ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUĞA SAHİP ANNELERİN İYİ OLUŞLARININ BAŞA ÇIKMA TARZLARI, AİLE GEREKSİNİMLERİ VE SOSYAL DESTEK DEĞİŞKENLERİYLE MODELLENMESİ

Yıl 2019, Cilt: 17 Sayı: 1, 107 - 134, 26.03.2019

Demet Vural Yüzbaşı

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.467127

Cited By: 5

Öz

Bu araştırmanın amacı, zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin iyi
oluşlarını, stresle başa çıkma tutumları, aile gereksinimleri ve algılanan
sosyal destek değişkenleriyle açıklamaya yönelik yapısal bir model
geliştirmektir. Araştırma örneklemini İzmir ilinde yaşayan ve yaş aralığı 15-25
olan 365 zihinsel engelli çocuğun anneleri oluşturmaktadır. Araştırmada veri
toplama aracı olarak Psikolojik İyi Oluş Ölçeği, Stresle Başa Çıkma Tarzları
Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ve Aile Gereksinimleri
Belirleme Aracı kullanılmıştır. Yapılan yapısal eşitlik modeli analizinde,
psikolojik iyi oluş ile problem odaklı baş etme ve algılanan sosyal desteğin
pozitif yönde, duygu odaklı baş etme ve aile gereksinimlerinin ise negatif
yönde ilişkili olduğu bulunmuştur. Buna ek olarak, algılanan sosyal desteğin,
problem odaklı baş etme ve aile gereksinimleri değişkenleri ile psikolojik iyi
oluş arasında aracılık rolü üstlendiği görülmüştür. Bulgular alanyazın
temelinde tartışılmış ve hem uygulayıcılara hem de araştırmacılara yönelik bazı
öneriler sunulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

