THE BLEEDING WOUND OF ORGANIZATIONS: NEPOTISM APPLICATIONS

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 1, 12 - 27, 28.12.2023

Şahika Yılmaz , Ferda Üstün

Öz

The fundamental aspect of human nature is the desire to adhere to a particular place. Individuals tend to experience a greater sense of belonging in communities that share cultural elements such as ancestry, religion, and language. This need has given rise to discriminatory practices, which continue to exist in a variety of disciplines, from interpersonal relationships to politics, using a variety of justifications and methods. In the context of public or private sector appointments and promotions, favoritism refers to the practice of bestowing privileges to individuals or groups based on personal relationships, kinship, or political affiliations. Nepotism has emerged as a result of recruitment processes conducted at the discretion of managers without consideration of the organization's experience and ethical standards. In numerous institutions and organizations, favoritism can substitute for merit, resulting in a variety of negative effects on employees. The literature reflects the distress caused by the proliferation of nepotism applications in many sectors, prompting researchers to focus on this issue. The purpose of this study is to investigate favoritism practices in the service sector. It provides a conceptual framework to explain the causes, effects, and types of favoritism, as well as its influence on service sector employees.

Anahtar Kelimeler

Favoritism, Nepotism, Cronyism, Patronage, Clientelism

ÖRGÜTLERİN KANAYAN YARASI: KAYIRMACI UYGULAMALAR

Öz

İnsan doğasının temelinde, bulunduğu yere ait olma ihtiyacı yatmaktadır. Dolayısıyla insanlar, soy, din, dil gibi ortak kültürel yapı taşlarına sahip olduğu topluluklarda aidiyet duygusunu daha fazla hissetmektedir. Bu ihtiyaç beraberinde kayırmacılığı getirmiş olup, farklı gerekçeler ve yöntemler kullanılarak insan ilişkilerinden siyasete kadar birçok alanda var olmaya devam etmiştir. Örgütsel açıdan kayırmacılık, kamu ya da özel sektör atama ve terfilerinde eş-dost, akraba veya siyasi ortak görüş çerçevesinde yakınlığı bulunan kişi ve gruplara işletme içerisinde ayrıcalık tanınması olarak ifade edilmektedir. İşe alım süreçlerinin, deneyim ve örgütün etik kuralları dikkate alınmaksızın, yöneticinin inisiyatifine bağlı şekilde yapılması, nepotizm sorununu ortaya çıkarmıştır. Birçok kurum ve kuruluşta liyakat, yerini kayırmacılığa bırakabilmekte ve bunun sonucunda çalışanlar birçok yönden olumsuz etkilenmektedir. Kayırmacı uygulamaların birçok sektörde yaygınlaşması sonucu duyulan rahatsızlıklar literatüre de yansımış olup, araştırmacıların dikkatini bu konuya çekmesine neden olmuştur. Kayırmacılık kavramını ayrıntılı bir şekilde ele alan bu araştırmada; kayırmacılığın nedenleri, türleri ve etkileri tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kayırmacılık, Nepotizm, Kronizm, Patronaj, Klientalizm

