Yaşam Memnuniyetinin Zenofobi ile İlişkisinde Çokkültürlülük, Dini Grup Kimliği ve Ulusal Kimliğinin Aracı Rolü

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 71 - 89, 30.06.2025

Osman Yanık , Bekir Altıok , Hakan Karaman , Gözde Kesgin , Orhan Koçak

https://doi.org/10.69851/car.1666786

Öz

Bu araştırmanın amacı; yaşam memnuniyeti ile zenofobik tutum arasındaki ilişkinin açıklanmasında çokkültürlülük, dini grup kimliği ve ulusal kimliğin aracı rolünün incelenmesidir. Bu kapsamda çalışmada, araştırmacılar tarafından oluşturulan kişisel bilgi formu yanı sıra yaşam doyumu ölçeği, yabancı düşmanlığı (zenofobi) ölçeği, dini grup kimliği ölçeği ve ulusal kimlik ölçeği kullanılmıştır. Araştırma hipotezlerini test etmek için Türkiye’de 18 yaş üzerindeki 904 katılımcı ile nicel araştırma yöntemi kullanılarak bir çalışma gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara kartopu örnekleme yöntemi kullanılarak ulaşılmıştır. Saha çalışmasında elde edilen veriler SPSS ve AMOS programları kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmada; öncelikle yaşam memnuniyeti ile zenofobik tutum arasındaki ilişki test edilmiştir. Yaşam memnuniyeti ile zenofobik tutum arasında negatif yönde anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Ayrıca; yaşam memnuniyeti ile zenofobik tutum arasındaki ilişkide ulusal kimliğin ve dini grup kimliğinin aracılık rolüne sahip olduğu; çokkültürlülüğün ise bu ilişki üzerinde aracılık rolünün olmadığı bulunmuştur. Eğitim düzeyinin hem çokkültürlülük hem de dini grup kimliğinin zenofobik tutum ile ilişkisinde ılımlaştırıcı bir etkiye sahip olduğu belirlenmiştir. Araştırma sonuçları, göçmenlere yönelik zenofobik tutumların önlenmesi için bireysel ve toplumsal düzeyde daha derinlemesine çalışmaların yapılması gerektiğinin önemini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

yabancı düşmanlığı , yaşam doyumu , ulusal kimlik , göçmen , dini grup kimliği , çokkültürlülük

National Identity, Religious Group Identity, and Multiculturalism as Mediators Between Life Satisfaction and Xenophobia

Öz

This study aims to examine the mediating role of multiculturalism, religious group identity and national identity in explaining the relationship between life satisfaction and xenophobic attitude. In this context, in addition to the personal information form created by the researchers, the life satisfaction scale, xenophobia scale, religious group identity scale and national identity scale were used in the study. In order to test the research hypotheses, a study was conducted with 904 participants over the age of 18 in Turkey using a quantitative research method. The participants were reached using the snowball sampling method. The data obtained in the field study were analysed using SPSS and AMOS programs. In the research; firstly, the relationship between life satisfaction and xenophobic attitude was tested. It was determined that there was a significant negative relationship between life satisfaction and xenophobic attitude. In addition, it was found that national identity and religious group identity had a mediating role in the relationship between life satisfaction and xenophobic attitude. In contrast, multiculturalism did not have a mediating role in this relationship. It was determined that the level of education had a moderating effect on the relationship of both multiculturalism and religious group identity with xenophobic attitudes. The results of the research show the importance of conducting more in-depth studies at individual and social levels to prevent xenophobic attitudes towards immigrants.

