Edirne Antlaşması’nda (1829) Tuna Nehri Sahil ve Adalarının Statüsü

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 39, 38 - 54, 31.10.2025

Mensure Kızıl

https://doi.org/10.17518/canakkalearastirmalari.1789049

Öz

1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından 14 Eylül 1829’da imzalanan Edirne Antlaşması, Osmanlı-Rus ilişkilerinde yeni bir dönüm noktası oluşturmuş; özellikle Eflak ve Boğdan’ın idari ve siyasi statüsü ile Tuna Nehri üzerindeki sınır düzenlemeleri antlaşmanın en dikkat çekici yönleri olmuştur. Antlaşma, önceki 1812 Bükreş ve 1826 Akkirman düzenlemelerinin üzerine inşa edilmiş, ancak bu kez özellikle sınırların çizimi ve özerklik konularında daha ayrıntılı hükümler içermiştir. Antlaşmanın 3. maddesi, Eflak ve Boğdan sınırlarının Tuna Nehri boyunca yeniden tanımlanmasını sağlamış ve Tuna havzasındaki adaların kime ait olacağı, sahil şeritlerinin statüsü ve yerleşimlerin bağlı bulunduğu idari yapılar ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Bu değişiklikler, Eflak ve Boğdan’ın Osmanlı’ya bağlı özerk prenslikler olarak kalmasını sağlarken, Rusya’nın bölge üzerinde doğrudan nüfuz kurmasına da zemin hazırlamıştır. Dolayısıyla Tuna Nehri yalnızca bir doğal sınır değil, aynı zamanda diplomatik dengeyi, ticaret yollarını ve yerel toplumsal yapıyı etkileyen kritik bir unsur haline gelmiştir. Bu çalışma, Edirne Antlaşması bağlamında Tuna Nehri havzasındaki sağ ve sol sahilleri, sınır hattındaki yerleşimleri ve adaların statüsü gibi düzenlemeleri Osmanlı Arşiv belgeleri, diplomatik raporlar, mektuplaşmalar ve kronikler ışığında ele almaktadır. Osmanlı-Rus ilişkileri ve Tuna havzasındaki sınır çalışmalarına kaynaklık etmesi açısından literatüre katkı sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

1829 Edirne Antlaşması , Tuna Nehri , Tuna Adaları , Sahiller , Sınır Hattı

Status of The Danube River Coast and Islands in The Treaty of Edirne (1829)

Öz

Following the Ottoman-Russian War of 1828-1829, the Treaty of Edirne signed on September 14, 1829 marked a new turning point in Ottoman-Russian relations, with the administrative and political status of Wallachia and Moldavia and the border arrangements along the Danube River standing out as its most significant aspects. Building upon the earlier settlements of Bucharest (1812) and Akkerman (1826), the treaty introduced more detailed provisions, particularly regarding border demarcation and autonomy. Article 3 Treaty of Edirne redefined the boundaries of Wallachia and Moldavia along the Danube, specifying the ownership of river islands, the status of riverbanks, and the administrative affiliation of settlements located along the frontier. These changes preserved Wallachia and Moldavia as autonomous principalities under Ottoman suzerainty while simultaneously consolidating Russia’s direct influence in the region. Thus, the Danube emerged not only as a natural frontier but also as a critical factor shaping diplomatic balance, trade routes, and local social structures. This study examines the treaty’s provisions concerning the banks, settlements, and islands of the Danube in the light of Ottoman archival records, diplomatic reports, correspondence, and contemporary chronicles, aiming to contribute to the scholarship on Ottoman-Russian relations and border studies in the Danube basin.