Kaynakça

• Abdalla, F. H., Maghrabi, A. S., & Al-Dabbagh, T. H. (1994) Research note: assessing the effect of nepotism on human resource managers. International Journal of Manpower, Vol. 15, No. 1: 60-67.
• Ak, M., & Sezer, Ö. (2018) Kamu personel sisteminde çalışanların görevde yükselmesinde kayırmacılık sorunu. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 23 (Geybulla Ramazanoğlu Özel Sayısı): 739-757.
• Akar, S. (2020) Örgüt kültüründe bir iş ahlakı problemi olarak nepotizm. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 3(1): 241-251.
• Akgiş, Ö., & Karadaş, E. (2018) Bir sosyal ağ olan hemşeri derneklerinin yoksullukla mücadeledeki rolü üzerine uygulamalı bir araştırma: Bilecik Sinoplular Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği. Ege Coğrafya Dergisi, 27(1): 21-34.
• Aktan, C. C. (2014) Yolsuzluğun politik iktisadı. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 6(1): 60-80.
• Albayrak, S. O. (2016) ABD kamu personel rejiminde esnek istihdam (at-will employment) eğilimi. Mülkiye Dergisi, 40(2): 43-66.
• Araslı, H., & Tümer, M. (2008) Nepotism, Favoritism and Cronyism: A study of their effects on job stress and job satisfaction in the banking industry of north Cyprus. Social Behavior and Personality: an international journal, 36(9): 1237-1250.
• Argon, T. (2016) Öğretmen Görüşlerine Göre İlkokullarda Yöneticilerin Kayırmacılık Davranışları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(1): 233-250.
• Arslaner, E., Erol, G., & Boylu, Y. (2014) Konaklama İşletmelerinde Nepotizm ve Örgütsel Adalet Algısı Üzerine Bir Araştırma. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Dergisi, (32): 62-77.
• Asunakutlu, T., & Avcı, U. (2010) Aile İşletmelerinde Nepotizm Algısı ve İş Tatmini İlişkisi Üzerine. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi,15(2): 93-109.
• Asunakutlu, T., & Safran, B. (2005) Örgütsel Çatışma Açısından Hemşehricilik Üzerine Bir Araştırma. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1): 157-176.
• Aytaç, Ö. (2010) Kayırmacı ilişkilerin sosyolojik yönü. Erdem, R. (Ed.), Yönetim ve örgüt açısından kayırmacılık. (Beta Basım Yayım, İstanbul).
• Baş, F. F. (2019) Nepotizmin Çalışan Davranışları Üzerindeki Etkileri. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Biber, M. (2016). Kamunun Etik Çıkmazı: "Kayırmacılık". (Adalet Yayınevi, Ankara).
• Boadi, E. G. (2000) Conflict of Interest, Nepotism and Cronyism. Source Book 2000, 5: 195-204.
• Bolat, O. İ., Bolat, T., Seymen, O., & Katı, Y. (2017) Otellerde Nepotizm (Akraba Kayırmacılığı) ve İşten Ayrılma Niyeti İlişkisi: Kariyer Düzleşmesinin Aracılık Etkisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(3): 158-178.
• Brinkerhoff, D. W., & Goldsmith, A. A. (2002) Clientelism, Patrimonialism and Democratic Governance:An Overview and Framework for Assessment and Programming. US Agency for International Development Office of Democracy and Governance, 1: 49.
• Büte, M. (2011) Kayırmacılığın çalışanlar üzerine etkileri ile insan kaynakları uygulamaları ilişkisi: Türk kamu bankalarına yönelik bir araştırma. Journal of Graduate School of Social Sciences, 15(1).
• Caymaz, B. (2005) İstanbul’da Niğdeli Hemşehri Dernekleri. European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey, (2): 14.
• Çağatay, H.T., & Öztürk, Z. (2023) Hastanelerde Çalışan Sağlık Personelinin Kayırmacılık Algıları ile Örgütsel Bağlılıkları Arasındaki İlişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(1): 206-228.
• Çalışkan, A., Köroğlu, E. Ö., & Taşkın, A. (2018) Örgütsel Sessizliğin Kayırmacılığa Etkisi Örgütsel Güvenin Aracılık Rolü. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 5(8): 198-220.