iyi oluş, yapısal eşitlik modellemesi, zihin engelli

Kaynakça

• ALAEE, N., Shahboulaghi, F. M., Khankeh, H., ve Kermanshahi, S. M. K. (2015), “Psychosocial challenges for parents of children with cerebral palsy: A qualitative study”, Journal of Child and Family Studies, 24(7), 2147-2154.
• AVŞAROĞLU, S. (2012), “Zihinsel yetersizliğe sahip çocuğu olan anne babaların kaygı düzeylerinin incelenmesi”, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 9(1), 533-549.
• AYDOĞAN, A.A. (1999), “Özürlü çocuğu sahip olan anne babaların umutsuzluk düzeylerinin belirlenmesi”, Hacettepe Üniversitesi, (Yayınlanmamış doktora tezi), Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• BAHAR, A., Bahar, G., Savaş, H. A. ve Parlar, S. (2009), “ Engelli çocukların annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile stresle basa çıkma tarzlarının belirlenmesi”, Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 4(11), 97-112.
• BAILEY, D. B., ve Simeonsson, R. J. (1988), “Assessing needs of families with handicapped infants”, The Journal of Special Education, 22(1), 117-127.
• BARLOW, J. H., Cullen‐Powell, L. A., ve Cheshire, A. (2006), “Psychological well‐being among mothers of children with cerebral palsy”, Early Child Development and Care, 176(3-4),421-428.
• BOYRAZ, G., ve Sayger, T. V. (2010), “Psychological well-being among fathers of children with and without disabilities: the role of family environment and paternal self efficacy”, American Journal of Men's Health, 5(4), 286–296.
• BUMİN, G., Günal, A., ve Tükel, Ş. (2008), “Anxiety, depression and quality of life in mothers of disabled children”, Medical Journal of Suleyman Demirel University, 15(1), 6-11.
• CANARSLAN, H., ve Ahmetoğlu, E. (2015), “Engelli çocuğa sahip ailelerin yaşam kalitesinin incelenmesi”, Trakya University Journal of Social Science, 17(1), 13-31.
• CAVKAYTAR, A., Ardıç, A., ve Aksoy, V. (2014), “Aile gereksinimlerini belirleme aracının geçerlik ve güvenirliğinin güncellenmesi”, Özel Eğitim Dergisi,15(2), 1-12.
• CHANG, E. C., D’Zurilla, T. J., ve Sanna, L. J. (2009), “Social problem solving as a mediator of the link between stress and psychological well-being in middle adulthood”, Cognitive Therapy and Research, 33(1), 33-49.
• COLOMEISCHI, A. A. (2015), “Predictors for well being: Emotional factors and expectancy for success”, Procedia Social and Behavioral Sciences, 190, 48-53.
• COOKE, B. D., Rossmann, M. M., McCubbin, H. I., ve Patterson, J. M. (1988), “Examining the definition and assessment of social support: A resource for individuals and families”, Family Relations, 37(2), 211-216.
• COŞKUN, Y. ve Akkaş, G. (2009), “Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki”, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
• ÇENGELCİ, B. (2009), “Otizm ve down sendromlu çocuğa sahip annelerin kaygı, umutsuzluk ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması”, Ege Eğitim Dergisi,10(2), 1–22.
• ÇETİNKAYA, Z. ve Öz, F. (2000), “Serebral palsili çocuğu olan annelerin bilgi gereksinimlerinin karşılanmasına planlı bilgi vermenin etkisi”, C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4(2), 44-51.
• DABROWSKA, A., ve Pisula, E. (2010), “Parenting stress and coping styles in mothers and fathers of pre‐school children with autism and Down syndrome”, Journal of Intellectual Disability Research, 54(3), 266-280.
• DECI, E. L., ve Ryan, R. M. (2008), “Hedonia, eudaimonia, and well-being: An introduction”, Journal of Happiness Studies, 9(1), 1-11.
• DEMİR, G., Özcan, A. ve Kızılırmak, A. (2010), “Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin depresyon düzeylerinin belirlenmesi”, Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi,13(4), 53-58.
• DENİZ, M. E. (2006), “The Relationships among coping with stress, life satisfaction, decision making styles and decision self-esteem: An Investigation on Turkish university students”, Social Behavior and Personality: An International Journal, 34(9), 1161–1170.
• DERELİ, F. ve Okur, S. (2008), “Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi”, Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-168.
• DHAR, R. L. (2009), “Living with a developmentally disabled child: Attitude of family members in India”, The Social Science Journal, 46, 738-755.
• DIENER, E. (1984), “Subjective well-being”, Psychological Bulletin. 95 (3), 542-575.
