Yazılı Türkçe Resmi Söylemde Ulaçların İşlevleri ve Zamansal Anlamlarına İlişkin Bir Çözümleme

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 1, 149 - 164, 30.06.2025

Emine Yarar , Doğan Baydal

https://doi.org/10.47777/cankujhss.1649929

Öz

Bu çalışmanın amacı yazılı Türkçe resmi dilde ulaç tümceciklerinin işlevleri ile zamansal anlamlarının ortaya konmasıdır. Çalışmada incelenen ulaç ekleri şunlardır: -(y)IncA, -DIğIndA, -DIğI zaman, -(y)ken, -Ir...-mAz, -mAdAn önce, -DIktAn sonra ve -DIkçA. Çalışmanın verileri 1923-2016 yılları arasında yayınlanan hükümet programlarından toplanmıştır. Toplam 565 ulaç tümceciği bulunmuş ve bu yapıların çoğunlukla zaman tümcecikleri olarak kullanıldıkları saptanmıştır. Ulaç ekleri arasından altısı zaman anlatılarına ek olarak diğer söylem rolleri de üstlenmektedir. -Ir...-mAz ve -mAdAn önce ulaçları ise sadece zaman anlatılarında kullanılmaktadır. İncelenen ulaçların söylemde üstlendikleri diğer işlevler bakımından en sık gözlenen işlev ortaç yantümcelerinin baş adlarını nitelenmesidir. Ayrıca -(y)IncA ve -DIğIndA ulaçları konu işaretleyicileri olarak kullanılmaktadır. Sıklık bakımından -(y)ken ulacının en fazla kullanılan yapı olduğu bulunmuştur. Diğer ulaç ekleri ise hükümet programlarında daha az kullanılmaktadır. Çalışmanın bulguları ulaç yapılarının hükümet programlarında üstlendikleri işlevler açısından son derece zengin olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

ulaç tümce yapıları , zamansıl anlam , ulaç tümca yapılarının işlevleri , Türkçe

An Analysis of the Functions and Temporal Semantics of Converbs in Turkish Official Written Discourse

Öz

The aim of this study is to uncover the functions and temporal meanings of the converb clauses in Turkish official written discourse. The converbs analysed in the study include -(y)IncA (when), -DIğIndA (when), -DIğI zaman (when), -(y)ken (while), -Ir...-mAz (as soon as), -mAdAn önce (before), -DIktAn sonra (after) and -DIkçA (whenever). The data are collected from the government programs issued between 1923 and 2016. A total of 565 converbs are found in the corpus. The findings illustrate that these constructions are mostly used as temporal clauses. Six of them also have other discourse roles in addition to their temporal markers. The suffixes -Ir...-mAz (as soon as) and -mAdAn önce (before) are utilized only as temporal converbs. Concerning other discourse functions, it is found that most of these converbs serve as the modifier of the head nouns in relative clauses. It is also revealed that -(y)IncA (when) and -DIğIndA (when) are utilized as topic markers. Of the converbs sampled -(y)ken (while) is the most frequently used construction. The other converbs are used less in the government programs. The findings of the study suggest that the converb constructions are very rich in terms of their functions that they assume in the government programs.

Anahtar Kelimeler

Converbs , temporal semantics , functions of converbs , official language of Turkish

Etik Beyan

The research does not require ethics committee approval.

Kaynakça

• Acar, A. F. (2014). Discovering the discourse role of converbs in Turkish discourse. Unpublished Master of Science Thesis. METU.
• Banguoğlu, T. (1995). Türkçenin grameri [Turkish grammar]. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Baydal, D., & Yarar, E. (2024). A corpus based analysis of the temporal converb clauses in Turkish. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 41(2), 349-365. https://doi.org/10.32600/huefd.1335471
• Çetintaş Yıldırım, F. (2005). Türkçede zaman anlatan ulaçların görünüş özellikleri. [Aspectual properties of temporal converbs in Turkish]. Dil ve Edebiyat Dergisi 2(1). 51-62.
• Erguvanlı Taylan, E. (1984). The function of word order in Turkish grammar. University of California Press.
• Göksel, A. & Kerslake, C. (2005). Turkish: A comprehensive grammar. Routledge
• Hacıoğlu, N. (1993). Adverbial clauses as topics in Turkish. La Trobe Working Papers in Linguistics 6(5). 71-96.
• Johanson, L. (1995). On Turkic converb clause. In M. Haspelmath and E. König (Eds.), Converbs in cross-linguistic perspective (pp. 313-347). Mouton de Gruyter.
• Kornfilt, J. (1997). Turkish. Routledge.
• Lewis, G. L. (1986). Turkish grammar. Oxford University Press.
• Murayev, N. (2018). Aspectual and discourse-pragmatic properties of verbal forms expressing simultaneity in three Finno-Ugric languages. Journal of Estonian and Finno-Ugric linguistics, 9(1). 85–109.
• Nedjalkov, V. P. (1998). Converbs in the languages of Europe. In J. van der Auwera (Ed.), Adverbial constructions in the languages of Europe (pp. 421–456). Mouton de Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110802610.421
• Ochs, E. (1979). Planned and unplanned discourse. In T. Givón (Ed.), Syntax and semantics (51-80). Academic Press.
• Slobin, D. I. (1995). Converbs in Turkish child language: The grammaticalization of event coherence. In M. Haspelmath and E. König (Eds.), Converbs in Cross-Linguistic Perspective (pp. 349–372). De Gruyter Mouton. https://doi.org/10.1515/9783110884463-011
• Xrakovskij, V. S. (2009). Taksis: semantika, sintaksis, tipologija. In V. S. Xrakovskij (Ed.), Tipologija taksisnyx konstrukcij. (pp. 11–113). Znak.
• Zeyrek, D. & Webber, B. L. (2008). A discourse resource for Turkish: Annotating discourse connectives in the METU Corpus. The 6th Workshop on Asian Language Resources, The Third International Joint Conference on Natural Language Processing, (IJNLP).