• Çarıkçı, İ. H., & Arslan, E. T. (2010) Türk yönetim geleneğinde kayırmacılığın tarihi seyri. Yönetim ve örgüt açısından kayırmacılık, 27, 39.
• Çelik, K., & Erdem, A. R. (2012) Üniversitede Çalışan İdari Personele Göre “Kayırmacılık”. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 11: 23-30.
• Çelik, G. G. (2020) Kayırmacılığın Örgütsel Sinizme Etkisi: İstanbul’daki Eğitim Kurumlarında Bir İnceleme. Journal Of Social, Humanities and Administrative Sciences, 25: 470-483.
• Çetinkaya, A. Ş., & Sanioğlu, Z. T. (2017) Örgütlerde Kayırmacılığın İş Yükü Algısına Etkisi: Konya Kamu Kurumları Araştırması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 16: 607-618.
• Çınar, İ. (2009) Kayırmacılık: Bir kavram çözümleme denemesi. Eğitişim Dergisi, 24: 58-24.
• Çuhadar, S. G. (2017) Sosyal Politika ile Klientalizm İlişkisi; Gıda Bankacılığı Üzerinden Bir Değerlendirme. Çalışma ve Toplum, 2(53): 681-702.
• Demirbilek, N. (2021) Üniversite Öğrencilerinin Kayırmacılık Kavramına İlişkin Metaforik Algıları. Yaşadıkça Eğitim, 35(2): 367-381.
• Dilek, S., Özdirek, R., & Keskingöz, H. (2019) Kayırmacılık Kavramının İslam Ekonomisi Bağlamında İncelenmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8(4): 3187-3209.
• Eisenstadt, S. N., & Lemarchand, R. (1981) Political clientelism, patronage, and development (Vol. 3). Beverly Hills^ eCalifornia California: Sage Publications.
• Erdem, B., & Karataş, A. (2015) The Effects Of Chroniysm On Job Satisfaction And Intention To Quit The Job In Hotel Enterprises: The Case Of Three Four and Five Star Hotels. Manas Journal of Social Studies, 4(1): 55-73.
• Erdem, B., Çeribaş, S., & Karataş, A. (2013) Otel İşletmelerinde Çalışan İşgörenlerin Kronizm (Eş – Dost Kayırmacılığı) Algıları: İstanbul’da Faaliyet Gösteren Bir, İki ve Üç Yıldızlı Otel İşletmelerinde Bir Araştırma. Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17(1): 51-69.
• Erdem, M., & Meriç, E. (2012) Okul Yönetiminde Kayırmacılığa İlişkin Ölçek Geliştirme. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2): 141-149.
• Erkekli, S., & Yavuz, E. (2020) Nepotizm ve örgütsel sessizlik ilişkisi: rekreasyon faaliyeti gösteren konaklama işletmelerinde bir araştırma. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(5): 3313-3337.
• Erol, Y., & Savaş, E. B. (2020) Kronizmin İş Tatminine Etkisi: Örgütsel Adaletin Aracılık Rolü. Business & Management Studies: An International Journal, 8(2): 1944-1971.
• Feeney, M., & Kingsley, G. (2008) The rebirth of patronage: Have we come full circle? Public Integrity, 10(2): 165-176. Ford, R., & McLaughlin, F. (1985) Nepotism. Personnel Journal.
• Geçer, A. (2015) Liselerde Çalışan Öğretmenlerin Kayırmacılık ve Örgütsel Destek Algı Düzeyleri Muğla ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı, Muğla.
• Gönülaçar, Ş. (2014). İnsan Kaynakları Yönetiminde Kayırmacılık Kuşatması ve Liyakatsizlik Çıkmazı. https://www.academia.edu/35880199 (09. 09. 2022).
• Gülay, S. S. (2018) Öğretmenlerin Kayırmacılık algıları ile örgütsel güven düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı, Rize.
• Gürer, A., & Deniz, N. (2017) Algılanan Örgütsel Kronizmin Çalışan Sessizliği Üzerindeki Etkisinde Kişiliğin Düzenleyici Rolü. The Journal of Academic Social Science Studies, 475-500.
• Hamilton, D. (2002) Is patronage dead? The impact of antipatronage staffing systems. Review of Public Personnel Administration, 22(1): 3-26.
• Harris, A. S., Meyer-Sahling, J. H., Mikkelsen, K. S., & Schuster, C. (2023) Activating the “Big Man”: Social Status, Patronage Networks, and Pro-Social Behavior in African Bureaucracies. Journal of Public Administration Research and Theory, 33(1): 94-105.
• Ignatowski, G., Sułkowski, Ł., & Stopczynski, B. (2021) Risk of Increased Acceptance for Organizational Nepotism and Cronyism during the COVID-19 Pandemic. Risks, 9(4): 9-59.
