerleri Sempozyumu, 27 Ağustos 2008, Çanakkale, Türkiye, Bildiriler içinde (s. 53796). Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları. Yakıt, İ. (2009). Yakut’un Kendi Seyahatlarına Düşürdüğü Tarihler. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (39), 211-219.