SARUHANOĞULLARI’NA DAİR ARAŞTIRMALAR

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 1, 225 - 260, 31.03.2018

Hasan Akyol

Öz

                Türkiye Selçuklu Devleti merkezî otoritesinin kaybolması,
Anadolu’nun farklı coğrafyalarında “beylik” olarak adlandırılan birçok siyasî
yapının ortaya çıkmasına yol açtı. Bu beylikler içerisinde Saruhan Bey
tarafından Manisa merkez olmak üzere kurulan Saruhanoğulları Beyliği, hâkimiyet
sahalarında Türk-İslâm kültürünün yerleşmesinde önemli bir rol oynamışlar,
şehirlerini Türk-İslâm eserleriyle süslemişler ve her siyasî oluşum gibi
çevrelerindeki siyasî oluşumlarla çeşitli ilişkiler kurmuşlardır. Çalışmamızda
Saruhanoğulları Beyliği’ne dair kayıtlar bulunan muasır kaynaklar hakkında
bilgi verilecek, 20. yüzyılın başlarından günümüze Saruhanoğulları’na dair
çalışmaların içerikleri kısaca açıklanacak ve nicel bir değerlendirme
yapılacaktır. Değerlendirmemize esas teşkil eden çalışmalar, doğrudan
Saruhanoğulları ile ilgili çalışmalar olacaktır. Yazımızın sonucunda
çalışmalarda genel olarak ana kaynakların durumu, çalışmaların yıllara göre
dağılımı ve bu dağılımın âmilleri hakkında çıkarımlar yapılarak, çalışmaların
beylikle ilgili hangi alanlara yoğunlaştığı ve daha az çalışmaların olduğu
alanlar tespit edilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Saruhanoğulları, Saruhan, Manisa

Kaynakça

• ACUN, Hakkı (1983), “Manisa Kentinin Gelişimi (Eski Eserlerin Şehir Gelişimine Etkileri ve Manisa’nın Eski Mahalleleri)”, Manisa, Manisa Turizm Derneği, 2/5 (Ağustos), ss. 21-39. ACUN, Hakkı (1985), “Manisa İshak Çelebi Külliyesi”, Vakıflar Dergisi, S. 19, ss. 127-146. ACUN, Hakkı (1985), “Manisa’daki Türbe Mimarisi”, Belleten, XLIX/195 (Aralık), ss. 479-501. ACUN, Hakkı (1991), “Manisa Mevlevihanesi”, IX. Vakıf Haftası Kitabı, (Aralık). ACUN, Hakkı (1999), Manisa’da Türk Devri Yapıları, TTK Yayınları, Ankara. AHMET EFLAKÎ (1953), Ariflerin Menkıbeleri (Menâkıbü’l-Ârifîn) I, II, Çev. Tahsin Yazıcı, Milli Eğitim Basımevi, Ankara. AHMED TEVHİD (1911), “Saruhan Oğulları”, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, Ahmet İhsan ve Şurekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1 Teşrinievvel 1327(14 Ekim 1911), S. 10, ss. 615-619. AHMEDÎ, İskender-nâme, haz. Yaşar Akdoğan, www.kulturturizm.gov.tr e-kitap. AKSARAYÎ, Kerimüddin Mahmud (2000), Müsâmeretü’l-Ahbâr, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara. AKYURT, M. Yusuf (1943), Resimli Türk Abideleri, cild 9, Manisa Şehri Saruhan ve Osmanlılar Devri Mebani ve Kitabeleri, Manisa, (TTK Kütüphanesi, Y/0603). ÂŞIK PAŞAZÂDE (1992), Tevârih-i Âl-i Osman, Çev. Atsız, MEB Yayınları, İstanbul. BAYÇIN, Nazmi (1945), “Manisa’da Dokumacılık”, Gediz, C. 8, S. 86, ss. 7-9. BERKÖZ, Haydar (1937), “Saruhanoğulları”, Gediz, S. 1-7. BİLGİ, Nejdet (2013), “Manisa Tarihi Araştırmaları”, Manisa Konuşmaları (2000-2001), Haz. Ünal Şenel, Nejdet Bilgi, Ferhat Berber, Manisa, ss. 9-16. BİLGİN, İlhami (1983), “Manisa Saruhan Bey Türbesi ve Zaviyesi”, Manisa, Manisa Turizm Derneği, 2/4, ss. 41-54. Bizans Kısa Kronikleri (Chronica Byzantina Breviora)(2013), Haz. Şahin Kılıç, İthaki Yayınları, İstanbul. CEYLAN, Mehmet Akif (2013), “Manisa’da Tarihî Köprüler ve Fonksiyonel Özellikleri”, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 3, ss. 22-61. ÇELİK, İsa (2014), “Manisa Kentinde Tarihi Turizm”, Yeni Fikir, C. 2, S. 3, ss. 32-46. Defter-i Evkâf-ı Liva-i Saruhan (2014), Haz. M. Akif Erdoğdu, Ömer Bıyık, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Ankara. DEMİR, Mustafa (1997), “Saruhanoğulları Devrinde Manisa İmaretleri”, Manisa, Manisa Turizm Derneği, ss. 60-62. DİVİTÇİOĞLU, Sencer (2005), “Saruhanoğlu Beyliği’nin Kıpçak Kökenli Olma İhtimali (XI.-XIV. Yüzyıllar)”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi, 8/33, ss. 287-297. DUKAS (1956), Bizans Tarihi, Çev. VL. Mirmiroğlu, İstanbul Matbaası, İstanbul. Eserin diğer bir çevirisi: Mikhaèl Doukas (2008), Tarih Anadolu ve Rumeli 1326-1462, Çev. Bilge Umar, İstanbul. EL-ÖMERÎ, İbn Fazlullah (1929), Mesalikü’l-ebsar fî Memâliki’l-emsar, (Anadolu İle İlgili kısmı Yay. F. Taeschner), Leipzig. Türkçe Tercümesi: Yaşar Yücel (1991), “Mesalikü’l-Ebsar’a Göre Anadolu Beylikleri”, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, TTK Yayınları, Ankara. EL-ÖMERÎ, İbn Fazlullah (1988), et-Ta’rif bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, Daru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan. EMECEN, Feridun M. (1989), XVI. Asırda Manisa Kazâsı, TTK Yayınları, Ankara. EMECEN, Feridun M. (1995), “Saruhanoğulları ve Mevlevîlik”, Ekrem Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı, İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, İstanbul, ss. 282-297. EMECEN, Feridun M. (1996), “Beylikten Sancağa, Batı Anadolu’da İlk Osmanlı Sancaklarının Kuruluşuna Dair Bazı Mülahazalar”, Belleten, C. LX, S. 227, ss. 81-91. EMECEN, Feridun M. (1997), “Osmanlı’nın Batı Anadolu Türkmen Beylikleri Fetih Siyaseti: Saruhan Beyliği Örneği”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, Çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova, Ed. Elizabeth A. Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 34-41. EMECEN, Feridun M. (2006), Tarihin İçinde Manisa, Manisa Belediyesi Yayınları, Manisa. EMECEN, Feridun M. (2009), “Saruhanoğulları”, İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, C. 36, ss. 170-173. EMECEN, Feridun M. (2010), “Batı Anadolu Türkmen Beyliklerinin Son Direniş Devirlerinde Saruhanoğulları ve Osmanlılar”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi Yayınları, İstanbul, ss. 121-132. EMECEN, Feridun M. (2010), “Saruhanoğulları ve Uc Dünyası (1300-1346)”, İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi Yayınları, İstanbul, ss. 101-112. EMECEN, Feridun M. (2010), İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, Kitabevi Yayınları, İstanbul. EMECEN, Feridun M. (2015), “Saruhan Beyliği’nin Kurucusunun Kimliği Meselesi Üzerine Notlar”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Tarih Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu-IV Saruhanoğulları Beyliği Bildiri Özetleri, Manisa. EMECEN, Feridun M. (2016), “Saruhan Oğulları Beyliği”, Anadolu Beylikleri El Kitabı, Ed. Haşim Şahin, Grafiker Yayınları, Ankara, ss. 143-153; EMECEN, Feridun M. (2017), “Saruhanoğulları Beyliği”, İslam Tarihi ve