Anahtar Kelimeler

Treaty of Edirne 1829 , Danube River , Islands , Riverbanks , Border Line

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Kaynakları Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA, Ali Emiri Mahmud II (AE.SMHD.II), 121/10027.
• BOA, Bab-ı Asafi Amedi Kalemi (A{AMD), 10/83.
• BOA, Bab-ı Asafi Divan-ı Hümayun Sicilleri Name-i Hümayun Defterleri (A{DVNSNMH.d), 10/471; 10/535.
• BOA, Haritalar (HRT.h), 182.
• BOA, Hattı Hümayun ( HAT), 1053/43389.
• BOA, İrade Hariciye (İ.HR), 54/2530; 56/2531.
• BOA, Muahedeler (MHD), 40.
• BOA, TS.MA.e, 561/21; 561/17; 561/22.
• Kitap ve Makaleler
• Ahmet Muhtar, 1828-1829 Türkiye-Rusya Seferi ve Edirne Muahedesi, C. I, Ankara 1928.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), İstanbul 2006.
• Ardeleanu, Constantin, İnternatıonal Trade and Diplomacy At The Lower Danube The Sulina Question and The Economic Premises of The Crimean War (1829–1853), Muzeul Brailei, Braila 2014.
• Akçura, Yusuf, Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri XVIII. ve XIX. Asırlarda, Ankara 2023.
• Bilge, Mustafa L., “Akkirman”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. II, İstanbul 1989, s. 269-270.
• Brătescu, Constantin, Population of Dobrogea, in Dobrogea 50 Years of Romanian Life, Ex Ponto (Ed.), Constanta 2003.
• Brie, Laure-Mihaela, “Population Dynamics in Dobrogea Under The Ottoman Empire Rule”, Osmanlı Dönemi Balkan Şehirleri, C. I, Zafer Gölen & Abidin Temizer (Ed.), Ankara 2017.
• Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedi, “Tuna”, C. XXIII, İstanbul 1986, s. 437-438.
• Darkot, Besim, Kartografya Dersleri, İstanbul 1939.
• Dursun, Haluk, “Osmanlı Arşivinde Tuna Nehri Ve Kıyıları”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XII/2, 2012, s. 333-339.
• Ekinci, İlhan, Tuna Nehri’nde Diplomasi Oyunları (1856-1883), Ankara 2014.
• Ekinci, İlhan, Tuna Komisyonu ve Tuna’da Ticaret (1856-1883), Ondokuz Mayıs Üniversitesi Tarih, A.B.D., Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), 1998.
• Erim, Nihat, Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Metinleri (Osmanlı İmparatorluğu Anlaşmaları), C. I, Ankara 1953.
• Hajnal, Henry, The Danube Its Historical, Political and Economic İmportance, 1920.
• Henderson, W.O, The Zollverein, F. Frank Cass & Co, London 1984.
• Ilie, Adrian, “Some Aspects Regarding The German Population in Dobrogea (19th century-early 20th century)”, in Dobrogean Germans History and Civilization, Valentin Ciorbea (Ed.), Constanta 2006.
• İnciciyan, L., Andreasyan H. D.,“Osmanlı Rumelisi’nin Tarih ve Coğrafyası”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 2-3, 2012, s. 101-152.
• Karahan, Ali, “Tuna Nehri ve Kıyılarındaki Yerleşim Yerleri Hakkında XVIII. Yüzyılın Sonlarında Kaleme Alınan Bir Risale (Değerlendirme ve Çeviri Metin)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 45, 2021, s. 1-34.
• Kiel, Machiel, “Silistre”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXVII, İstanbul 2009, s. 202-205.
• Kuzucu, Serhat, 1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ 2012.
• Maxim, Miham, “Tuna”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXXI, İstanbul 2012, s. 372-374.
• Maxim, Miham, “Tulça”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. XXXXI, İstanbul 2012, s. 360-361.
• Mehmed Neşri, Cihannüma Osmanlı Tarihi (1288-1485), Necdet Öztürk (Haz.), İstanbul 2008.
• Moltke Graf Von, Helmuth, The Russians in Bulgaria and Rumelia in 1828 and 1829, London 1854.
• Kamil Paşa, Tarih-i Siyâsîyi Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, C. III, İstanbul 1327, s. 117.
• Kayapınar, Ayşe, “Osmanlı Hâkimiyetinde Tuna Nehri ve Tuna Adaları”, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, C.I, Hatice Oruç & Muhammed Ceyhan (Ed.), Ankara 2016.
• Kızıl, Mensure, “Tuna Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa’ya Gönderilen Bir Savaş Hatıratı”, Hatıratın Işığında Olaylar-Olgular ve İnsanlar, C. III, Musa Gümüş (Ed.), Ankara 2022.
• Krehbiel, Edward, “The European Commission of the Danube: An Experiment in International Administration”, Int’l Conciliation 33/1, 1917.
• Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara 1999.
• Panaite, Viorel, “Osmanlı Hâkimiyetinin Tuna Nehri’nin Kuzeyinde Yayılışı: XIV ve XVI. Yüzyıllarda Eflak ve Boğdan”, Türkler, C. IX, Ankara 2002.
• Price, Arnold H., The Evolution of Tthe Zollverein: A Study of the Ideals and Institutions Leading to German Economic Unification Between 1815 and 1833, USA 1949.
• Radu R. Florescu, The Struggle Against Russia in the Romanian Principalities: A Problem in Anglo-Turkish Diplomacy 1821–1854, C. II, 1997.
• Sertoğlu, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli-Haritalı, C. V, Ankara 2011.
• Şanizade Mehmed Ataullah Efendi, Şanizade Tarihi, Ziya Yılmazer (Haz.), C. I, İstanbul 2008.
• The Encyclopaedia of Islam, “Edirne, Treaty of”, 2016/2, Leiden 2016, s. 79-80.
• Turan, Şerafeddin ,“1829 Edirne Antlaşması”, DTCFD, C.IX/1-2, 1951, s. 111-151.
• Türkiye Tarihi 3 Osmanlı Devleti 1600-1908, Sina Akşin (Ed.), İstanbul 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C. IV/I, Ankara 1978.
• Yıldırım, Filiz, 1856 Tarihli Bir Risale Işığında Tuna Nehri’nin Tarihi Coğrafyası ve Jeopolitiği, İstanbul 2019.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1802-1812), C. VII, Erhan Afyoncu (Ed.), İstanbul 2011.