• DIENER, E., Wirtz, D., Tov, W., Kim-Prieto, C., Choi, D. W., Oishi, S., ve Biswas-Diener, R. (2010), “New well being measures: Short scales to assess flourishing and positive and negative feelings”, Social Indicators Research, 97(2), 143-156.
• EKER, D ve Arkar, H. (1995), “Çok boyutlu algılanan sosyal destek ölçeğinin faktör yapısı, geçerlik ve güvenirliği”, Türk Psikoloji Dergisi, 34, 45-55.
• ELLIS, J. T., Luiselli, J. K., Amirault, D., Byrne, S., O'Malley-Cannon, B., Taras, M., ... ve Sisson, R. W.(2002), “Families of children with developmental disabilities: assessment and comparison of self reported needs in relation to situational variables”, Journal of Developmental and Physical Disabilities, 14(2), 191-202.
• ER, M. (2006), “Çocuk, hastalık, anne-babalar ve kardeşler”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 49(2), 155-168.
• FARMER, J. E., Marien, W. E., Clark, M. J., Sherman, A., ve Selva, T. J. (2004), “Primary care supports for children with chronic health conditions: identifying and predicting unmet family needs”, Journal of Pediatric Psychology, 29(5), 355-367.
• FIANCO, A., Sartori, R. D., Negri, L., Lorini, S., Valle, G., ve Delle Fave, A. (2015), “The relationship between burden and well-being among caregivers of Italian people diagnosed with severe neuromotor and cognitive disorders”, Research in Developmental Disabilities, 39, 43-54.
• FOLKMAN, S., Lazarus, R. S., Gruen, R. J., ve DeLongis, A. (1986), “Appraisal, coping, health status and psychological symptoms”, Journal of Personality and Social Psychology, 50(3), 571- 579.
• FOLKMAN, S., ve Lazarus, R. S. (1980), “An analysis of coping in a middle-aged community sample”, Journal of Health and Social Behavior, 219-239.
• GALLAGHER, S., ve Hannigan, A. (2014), “Depression and chronic health conditions in parents of children with and without developmental disabilities: The growing up in Ireland cohort study”, Research in Developmental Disabilities, 35(2), 448-454.
• GHASEMPOUR, A., Akbari, E., Taghipour, M., Azimi, Z., ve Refaghat, E. (2012), “ Comparison of psychological well-being and coping styles in mothers of deaf and normally-hearing children”, Audiology, 21(4), 51-59.
• GOMEZ, V., Allemand, M., ve Grob, A. (2012), “Neuroticism, extraversion, goals, and subjective well-being: Exploring the relations in young, middle-aged, and older adults”, Journal of Research in Personality,46(3), 317-325.
• GRAMLING, S. E., ve Auerbach, S. M. (1998), “Stress management workbook: Techniques and self assessment procedures”, Prentice-Hall.
• GUTIÉRREZ, J. L. G., Jiménez, B. M., Hernández, E. G., ve Pcn, C. (2005), “Personality and subjective well being: Big five correlates and demographic variables”, Personality and Individual Differences, 38(7), 1561-1569.
• HASTINGS, R. P., Kovshoff, H., Brown, T., Ward, N. J., Degli Espinosa, F., ve Remington, B. (2005), “Coping strategies in mothers and fathers of preschool and school-age children with autism”, Autism, 9(4), 377-391.
• HAYES, N., ve Joseph, S. (2003), “Big 5 correlates of three measures of subjective well being”, Personality and Individual differences, 34(4), 723-727.
• HEIMAN, T. ve Berger, O. (2008), “Parents of children with Asperger syndrome or learning disabilities: Family environment and social support”, Research in Developmental Disabilities, 29, 289-300.
• HENDRIKS, A. H., De Moor, J. M., Oud, J. H., ve Franken, W. M. (2000), “Service needs of parents with motor or multiply disabled children in Dutch therapeutic toddler classes”, Clinical Rehabilitation, 14(5), 506-517.
• HUGHES, M. T., Valle-Riestra, D. M., ve Arguelles, M. E. (2008), “The voices of Latino families raising children with special needs”, Journal of Latinos and Education, 7(3), 241-257. ISLAM, Z., Shanaz, R. ve Farjana, S. (2013), “Stress among parents of children with mental retardation”, Bagladesh Journal of Medical Science, 12(1), 74-80.
• JARAMILLO, S., Moreno, S., ve Rodríguez, V. (2016), “Emotional burden in parents of children with trisomy 21: Descriptive study in a Colombian population”, Universitas Psychologica, 15(1), 29-37.
• JONES, T. G., Rapport, L. J., Hanks, R. A., Lichtenberg, P. A., ve Telmet, K. (2003), “Cognitive and psychosocial predictors of subjective well-being in urban older adults”, The Clinical Neuropsychologist, 17(1), 3-18.
• KAÇAN-SOFTA, H. (2013), “Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeylerinin incelenmesi”, Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 589- 600.