Medeniyeti, c. 11, Ed. L. Kayapınar, Y. Ayönü, Siyer Yayınları, İstanbul, ss. 101-124. ENDER, Celil (2000), Karesi, Saruhan, Aydın, Menteşe Beylik Paraları, Ender Nümismatik Yayınları, İstanbul. ERAVCI, H. Mustafa ve KORKMAZ, Mustafa (1999), Saruhanoğulları ve Osmanlı Klasik Döneminde Manisa’da Yaşayan Kültürel İzleri, Manisa Valiliği, Manisa. ERAVCI, Mustafa (2004), “Saruhanoğulları’nın Demirci Kolunun Siyasî ve Kültürel Faaliyetleri Hakkında Bir Tetkik”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 1, ss. 55-63. ERİNÇ, Zekiye (1937), “Manisa’nın Muhtelif Devirlerde Tarihi Kıymeti Haiz Olan Eserleri”, Gediz, C. 1, S. 3, ss. 13, 14. ERSOY, Halit (1941), “Saruhanoğulları ve Gurhane Türbesi veya (Saruhan Bey Türbesi)”, Gediz, C. 5, S. 54, ss. 5, 6. ERSOY, Halit (1942), “Ulu Cami”, Gediz, C. 5, S. 55, 56. GEDİK, Yasemin (2004), Saruhanoğulları Beyliğinin Kuruluşu ve Siyasi Teşekkülü, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ. Gediz (1938), “Manisa Tarihi Üzerinde Araştırmalar II”, C. 2, S. 16, ss. 5, 6. GEORGES PACHYMERES (1984), Relations Historiques I, II, III, Ed. Albert Failler, Vitalien Laurent, Paris. Eserin kısmî Türkçe çevirisi: Bizanslı Gözüyle Türkler (2009), Çev. İlcan Bihter Barlas, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul. GÖK GÜRHAN, Sevinç (2011), Bir Seramik Definesinin Öyküsü Saruhanoğlu Beyliği’nin Mirası Manisa Gülgün Hatun Hamamı Seramikleri, Manisa Belediyesi Yayını, Manisa. GÖKÇEN, İbrahim (1938), “Ulu Cami ve Medresesi”, Gediz, C. 2, S. 14, ss. 7, 8. GÖKÇEN, İbrahim (1940), “M. Çağatay Uluçay Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar, Manisa Halkevi Yayınlarından, Resimli Ay Matbaası, İstanbul, 1940”, Gediz, C. 6, S. 62(ss. 11-13), S. 64 (ss. 11-13). GÖKÇEN, İbrahim (1946), Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (Hicrî 954-1060) Kitap: I, Marifet Basımevi, İstanbul. GÖKÇEN, İbrahim (1950), Manisa Tarihinde Vakıflar ve Hayırlar (H. 1060, Miladî 1650’den Sonra) Kitap: II, Marifet Basımevi, İstanbul. GÜNDÜZ KÜSKÜ, Sema (2014), “Türk Dönemi Manisa Kenti ve Düşündürdükleri”, Turkish Studies, C. 9/10, ss. 639-656. HALİL EDHEM, Garbî Anadolu’da Selçukîlerin Vârisleri, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1926. IOANNES KANTAKUZENOS (1828), Historiarum, Haz. Ludovici Schopeni, C. 1-4, CSHB, Bonn. İBN BATUTA (2000), İbn Batuta Seyahatnamesi, C. I, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. İBN BİBİ (1996), El-Evamirü’l-Ala’iyye fi’l-Umuri’l-Ala’iye(Selçukname) I, II, Haz. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. JOSEPH VON HAMMER, Geschichte des Osmanischen Reiches, I-X, 1827-1835 (Eserin Türkçe tercümesi: Osmanlı Devleti Tarihi, I-XVI, haz. M. Çevik, E. Kılıç, İstanbul, 1983-1986). KALKAŞANDÎ (1915), Subhu’l-A’şâ fî Sınaati’l-İnşâ, C. VIII, Daru’l-Kütübü’s-Sultaniyye, Kahire. KARADANIŞMAN, Keşfi (t.y.), Manisa Tarihi Eser ve Kitabeleri, Manisa Turizm Derneği. KARADANIŞMAN, Keşfi (1982), “Manisa’da Mevlevîlik”, Manisa, Manisa Turizm Derneği, 1/1, ss. 36-38. KARAKUYU, Mehmet (2007), “Manisa Şehrinde Mahallelerin Tarihsel Gelişimi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, C. 4, S. 2, ss. 1-20. KESKİN, Kadir (2014), Manisa’da Vakıf İzleri ve İz Bırakanlar, Manisa İl Özel İdaresi, Manisa. KOCA, Salim (2001), Anadolu Türk Beylikleri Tarihi, KATÜ Matbaası, Trabzon. KÖKLÜ, Nusret (1967), Dünkü Manisa’dan Resimler, Ayyıldız Matbaacılık, Ankara. KÖKLÜ, Nusret (1970), Dünkü Manisa I, II, Ayyıldız Matbaacılık, Ankara. KÖKLÜ, Nusret (1983), “Saruhanlı’lar Devrinde Manisa”, Manisa, Manisa Turizm Derneği, 2/4 (Nisan), ss. 22-40; 2/5 (Ağustos), ss. 40-65. KÖKLÜ, Nusret (2000), “Manisa ve Manisalılık ile Fetih Şenlikleri ve Üç Şehidimiz”, Manisa, Manisa Turizm Derneği, S. 19, ss. 3-14. KÜÇÜK, Sezai (2002), “Manisa Mevlevîhânesi”, Manisa Araştırmaları, C. 2, Manisa, ss. 15-20. LAONIKI CHALCOCONDYLAE ATHENIENSIS (1615), Historia, Historiae Byzantinae Scriptores Tres, Apud Petrum de la Rouiere. LINDNER, Rudi Paul (2000), Ortaçağ Anadolu’sunda Göçebeler ve Osmanlılar, Çev. Müfit Günay, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara. MAKRİZÎ (1997), Kitab es-Sülûk li-Ma’rifeti Düveli’l-Mülûk, thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut. (Eserin Beylikler hakkındaki kayıtları için bkz. Cüneyt Kanat (1991), Makrizi’nin Kitab es-Suluk’unda Osmanlılar, Karamanoğulları ve Batı Anadolu Beylikleri İle İlgili Kayıtlar, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir) MUTAF, Abdülmecid (1995), “Şehir Tarihçiliği Açısından; Manisa’nın Arşiv Kaynakları”, Manisa, Manisa’yı Mesir’i Tanıtma ve Turizm Derneği Yayını, S. 9/Haziran, ss. 25-28. NIKEPHOROS GREGORAS (1829-1855), Byzantina Historia, Haz. L. Schopeni, I. Bekkero, C. I, II, III, CSHB, Bonn. Eserin kısmî tercümesi için bkz. Yanko İskender Huci (1910), “Şehzade Halil’in Sergüzeşti”, (Gregoras’tan Tercüme) Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası, Ahmet İhsan ve Şurekâsı Matbaacılık Osmanlı Şirketi, 1 Teşrinievvel 1326 (14 Ekim 1910), C. 1, S. 4, ss. 239-252. ONARLI, İsmail (2001), Hamza Baba, Can Yayınları, İstanbul. ONARLI, İsmail (2002), “Saruhanoğulları Beyliği’nin Ulu Evliyası: Hamza Baba”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 21, ss. 163-196. ÖNEY, Gönül (2007), Beylikler Devri Sanatı XIV. – XV. Yüzyıl (1300-1453), TTK Yayınları, Ankara. ÖNGÜL, Ali (1997), “Câmiü’d-Düvel’e Göre Saruhanoğulları”, Celal Bayar Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, ss. 370-377. PEHLİVAN, Gürol (2011), “M. Nuri Yörükoğlu’na Göre Manisa’da Tarikatlar ve Tekkeler”, Sûfî Araştırmaları, C. 2, S. 4, Manisa, ss. 11-56. PEHLİVAN, Gürol (2012), Manisa Şehrinde Evliya Kültü, Tibyan Yayıncılık, İzmir. RAMON MUNTANER (2000), Chronicle, İngilizceye Çev. Lady Goodenough, Inparentheses Publications Catalan Series, Cambridge-Ontario. SUNU, Yıldız (1943), “Namaz Gecesi”, C. 6, S. 64, s. 9. ŞEN, Müslime (1996-1997), “Manisa Halkevi Yayınları ve Yerel Tarih Çalışmaları Örneği”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. II, S. 6-7, ss. 147-156. ŞİMŞİRGİL, Ahmet (2002), “Saruhanoğulları Beyliği”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, C. VI, ss. 787-792. ŞÜKRULLAH (1947), Behçetü’t-Tevârih, Çev. N. Atsız, Türkiye Yayınevi, İstanbul. TANMAN, M. Baha (2009), “Saruhanoğulları (Mimari)”, İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, C. 