Anahtar Kelimeler

xenophobia , life satisfaction , national identity , immigrant , religious group identity , multiculturalism

Kaynakça

• Amodu, A. (2019). Research article xenophobia and Africa in the 21st century: towards a xenophilial framework for sustainable development. The International Journal of Social Sciences and Humanities Invention 6(10): 5679-5682. doi: 10.18535/ijsshi/v6i10.05
• Aydın, D. (2019). Yetişkinlerde zenofobi, empati düzeyi ve Suriyeli çocukların Türk eğitim sistemine dahil edilmelerine ilişkin algılar (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Cerrrahpaşa, Lisansütü Eğitim Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden edinilmiştir.
• Beller, J. (2023): Xenophobia trends in Germany: Increasing negative attitude towards foreigners in younger birth cohorts, The Social Science Journal, 60(2), 172-178. doi: 10.1080/03623319.2020.1735855
• Blom S. (2010). Attitudes towards Immigrants and Immigration, in: K. Henriksen, L. Østby,D. Ellingsen (eds), Immigration and Immigrants (133–150). Oslo–Kongsvinger: Statistics Norway.
• Cashdan, E. (2001). Ethnocentrism and xenophobia: A cross-cultural study. Current Anthropology, 42(5), 760-764. doi: 10.1086/323821
• Ceballos, M., & Yakushko, O. (2014). Attitudes toward Immigrants in Nebraska. Great Plains Research, 24(2), 181-195.
• Cengiz, D. (2015). Zorunlu göçün mekânsal etkileri ve yerel halkın algısı; Kilis örneği. Turkish Studies,10(2), 101-122. doi: 10.7827/TurkishStudies.7938
• Creswell, J. W. and Poth, C. N. (2016). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. SAGE.
• Creswell, J.W. (2013). Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları (Çev. S.B. Demir).Ankara: Eğiten Kitap.
• Dağlı, A., & Baysal, N. (2016). Yaşam doyumu ölçeğinin Türkçe’ye uyarlanmasi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59). doi: 10.17755/esosder.263229
• Deniz, T. (2014). Uluslararası göç sorunu perspektifinde Türkiye. Turkish Journal of Social Research/Turkiye Sosyal Arastirmalar Dergisi, 18(1). 175-204. doi: 10.20296/tsad.91144
• Diener, E. D., Emmons, R. A., Larsen, R. J., & Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of personality assessment, 49(1), 71-75.
• Dovidio, J. F., & Esses, V. M. (2001). Immigrants and immigration: Advancing the psychological perspective. Journal of Social issues, 57(3), 378-387. doi: 10.1111/0022-4537.00219
• Erdoğan, M. (2020). Suriyeliler barometresi 2019: Suriyelilerle uyum içinde yaşamın çerçevesi. Ankara: Orion Kitabevi.
• Esses, V. M., Dovidio, J. F., Semenya, A. H., & Jackson, L. M. (2004). Attitudes toward immigrants and immigration: The role of national and international identity. In D. Abrams, M. A. Hogg, & J. M. Marques (Eds.), The social psychology of inclusion and exclusion (pp. 317-337). London: Psychology Press
• European Social Survey, (2018) Attitudes towards immigration and their antecedents. https://www.europeansocialsurvey.org/sites/default/files/2023-06/TL7-Immigration-English.pdf adresinden edinilmiştir.
• Gonçalves, G., Sousa, C., & Arasaratnam-Smith, L. A. (2023). The effect of multicultural attitudes and perceived intergroup threat on attitudes towards immigrants in Portugal: A polynomial regression with response surface analysis. Psychological Reports, 127(5), 1–25. doi: 10.1177/00332941221149182
• Gordon, S. (2015). The relationship between national well-being and xenophobia in a divided society: the case of South Africa. African Review of Economics and Finance, 7(1), 80-103.
• Gordon, S. L. (2018). Understanding evaluations of foreigners in modern South Africa: The relationship between subjective wellbeing and xenophobia. Journal of Happiness Studies, 19(2), 545-566. doi: 10.1007/s10902-016-9838-6