• KALGOTRA, R., ve Warwal, J. S. (2016), “Perceived stress and anxiety among parents of the children with intellectual disabilities”, Indian Journal of Health and Wellbeing, 7(4), 426-429.
• KARADAĞ, G. (2009), “Engelli çocuğa sahip annelerin yaşadıkları güçlükler ile aileden algıladıkları sosyal destek ve umutsuzluk düzeyleri”, TAF Preventive Medicine Bulletin, 8(4), 315-322.
• KARADEMAS, E. C. (2007), “Positive and negative aspects of well-being: Common and specific predictors”, Personality and Individual Differences, 43(2), 277-287.
• KARAIRMAK, Ö., ve Siviş, R. (2008), “Modernizmden postmodernizme geçiş ve pozitif psikoloji”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(30), 102-115.
• KESKİN, G., Bilge, A., Engin, E. ve Dülgerler, Ş. (2012), “Zihinsel engelli çocuğu olan anne babaların kaygı, anne-baba tutumları ve başa çıkma stratejileri açısından değerlendirilmesi”, Anatolian Journal of Psychiatry, 11, 30-37.
• KILIÇ, D., Gençdoğan, B., Bağ, B., ve Arıcan, D. (2013), “Psychosocial problems and marital adjustments of families caring for a child with intellectual disability”, Sexuality and Disability, 31(3), 287-296.
• KLINE, R. B. (2011), Principles and Practice of Structural Equation Modeling (3rd Edition), New York: The Guilford Press.
• KURT, O. (2001), “Zihin özürlü çocuk annelerinin aile özelliklerine ilişkin algılamaları ile çeşitli ailesel değişkenler arasındaki ilişkilerin incelenmesi”, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• LAI, W. W., Goh, T. J., Oei, T. P., ve Sung, M. (2015), “Coping and well-being in parents of children with autism spectrum disorders”, Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(8), 2582-2593.
• LAZARUS, R. ve Folkman, S. (1984), Stress, Appraisal and Coping, Springer: New York.
• LEIBACH, G. G., Trapp, S. K., Perrin, P. B., Everhart, R. S., Cabrera, T. V., Jimenez Maldonado, M., ve Arango-Lasprilla, J. C. (2014), “Family needs and TBI caregiver mental health in Guadalajara, Mexico”, NeuroRehabilitation, 34(1),167-175.
• LIN, L. Y., Orsmond, G. I., Coster, W. J., ve Cohn, E. S. (2011), “Families of adolescents and adults with autism spectrum disorders in Taiwan: The role of social support and coping in family adaptation and maternal well-being”, Research in Autism Spectrum Disorders, 5(1), 144-156.
• LINDBLAD, B. M., Rasmussen, B. H., ve Sandman, P. O. (2005), “Being invigorated in parenthood: parents' experiences of being supported by professionals when having a disabled child”, Journal of Pediatric Nursing, 20(4), 288-297.
• MARTINS, M., ve Couto, A. P. (2014), “Everyday experiences of parents with disabled children”, Revista de Enfermagem Referência, 4(1), 113-120.
• MATHESON, K., ve Anisman, H. (2003), “Systems of coping associated with dysphoria, anxiety and depressive illness: a multivariate profile perspective”, Stress, 6(3), 223-234.
• MAYORDOMO-RODRÍGUEZ, T., Meléndez-Moral, J. C., Viguer-Segui, P., ve Sales-Galán, A. (2015), “Coping strategies as predictors of well-being in youth adult”, Social Indicators Research, 122(2), 479-489.
• MCCRAE, R., Costa, P.T. (1986), “Personality, coping and coping effectiveness in an adult sample”, Journal of Personality, 54, 384–405.
• MUTLU, A., Akmeşe, P. P. ve Günel, M. K. (2010), “Değişik özür seviyesindeki serebral palsili çocukların annelerinin depresyon düzeyleri farklı mıdır?”, Yeni Tıp Dergisi, 27, 87-92.
• NAGARKAR, A., Sharma, J. P., Tandon, S. K., ve Goutam, P. (2014), “The clinical profile of mentally retarded children in India and prevalence of depression in mothers of the mentally retarded”, Indian Journal of Psychiatry, 56(2), 165-170.
• ÖNES, K., Yılmaz, E., Çetinkaya, B., ve Çaglar, N. (2005), “Assessment of the quality of life of mothers of children with cerebral palsy (primary caregivers)”, Neurorehabilitation and Neural Repair, 19(3), 232-237.
• PALISANO, R. J., Almasri, N., Chiarello, L. A., Orlin, M. N., Bagley, A., ve Maggs, J. (2010), “Family needs of parents of children and youth with cerebral palsy”, Child: Care, Health and Development, 36(1), 85-92.
• POZO, P., Sarriá, E., ve Brioso, A. (2014), “Family quality of life and psychological well‐being in parents of children with autism spectrum disorders: a double ABCX model”, Journal of Intellectual Disability Research, 58(5), 442-458.
