İKİ FARKLI DÜNYA GÖRÜŞÜ ÜZERİNE İNCELEME: FARABİ’NİN EVRENSEL MEDENİYETİNDEN HUNTINGTON’IN MEDENİYETLER ÇATIŞMASINA

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 1, 91 - 123, 25.06.2021

Sefa Demirbaş

Öz

“Medeniyet” kavramı ile ilgili farklı disiplinlerde çok çeşitli fikirler ve kuramlar mevcuttur. Bu çalışma, medeniyet kavramını iki farklı çağda yaşamış iki düşünürün perspektifinden nitel bir yaklaşımla karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda öncelikle medeniyet kavramını kuşatan toplum ve devlet kavramları açıklanmış ve medeniyet kavramına bir kapsam verilmiştir. Dokuzuncu yüzyıl Türk-İslam düşünürü Farabi ve çağdaş düşünür Huntington’ın medeniyete dair görüşlerini içeren birincil kaynaklar ve bu görüşleri yorumlayan ikincil kaynakların bir kısmı doküman analizi metoduyla incelenmiştir. Kendi bağlamı içerisinde değerlendirilen söz konusu kaynakların yorumlayıcı yaklaşımla analiz edildiği bu çalışmada ilk olarak Farabi’nin “El-Medînetü’l-Fâdıla” ve “Es-Siyâsetü’l-Medeniyye” eserlerindeki erdemli şehir, devlet ve medeniyet görüşleri ele alınmıştır. Bahsi geçen eserlerinde Farabi, felsefe ve din temeline dayanan medeniyet teorisiyle farklı dinlere mensup olsa da aynı mutluluğu amaçlayan erdemli şehirlerin-milletlerin mümkün olabileceğini öne sürer. Dokuzuncu yüzyılda yaşamış bir düşünürün bütüncül ve barışçıl bir dünya medeniyeti tahayyülünü yeryüzünde yaşayan bütün toplumları dâhil ederek dile getirmesi oldukça değerli durmaktadır. Çağdaş düşünür Samuel Huntington ise, “Medeniyetler Çatışması” makalesinde, Farabi’nin aksine medeniyetler arasında bir çatışma öngörüsünde bulunur. Özellikle Batı ile İslam medeniyetleri arasında keskin bir ayrım yapan ve Batı medeniyetini ayrıcalıklı bir konuma koyan Huntington’ın kuramı, medeniyetlerin dinamik ve iç içe geçmiş olmasını göz ardı etmesi, eksik ve yanlı olması nedeniyle eleştirilir. Sonuç olarak, Farabi’nin o çağlardan çoklu bir medeniyet perspektifi sunabilmesi ve özellikle evrensel bir medeniyet oluşturulabileceğine dair inancı oldukça değerlidir. Huntington ise çatışma öngören, medeniyetler arası farklılıkları irdeleyen, adeta çatışmaya zemin hazırlayan, Batı merkezli ve yetersiz bir tutumla karamsar bir tablo sergilemektedir.

