SALÂHADDÎN YÛSUF BİN EYYÛBÎ’NİN MARDİN MÜZESİ’NDE BULUNAN SİKKELERİ

Yıl 2018, Cilt: 16 Sayı: 1, 385 - 416, 31.03.2018

Ramazan Uykur

Öz

532 (1138) yılında
Tigrit’te doğan Salâhaddîn Eyyûbî, genç yaşına rağmen Haçlılar’a karşı yapılan
seferlere katılmış ve önemli başarılar kazanmıştır. Salâhaddîn 566 (1171)
yılında Mısır’a hâkim olunca Sünnî Abbasi halifesi adına hutbe okutup sikke
bastırmış ve Fatımi hilafetine son vermiştir. 583 (1187) yılında Hittin’de
Haçlılarla yaptığı savaşta büyük bir zafer kazanarak Haçlı ordusunu mağlup
etmiştir. Sultan bu zaferden birkaç hafta sonra Kudüs’ü kuşatmış ve Cuma günü
kenti Haçlılardan geri alarak bütün İslam dünyasında bir kahraman haline
gelmiştir. Salâhaddîn Kudüs’ün fethiyle Türk İslam tarihinin en tanınmış
kahramanlarından biri olmuştur.

Yaptığımız araştırmada Salâhaddîn
Eyyûbî’nin adına basıldığını tespit ettiğimiz 15 sikkeye rastlanmıştır. Söz
konusu sikkeler Mardin Müzesi sikke koleksiyonundadır. Çalışma, hakkında çok az
yayın bulunan Salâhaddîn Eyyûbî dönemi sikkelerini kapsayan bir ön araştırma
niteliğindedir. Ne yazık ki müzenin sikke koleksiyonunda bulunan bütün
sikkeleri inceleme fırsatı olmamıştır. Şayet çok daha uzun bir sürede inceleme
yapılabilirse çok daha fazla örnek bulunabilecektir. Amacımız daha sonra
çalışacak araştırmacılara yol açmaktır. Yaptığımız araştırmada bakır ve gümüş
olmak üzere iki farklı madenden yapılmış sikkeler bulunmuştur. Sikkelerde
figürlü ve sadece yazılı şeklinde iki grup karşımıza çıkmaktadır. Figürlü
olanlar bakır üzerine basılmış, gümüş sikkelerde ise figürlü örneğe rastlanmamıştır.
Ortaçağ İslam sikkelerinin genelinde olduğu gibi Salâhaddîn Eyyûbî’nin
sikkeleri de genellikle sikkelerin ön yüzünde Salâhaddîn’nin unvan ve
lakablarına yer verilmiştir. Sikkelerin arka yüzünde ise sikkenin darp yeri ve
yılı yanında dönemin halifesinin adı ve unvanlarının yazılması bir gelenek
olarak sürdürülmüştür. Buna göre Salâhaddîn Eyyûbî’nin sikkelerinde dönemin
halifeleri olarak el-Nâsır Li-dinillâh’ın ve el-Müstedî bi-Emrullâh’ın isimleri
geçmektedir.