• İşci, E., Taştan, S. B., & Kozal, M. A. (2013) Örgütlerde Kurumsallaşma Düzeyinin Nepotizm Üzerine Etkisinin İncelenmesi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(3): 61-82.
• James, P. W. (2006) Globalism, nationalism, tribalism: Bringing theory back in. Globalism, Nationalism, Tribalism, 1-392.
• Jusufi, I. (2018) Clientelism and informality in Albania. Eastern Journal of European Studies, 9(1): 133-150.
• Kahveci, G., Günay, S. S., & Bahadır, E. (2019) Ortaöğretim Öğretmenlerin Kayırmacılık Algıları ile Psikolojik Sermaye Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 50: 167-197.
• Kara, A. (2019) Çalışanlarda Kayırmacılık Algısının Örgütsel Bağlılığa Etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Konya.
• Karaca, N. (2021) Algılanan Nepotizm Kronizm ve Partizanlığın Örgütsel İntikam Üzerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
• Karacaoğlu, K., & Yörük, D. (2012) Çalışanların Nepotizm ve Örgütsel Adalet Algılamaları: Orta Anadolu Bölgesinde Bir Aile İşletmesi Uygulaması. ISGUC The Journal of Industrial Relations and Human Resources, 14(3): 43-64.
• Karahan, A., & Yılmaz, H. (2014) Nepotizm ve Örgütsel Bağlılık Arasındaki İlişkinin İncelenmesi ve Bir Uygulama. Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 14(27): 124-148.
• Khatri, N., & Tsang, E. W. (2016) Antecedents and consequences of cronyism in organizations. Crony Capitalism in India: Establishing Robust Counteractive Institutional Frameworks, 9-31.
• Köse, A. (2008) Küreselleşme Çağında Bir Aidiyet Zemini ve Örgütlenme Şekli Olarak Hemşehrilik. Akademik İncelemeler Dergisi, 3(1): 221-232.
• Loewe, M., Blume, J., & Speer, J. (2008) How favoritism affects the business climate: Empirical evidence from Jordan. The Middle East Journal, 62(2): 259-276.
• Muca, E. (2019) Kayırmacılığın Örgütsel Güven ve Örgütsel Bağlılık Algılaması Üzerindeki Etkisi: Kuşadası’ndaki 4 ve 5 Yıldızlı Konaklama İşletmeleri Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi, Turizm İşletmeciliği Anabilim Dalı, Aydın.
• Okcu, V., Adıgüzel, Z., & Gök, M. İ. (2018) Ortaokul Öğretmenlerinin Okul Yönetiminde Kayırmacılıkla İlgili Algılarının Öğretmenlerin Motivasyonu Üzerindeki Etkisi (Batman İli Örneği). PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(3): 368-385.
• Okur, M. E., & Balta, C. (2020) The Impact of Perception of Discrimination on Evasion Behavior: A Study In Food Sector. İş’te Davranış Dergisi, 5(2): 76-89.
• Özkanan, A., & Erdem, R. (2014) Yönetimde Kayırmacı Uygulamalar Kavramsal Bir Çerçeve. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20): 179-206.
• Özkanan, A., & Erdem, R. (2016) Yönetimde Kayirmaci Uygulamalar Üzerine Nitel Bir Çalişma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2): 7-28.
• Özkiraz, A., & Acungil, Y. (2012) Hemşehri Derneklerinin Kentlileşme Sürecindeki Rolü (Tokat Örneği). Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 29(1): 247-272.
• Özsemerci, K. (2003) Türk kamu yönetiminde yolsuzluklar, nedenleri, zararları ve çözüm önerileri. T.C. Sayıştay Araştırma, İnceleme, Çeviri Dizisi, 27: 16-22.
• Özüren, Ü., & Paksoy, M. (2019) İşgörenlerin nepotizm algılarının örgütsel muhalefet tutumları üzerindeki etkisi: İstanbul’da çorap sanayi çalışanları üzerinde bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (41): 210-219.
• Rowshan, A. G., Ghasemnezhad, M., & Hemmat, Z. (2015) Investigation of Nepotism in Public Sector Organizations in Iran and its Impact on Employee’s Performance. International Journal of Management, Accounting and Economics, 2(3): 189-199.
• Sayarı, S. (2011) Clientelism and patronage in Turkish politics and society: 1-17.