• Herrera, Y. M., ve Butkovich Kraus, N. M. (2016). Pride versus prejudice: Ethnicity, national identity, and xenophobia in Russia. Comparative Politics, 48(3), 293-315. doi: 10.5129/001041516818254365
• Hjerm, M. (1998). National identities, national pride and xenophobia: A comparison of four western countries. Acta Sociologica, 41(4), 335-347. doi: 10.1177/000169939804100403
• Hjerm, M. (2001). Education, xenophobia and nationalism: A comparative analysis. Journal of ethnic and Migration Studies, 27(1), 37-60. doi: 10.1080/13691830124482
• Hu, L. T., & Bentler, P. M. (1999). Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis:Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modeling: A MultidisciplinaryJournal, 6(1), 1–55. Doi: 10.1080/10705519909540118
• İçduygu, A. (2003). Irregular migration in Turkey (No. 12). Geneva: International Organization for Migration.
• İçduygu, A. ve Aksel, D. B. (2012). Türkiye’de düzensiz göç. Ankara:Uluslararası Göç Örgütü Türkiye.
• Kaldık, B. (2021). Uluslararası göç bağlamında sığınmacılara yönelik yabancı düşmanlığının incelenmesi: Türkiye’de zenofobi üzerine bir uygulama. Bingöl Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5, 69-96. doi:10.33399/biibfad.1029321
• Karataş, Z. ve Güzel, B. (2020). Üniversite öğrencilerinin yabancı düşmanlığıyla ilgili tutumlarının incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 31(2), 500-523. doi: 10.33417/tsh.641947
• Kayitesi, M. L., & Mwaba, K. (2014). South African university students' life satisfaction and perceptions of African immigrants. Social Behavior and Personality: an international journal, 42(7), 1127-1132. doi: 10.2224/sbp.2014.42.7.1127
• Knabe, A., Rätzel, S., & Thomsen, S. L. (2013). Right‐wing extremism and the well‐being of immigrants. Kyklos, 66(4), 567-590. doi: 10.1111/kykl.12037
• Koc, Y., & Anderson, J. R. (2018). Social distance toward Syrian refugees: The role of intergroup anxiety in facilitating positive relations. Journal of Social Issues, 74(4), 790-811. doi: 10.1111/josi.12299
• Koçoğlu, E., & Salur, M. (2018). Üniversite öğrencilerinin göç ve mülteci sorununa ilişkin tutumları. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(3), 2408-2425. https://doi.org/10.29299/kefad.2018.19.03.017
• Makashvili, A., Vardanashvili, I., & Javakhishvili, N. (2018). Testing intergroup threat theory: Realistic and symbolic threats, religiosity and gender as predictors of prejudice. Europe's Journal of Psychology, 14(2), 464. doi: 10.5964/ejop.v14i2.1483
• Modood, T. (2016). Multiculturalism. The Blackwell Encyclopedia of Sociology, 1-4. doi: 10.1002/9781405165518.wbeosm129.pub2
• Nukaga, M. (2006). Xenophobia and the effects of education determinants of Japanese attitudes toward acceptance of foreigners. JGSS Research Series No.2. 191-202.
• Ommundsen, R., Yakushko, O., Van der Veer, K., & Ulleberg, P. (2013). Exploring the relationships between fear-related xenophobia, perceptions of out-group entitativity, and social contact in Norway. Psychological Reports, 112(1), 109-124. doi: 10.2466/17.07.21.PR0.112.1.109-124.
• Özmete, E., Yıldırım, H., & Duru, S. (2018). Yabancı düşmanlığı (zenofobi) ölçeğinin Türk kültürüne uyarlanması: geçerlilik ve güvenirlik çalışması. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18, 191-209. doi: 10.21560/spcd.v18i39974.451063
• Öztürk, M., (2020), Gençlerin Suriyelilere Yönelik Yabancı Düşmanlığına (Zenofobi) Etki Eden Sosyodemografik Faktörler, Turkish Studies - Social Sciences. 15, 559-576 doi: 10.29228/TurkishStudies.40505
• Padır, M. A. (2019). Examining xenophobia in Syrian refugees’ context: The roles of perceived threats and social context (Doktora tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12622919/index.pdf adresinden edinilmiştir.