Anahtar Kelimeler

Salâhaddîn Eyyûbî, Eyyûbîler, Haçlılar, Salâhaddîn Eyyûbî’nin sikkeleri

Kaynakça

• ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ (2013), Tarih-i Cihan Güşa, Çeviren M. Öztürk, TTK, Ankara. ALTAN Ebru (2003), İkinci Haçlı Seferi, TTK, Ankara. ARTUK İbrahim (1979), “Sikke, Sikka”, İA, C. 10, MEB, Ankara, s. 621-640. ARTUK İbrahim ve Cevriye Artuk (1970), İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu, C. I, MEB, İstanbul. ARTUK İbrahim ve Cevriye Artuk (1993), Artukoğulları Sikkeleri, Sümer Kitabevi, İstanbul. BAADJ Amar(2014), “The Political Context of the Egyptian Gold Crisis during the Reign of Saladin”, The International Journal of African Historical Studies, Vol. 47, No. 1 pp. 121-138. Erişim: http://www.jstor.org/stable/24393332 (23.02.2018) BABAYAR Gaybullah (2007), Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, TİKA, Ankara. BALOG Paul (1960), Dinars of al-Muʿaẓẓam Shams al-Dīn Tūrānshāh, and al-ʿAzīz Ṭughtegīn, Ayyūbid Princes of the Yemen, American Numismatic Society, Vol. 9, pp. 237-240. Erişim: http://www.jstor.org/stable/43574118 (22.02.2018) BALOG Paul (Dec. 1966), “The Ayyūbid Glass Jetons and Their Use”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 9, No. 3, pp. 242-256. Erişim: http://www.jstor.org/stable/3595944 (23.02.2018) BUTAK Behzad (1947), XI. XII. ve XIII. Yüzyıllarda Resimli Türk Paraları, Pulhan Matbaası, İstanbul. ÇORUHLU Yaşar (2007), Erken Devir Türk Sanatı, İç Asya’da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. DEMİRKENT Işın (2002), “Kudüs (Haçlılar Dönemi”, DİA, C. 26, s. 329-332. EHRENKREUTZ Andrew S. (Jul.-Sep. 1956), “The Crisis of Dinâr in the Egypt of Saladin”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 76, No. 3, pp. 178-184. Erişim: http://www.jstor.org/stable/596289 (22.02.2018) EL-MAKRİZİ (1946), Eski ve İslâmî Paralar, Çev. İ. Hakkı Konyalı, Gavsi Ozansoy Basımevi, İstanbul. ERKİLETLİOĞLU Halit ve Oğuz Güler (1996), Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Kayseri. ESİN Emel (1978), İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târihi ve İslâma Giriş, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul. ESİN Emel (2004), Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. ESİN Emel (2006), Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul. GÖKALP Demirel Zeliha (2007), Yalvaç ve Isparta Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bizans Sikkeleri, Anadolu Üniversitesi Sos. Bil. Ens. (Doktora Tezi), Eskişehir. GRABAR Oleg (1964), “Islamic Art and Byzantium”, DOP, Vol. 18, s. 80-81. I. GHALİB EDHEM (1894), Catalogue des Monnaies Turcomanes, Beni Ortok, Beni Zengui, Frou Atabeqyéh Et Meliks Eyoubites de Meiyafarikin, Constantinople. İBNU’L-EZRAK (1992), Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi, Çeviren A. Savran, Erzurum. İBNÜ’L-ESİR (1987), El-Kamil Fi’t-Tarih Tercümesi, 12, Türkiyat Matbaacılık İstanbul. İBNÜ’L-ESİR (1991), El-Kamil Fi’t-Tarih Tercümesi, 11, Bahar Yayınları, İstanbul. İNDİRKAŞ Zühre (2012), “Türk Oturma Kültüründe “Bağdaş Geleneği” Üzerine İkonografik Belirlemeler”, 38. ICANAS, IV. Cilt, Ankara, s. 1665-1677. İSMÂİL GALİB (1311), Müze-i Hümayun, Meskûkât-ı İslamiyye Kısmından Meskûkât-ı Türkmaniye Katalogu, Benî Artuk, Benî Zengi, Füruu Atabekiye, Mülûk-i Eyûbiye Meyafârikin, Mihran Matbaası, Kostantiniye. KARAMAĞARALI Beyhan (1993), “İçiçe Daire Motiflerinin Mahiyeti Hakkında”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara. KÖPRÜLÜ M. Fuad (1978), “Arslan” İA, C. 1, 5. Baskı, MEB, İstanbul, s. 598-609. LAVOIX Henri (1896), Catalogue des Monnaies Musulmanes, Egypte Et Syrie, III, Paris. MAKRİZİ (1946), Eski ve İslami Paralar, Çev. İbrahim Hakkı Konyalı, Gavsi Ozansoy Basımevi, İstanbul. MİLES George C. (1939), “The Ayyūbid Dynasty of The Yaman and Their Coinage”, The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society, Fifth Series, Vol. 19, No. 73, pp. 62-97. Erişim: http://www.jstor.org/stable/42663395 (22.02.2018) ÖGEL Bahaeddin (2006), Türk Mitolojisi, II, 3. Baskı, TTK, Ankara. ÖNEY Gönül (1971), “Anadolu Selçuk Mimarisinde Arslan Figürü”, Anadolu (Anatolia), Sayı XIII, Ankara, s. 1-64. ÖNEY Gönül (1992), Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, TİŞBY, Ankara. ÖZME Adil (2005), “Aslan-Binici Kompozisyonunu İçeren Sikkeler Üzerine Bir Değerlendirme” Türk Numismatik Derneği Yayınları, Sevgi Gönül Hatıra Sayısı, İstanbul. PINARBAŞI Simge Özer (2004), Çağlar Boyu Tahtın Simgesel Anlamları ışığında Türk Tahtları, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara. POOLE Stanley Lane (1879), Catalogue of Oriental Coins in the Biritish Museum, The Coinage of Egypt: The Fatimee Khaleefehs The Ayyoobees, and The Memlook Sultans Vol. IV, Classes XIV-XVI, Printed by Order of the Trustees, Forni Editore, London. POOLE Stanley Lane (1898), Saladin and The Fall of The Kingdom of Jerusalem, London. SPENGLER William ve W. G. Sayles (1992), Turkoman Figural Bronze Coins and Their Iconography II, Wisconsin. ŞENTÜRK Şennur ve Oğuz Tekin (2009), Sikkeler Ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler Ve Çok Kültürlülük, ed. Ersel Topraktepe, YKY, İstanbul. ŞEŞEN Ramazan (1983), Salâhaddîn Devrinde Eyyûbîler Devleti, İstanbul. ŞEŞEN Ramazan (1987), Salâhaddîn Eyyûbî ve Devlet, İstanbul. ŞEŞEN Ramazan (1995), “Eyyûbîler”, DİA, C. 12, s. 20-31. TAYEB el-Hibri (1993), “Coinage Reform under the ʿAbbâsid Caliph al-Ma’mûn”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 36, No. 1, s. 59. TEKİN Oğuz (2009), “Sikke” DİA, C. 37, s. 179-184. UYKUR Ramazan (2017), Madenden Yansıyan Tarih Artuklu Sikkeleri, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara. WİLLİAM H. Valentine (1921), Sasanian Coins, Spink and Son Lmtd., London.