Anahtar Kelimeler

Medeniyet, Farabi, dünya görüşü, Huntington, çatışma

Kaynakça

• • Ağaoğulları, M. A., Türk, D., Yalçınkaya, A., Yılmaz, Z., Zabcı, F. (2011). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler. M. A. Ağaoğulları (Ed.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• • Akıncı, A. (2012). Modern Ulus Devletlerin Doğuşu. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 34, 61-70.
• • Aktaş, M. (2014). Avrupa’da Yükselen İslamofobi Ve Medeniyetler Çatışması Tezi. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 3 (1), 31-54.
• • Aktürk, Ş. (2007). Braudel’den Elias’a ve Huntington’a “Medeniyet” Kavramının Kullanımları. Doğu Batı Dergisi, 41, 147-175.
• • Aristoteles (2002). Politika (M. Tunçay, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• • Bozkurt, V. (2013). Değişen Dünyada Sosyoloji. Bursa: Ekin Yayınları.
• • Bulut, Y. (2015). Sosyal ve Siyasal Arasına Sıkışmış Bir Düşünür: Ziya Gökalp ve Hars-Medeniyet Kuramı. Sosyoloji Konferansları, 52 (2), 79-110.
• • Cevizci, A. (1999). Paradigma Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• • Çam, E. (2011). Siyaset Bilimine Giriş. İstanbul: Der Yayınları.
• • Çelikkol, S. (2010). Farabi’nin Toplum Görüşü. Bilimname XIX (2), 99-115.
• • Çetinkaya, B. A. (2014). Farabi’nin Medeniyet Projesinde Siyaset İlmi ve Medine/ Şehir. Medeniyet Düşünürü Farabi Uluslararası Sempozyum Bildiriler, 265-280.
• • Davutoğlu, A. (1997). Medeniyetlerin Ben-İdraki. Divan, 1, 1-53.
• • Farabi (1980). Es-Siyaset’ül- Medeniyye. (M. Aydın, A. Şener, R. Ayas, Çev.). İstanbul.
• • Farabi (1994). Es-Siyâsetü’l-medeniyye. (Ali Bu Melham, Tah. ve şerh). Beyrut: Dar ve Mektebeti’l-Hilâl.
• • Farabi (1995). El-Medînetü’l-fâdıla. (Ali Bu Melham, Tah. ve şerh). Beyrut: Dar ve Mektebeti’l-Hilâl.
• • Farabi (2004). Farabi’nin Üç Eseri (2. bs.). (H. Atay, Çev.). İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• • Farabi (2010). Doğu Bilgeliğinin Kapısı (2. bs.). (H. G. Topdemir, Haz.). İstanbul: Say Yayınları.
• • Gökalp, Z. (2005). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak. İstanbul: Eflatun Yayınları.
• • Hammond, R. (2001). Farabi Felsefesi ve Ortaçağ Düşüncesine Etkisi (1. bs.). (G. Küken, U. Nutku, Çev.). İstanbul: Alfa Yayınları.
• • Heywood, A. (2013). Küresel Siyaset. (N. Uslu, H. Özdemir, Çev.). Ankara: Adres Yayınları.
• • Huntington, S. (2001). Medeniyetler Çatışması. (M. Yılmaz, Der.). Ankara: Vadi Yayınları.
• • Huntington, S. (2015). Medeniyetler Çatışması ve Dünya Düzeninin Yeniden Kurulması. (M. Turhan, Y.Z.C. Soydemir, Çev.). İstanbul: Okuyan Us Yayınları.
• • Hülagü, O. (1999). Farabi ve İbn-i Haldun’da Devlet Düşüncesi. İstanbul: Kırkambar Yayınları.
• • Kalın, İ. (2010). Dünya Görüşü, Varlık Tasavvuru ve Düzen Fikri: Medeniyet Kavramına Giriş. Divan Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 15 (29), 1-61.
• • Kırkpınar, L. (2006). Türk Devriminin Kültür Kuramı Açısından Değerlendirilmesi. ÇTTAD, V (13), 51-58.
• • Kutluer, İ. (2003). Medeniyet. TDV İslam Ansiklopedisi içinde. ( c. 28, ss. 296-297). Ankara: TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• • Oktay, A. S. (2014). Fârâbî’nin Şehirden Bütün Dünya Devletlerini İçine Alarak Genişleyen Evrensel Medeniyet Algısı Ve Felsefi, Teolojik Temelleri. Medeniyet Düşünürü Farabi Uluslararası Sempozyum Bildiriler, 281-292.
• • Oktay, A. S. (2019). Fârâbî’nin Felsefesinde Erdemli Medeniyet Teorisi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (64), 975-990.
• • Okumuş, E. (2014). Medineden Medeniyete Farabi’de “Sosyoloji Öncesi Sosyoloji”. Medeniyet Düşünürü Farabi Uluslararası Sempozyum Bildiriler, 127-195.
• • Okumuş, E. (2016). Farabi’nin Medeniyet Sosyolojisine Katkıları. Diyanet İlmî Dergisi, 52 (3), 11-30.
• • Özaydın, A. (2019). İslam Medeniyetinin Seküler Medeniyete Katkıları. BEÜ SBE Dergisi, 8(1), 117-147.
• • Özer, A. (2007). 11 Eylül, Bölünen Dünya, Huntington ve Çatışma. İnsan Bilimleri Dergisi, 4 (2), 1-23.
• • Slattery, M. (2014). Sosyolojide Temel Fikirler (6. bs.). (Ö. Balkız, G. Demiriz, H. Harlak, C. Özdemir, Ş. Özkan, Ü. Tatlıcan, Çev.). Sentez Yayıncılık.
• • Şimşek, V. (2020). İslam Medeniyetinin Temelleri ve Tarihsel Gelişim Süreci. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 45, 280-290.
• • Topses, M. D., Bıçkı, D. (2010). Medeniyetler Çatışması Kuramının Sosyolojik Eleştirisi. Paradoks Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 6 (1), 65-72.
• • Ulutan, B., (2000). Farabi Felsefesi. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• • Yavuz, K. (1989a). Medeniyet. Türkiye Gazetesi İslâm Tarihi Ansiklopedisi içinde. (c. 7, ss. 133-137). İstanbul: İhlas Matbaacılık.
• • Yavuz, K. (1989b). Farabi. Türkiye Gazetesi İslâm Tarihi Ansiklopedisi içinde. (c. 4, ss. 195-197). İstanbul: İhlas Matbaacılık.