• Padır, M. A. ve Erdur-Baker, Ö. (2023). Syrian refugees and xenophobia: The role of gender, education, perceived economic income, and age. Erzincan University Journal of Faculty Education, 25(1), 162-169. doi: 10.17556/erziefd.1190189
• Pehrson, S., Vignoles, V. L., & Brown, R. (2009). National identification and anti-immigrant prejudice: Individual and contextual effects of national definitions. Social Psychology Quarterly, 72(1), 24-38. doi: 10.1177/019027250907200104
• Roux, G. (2017). Explaining xenophobia. cultural values, political attitudes and perceptions of threat. P. Bréchon and F. Gonthier (Eds.) European values (pp. 70-85). Brill
• Song, S (2020), Multiculturalism, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2020 Edition), E. N. Zalta and U.
• Nodelman (Eds.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. rieved from https://plato.stanford.edu/entries/multiculturalism/
• Special Eurobarometer 469, (2018). Integration of immigrants in the European Union. https://migrant-integration.ec.europa.eu/sites/default/files/2021-05/ebs_469_en.pdf adresinden edinilmiştir.
• Tabachnick, B. G. and Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. Pearson
• Tajfel, H., Turner, J. C., (1986). The social identity theory of intergroup behavior. Psychology of intergroup relations, 5, 7-24.
• Tecim, E., Tekeli, F., & Keş, İ. (2024). Yaşam memnuniyetine bağlı olarak göçmen algısının sosyolojik analizi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Ve Teknik Araştırmalar Dergisi, (23), 21-34. doi: 10.59768/sustad.2024.11
• Triandafyllidou, A. (1998). National identity and the'other'. Ethnic and Racial Studies, 21(4), 593-612. doi: 10.1080/014198798329784
• Türk, A., Ervüz, C., & Ervüz, F. (2024). Suriyelilere yönelik tehdit algısının yabancı düşmanlığına (Zenofobi) etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34(1), 167-176. doi:10.18069/firatsbed.1339518
• UNHCR, (2025). Türkiye’deki Mülteciler ve Sığınmacılar, https://www.unhcr.org/tr/unhcr-turkiye-istatistikleri adresinden edinilmiştir.
• Van Der Veer, K., Yakushko, O., Ommundsen, R., & Higler, L. (2011). Cross-national measure of fear-based xenophobia: development of a cumulative scale. Psychological reports, 109(1), 27-42. doi: 10.2466/07.17.PR0.109.4.27-42
• Verkuyten, M., & Yildiz, A. A. (2007). National (dis) identification and ethnic and religious identity: A study among Turkish-Dutch Muslims. Personality and Social Psychology Bulletin, 33(10), 1448-1462. doi: 10.1177/014616720730
• Ward, C., & Masgoret, A. M. (2008). Attitudes toward immigrants, immigration, and multiculturalism in New Zealand: A social psychological analysis. International Migration Review, 42(1), 227-248.
• WCAR, (2001). Report of the world conference against racism, racial discrimination, xenophobia and related intolerance. Retrieved from https://www.un.org/WCAR/durban.pdf
• Yakushko, O. (2009). Xenophobia: understanding the roots and consequences of negative attitudes toward immigrants. The Counseling Psychologist, 37(1), 36-66. doi: 10.1177/0011000008316034
• Yekeler, B., & Şahin, M. (2021). Göçmenlerin ülkemizdeki sağlık yüküne etkisi ve göçmenlere bakış açısı: sağlık personeli aday örneği. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(1), 98-104. doi: 10.37989/gumussagbil.818662
• Yitmen, Ş., & Verkuyten, M. (2018). Feelings toward refugees and non‐Muslims in Turkey: The roles of national and religious identifications, and multiculturalism. Journal of Applied Social Psychology, 48(2), 90-100. doi: 10.1111/jasp.12493
• Zeisset, M. (2016). The happiest xenophobes on earth: examining anti-immigrant sentiments in the nordic countries. Publica-Journal of Undergraduate Research, 21(1), 6.