36, ss. 173-174. TANRIKORUR, Barihüda (2003), “Manisa Mevlevihanesi”, İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, C. 28, ss. 1-3. TEZCAN, Nuran (1994), “Manisa Mevlevîhânesi”, Osmanlı Araştırmaları XIV, İstanbul, ss. 185-193. ULUÇAY, M. Çağatay (1940), Saruhan Oğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar (773 H. – 1220 H.), Resimli Ay Matbaası, İstanbul. ULUÇAY, M. Çağatay (1941), “Manisa Tarihine Dair Düzeltmeler”, Gediz, C. 4, S. 46, ss. 5-7. ULUÇAY, M. Çağatay (1941), “Evliya Çelebi ve Manisa”, Gediz, C. 4, S. 47, ss. 5, 6. ULUÇAY, M. Çağatay (1942), “Manisa’nın En Eski İki Adeti [Namaz Gecesi ve Mesir]”, Gediz, C. 5, S. 57, ss. 6, 7. ULUÇAY, M. Çağatay (1943), Yunus’un Mezarı, Gediz Basımevi, Manisa. ULUÇAY, M. Çağatay (1944), “Manisa Tarihinin Türkler Devri Kaynaklarına Dair Düşünceler”, C. 6, S. 71, ss. 1, 2. ULUÇAY, M. Çağatay (1945), “Saruhanoğulları Tarihi Üzerinde Bazı Düşünceler”, Gediz, C. 7, S. 78, ss. 11, 12. ULUÇAY, M. Çağatay (1945), “Manisa Kazaları Tarihi Yazılırken Başvurulacak Kaynaklar”, Gediz, C. 7, S. 82, s. 4. ULUÇAY, M. Çağatay (1945), “Manisa’nın Bizanslılardan Alınışının 632nci Yıldönümü Münasebeti İle”, Gediz, C. 8, S. 86, ss. 2, 3. ULUÇAY, M. Çağatay (1946), Saruhanoğulları ve Eserlerine Dair Vesikalar II, Marifet Basımevi, İstanbul, 1946. ULUÇAY, M. Çağatay (1964), “Saruhanoğulları”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul, C. 10, ss. 239-244. ULUÇAY, Çağatay ve GÖKÇEN, İbrahim (1939), Manisa Tarihi, Resimli Ay Matbaası, İstanbul. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1929), Kitabeler ve Sahip, Saruhan, Aydın, Menteşe, İnanç, Hamit Oğulları Hakkında Malûmat, Devlet Matbaası, İstanbul. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1969), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara. UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, TTK Yayınları, Ankara. ÜNVER, A. Süheyl (1942), “XIV. Asırda Saruhanlıların Türk Tababetine Hizmetleri ve Yakuphan Namına Tercüme Edilen Bahname”, Türk Tıp Tarihi Arşivi, S. 19-20, ss. 34-37. YAKUT, Süleyman H. (2002), Saruhanoğulları Beyliği, Celal Bayar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Manisa. YILMAZ, Anıl ve KOCAMAN, Halil (2010), “Manisa Darphanesi: İsimlendirme, Yapısal Analiz ve İşlevi Hakkında Değerlendirmeler”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul Üniversitesi Sanat Tarihi Araştırma Merkezi, S. 22, ss. 123-156. YÜCEL, Yaşar (1991), Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, TTK Yayınları, Ankara. ZACHARIADOU, Elizabeth (1997), “Sarukhan”, The Encyclopedia of Islam, Brill, C. IX, s. 69. ZHUKOV, Kostantin (1997), “Osmanlı, Karesi ve Saruhan Sikkeleri ve Türk Batı Anadolu’sunda Ortak Para Sorunu (1340-1390)”, Osmanlı Beyliği 1300-1389, Ed. Elizabeth A. Zachariadou, Çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yerguz, Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, ss. 256-262. ZINKEISEN, Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa, I-VII, Hamburg, 1840-1863 (Eserin Türkçe tercümesi: Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, Ed. Erhan Afyoncu, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2011)