• SERFRAZ, A., MUNIR, Z., MEHTA, A. M., & Qamruzzaman, M. D. (2022) Nepotism effects on job satisfaction and withdrawal behavior: An empirical analysis of social, ethical and economic factors from Pakistan. The Journal of Asian Finance, Economics and Business, 9(3): 311-318.
• Sezici, E., & Yıldız, H. (2017) Algılanan Örgütsel Kronizmin İşten Ayrılma Eğilimi Üzerindeki Etkisinde Örgütsel Özdeşleşme Aracı Rolü. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Özel Sayı- ICEBSS 2017: 38-55.
• Solmaz, G. (2014) Örgütlerde kayırmacılığın örgütsel adalet algılaması üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Denizli.
• Şahin, M. (2021) Örgütlerde Kayırmacılığa Yönelik Kavramsal Bir Analiz. ÇATALHÖYÜK International Journal of Tourism and Social Research, (6): 158-167.
• Şalvarcı, Türeli, N., & Uncu, F. (2017) Küçük ve Orta Büyüklükteki Hizmet İşletmelerinde Kayırmacılık Algısı, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(22): 524-541.
• Şantaş, F., Şantaş, G., Özer, Ö., & Güleç, M. B. (2018) Sağlık Çalışanlarında Örgütsel Kronizm ve İşgören Performansı Arasındaki İlişkinin İncelenmesine Yönelik Bir Araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, 13(3): 37-54.
• Tatlısumak, U. (2016) Osmanlı uleması ve patronaj ilişkisi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Konya.
• Tdk. (2022). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. http://sozluk.gov.tr (12. 08. 2022).
• Tdk. (2023). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. http://sozluk.gov.tr (02. 21. 2023).
• Tekiner, M. A., & Aydin, R. (2016) Analysis of Relationship Between Favoritism and Officer Motivation:Evidence From Turkish Police Force. Inquiry, 1(2): 75-97.
• Tepav. (2006). Yolsuzlukla Mücadele: TBMM Raporu "Bir Olgu Olarak Yolsuzluk: Nedenler, Etkiler ve Çözüm Önerileri. Tepav Ankara. http://www.tepav.org.tr (02.21.2023).
• Tunçbilek, M., & Akkuş, A. (2017) Nepotizm (Akraba Kayırmacılığı) ve İş Tatmini Arasındaki İlişki ve Safranbolu Konaklama İşletmelerinde Bir Araştırma. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (3): 169-197.
• Turhan, M. (2014) Organizational cronyism: A scale development and validation from the perspective of teachers. Journal of business ethics, 123: 295-308.
• Uçar, A. (2016) Yöneticilerin Kayırmacı Davranışlarının Örgütsel Muhalefet Üzerindeki Etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Siirt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Siirt.
• Usta, I. K., & Karalar, S. (2021) Negatif Yönlü Örgütsel Davranış (Efe Akademi Yayınları, İstanbul).
• Uz, A. (2011) Anayasal Bir Hak Olarak Kamu Hizmetine Girme Hakkı ve Liyakat İlkesi. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2(1): 59-94.
• Vveinhardt J., & Sroka, W. (2020) Nepotism and Favouritism in Polish and Lithuanian Organizations: The Context of Organisational Microclimate. Sustainability, 12(4): 1425.
• Wated, G., & Sanchez, J. (2015) Managerial Tolerance of Nepotism: The Effects of Individualism–Collectivism in a Latin American Context. Journal of Business Ethics, 130: 45-57.
• Yaşar, O., Gökcan, H. T., & Artuç, M. (2014) Yorumlu-Uygulamalı Türk Ceza Kanunu 6(2), (Adalet Yayınevi, Ankara).
• Yetgin, R. (2022) Benim Hocam Tarih Video Ders Notları Osmanlıda Eyalet Sistemi. (Benim Hocam Yayınları, Ankara).
• Yıldırım, A., & Tokgöz, A. (2020) Kayırmacılık Algısının Örgütsel Muhalefet Davranışı Üzerindeki Etkisi. Alanya Akademik Bakış Dergisi, 4(3): 541-560.
• Yuvalı, E. (2018) Hak Temelli Sosyal Yardım ve Klientalizm. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2018(135): 383-404. Yücekaya, P. (2019) Nepotizmin Örgütsel Bağlılık ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışlarına Etkisi. (Gazi Kitabevi,Ankara).