• RAINA, P., O'Donnell, M., Rosenbaum, P., Brehaut, J., Walter, S. D., Russell, D., ... ve Wood, E. (2005), “ The health and well-being of caregivers of children with cerebral palsy”, Pediatrics, 115(6), 626-636.
• REICHMAN, N. E., Corman, H.,ve Noonan, K. (2008), “Impact of child disability on the family”, Maternal and Child Health Journal, 12(6), 679-683.
• RYAN, R. M., ve Deci, E. L. (2001), “On happiness and human potentials: A review of research on hedonic and eudaimonic well-being”, Annual Review of Psychology, 52(1), 141-166.
• RYFF, C. D. (1989), “Happiness is everything, or is it? Explorations on the meaning of psychological well being”, Journal of Personality and Social Psychology, 57(6), 1069- 1081.
• RYFF, C. D. (1995), “Psychological well-being in adult life”, Current Directions in Psychological Science, 99-104.
• RYFF, C. D., ve Singer, B. (1998), “The contours of positive human health”, Psychological Inquiry, 9(1), 1-28.
• SARIHAN,C. Ö. (2007), “Engelli çocuğa sahip olan ve olmayan annelerin aile işlevlerini algılamaları ile yalnızlık düzeylerinin incelenmesi”, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• SCHUMACKER, R. E. ve Lomax, E. D. (2004), A Beginner's Guide to Structural Equation Modeling (2nd Edition), New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• SHENAAR-GOLAN, V. (2016), “The subjective well-being of parents of children with developmental disabilities: The role of hope as predictor and fosterer of well being”, Journal of Social Work in Disability & Rehabilitation, 15(2), 77-95.
• SOURI, H., ve Hasanirad, T. (2011), “Relationship between resilience, optimism and psychological well being in students of medicine”, Procedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 1541-1544.
• SUCUOĞLU B. (1995), “Özürlü çocuğu olan anne-babaların gereksinimlerinin belirlenmesi”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 9(2), 36-43.
• ŞAHİN, N. H., ve Durak, A. (1995), “Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: Üniversite öğrencileri için uyarlanması”, Türk Psikoloji Dergisi, 10(34), 56-73.
• ŞENGÜL, S. ve Baykan, H. (2013), “Zihinsel engelli çocukların annelerinde depresyon, anksiyete ve stresle başa çıkma tutumları”, Kocatepe Tıp Dergisi, 14(1), 30-39.
• TELEF, B. B. (2013), “Psikolojik iyi oluş ölçeği: Türkçeye uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması”, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(28-3), 374-384.
• TOMÁS, J. M., Sancho, P., Melendez, J. C., ve Mayordomo, T. (2012), “Resilience and coping as predictors of general well-being in the elderly: A structural equation modeling approach”, Aging and Mental Health, 16(3), 317-326.
• UĞUZ, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y. ve Çolakkadıoğlu, O. (2004), “Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi”, Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.
• ÜSKÜN, E., ve Gündoğar, D. (2010), “The levels of stress, depression and anxiety of parents of disabled children in Turkey”, Disability and Rehabilitation, 32(23), 1917-1927.
• VEISSON, M. (1999), “Depression symptoms and emotional states in parents of disabled and non disabled children”, Social Behavior and Personality: An International Journal, 27(1), 87-97.
• WALKER, D. K., Epstein, S. G., Taylor, A. B., Crocker, A. C., ve Tuttle, G. A. (1989), “Perceived needs of families with children who have chronic health conditions”, Children's Health Care, 18(4), 196-201.
• WIEDEBUSCH, S., Konrad, M., Foppe, H., Reichwald-Klugger, E., Schaefer, F., Schreiber, V., ve Muthny, F. A. (2010), “Health-related quality of life, psychosocial strains, and coping in parents of children with chronic renal failure”, PediatricNephrology, 25(8), 1477-1485.
• WONG, S. Y., Wong, T. K., Martinson, I., Lai, A. C., Chen, W. J., ve He, Y. S. (2004), “Needs of Chinese parents of children with developmental disability”, Journal of Learning Disabilities, 8(2), 141-158.
• YAĞMURLU, B., Yavuz, H. M., ve Şen, H. (2015), “Well-being of mothers of children with orthopedic disabilities in a disadvantaged context: findings from Turkey”, Journal of Child and Family Studies, 24(4), 948-956.
• YILDIRIM, A., Aşılar, R. H., ve Karakurt, P. (2013), “Engelli çocukların annelerinin ruhsal durumlarının belirlenmesi”, Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 20(3), 200-209.
• YURDAKUL, A., ve Girli, A. (1999), “Engelli çocuğu olan ailelerin sosyal destek örüntüleri ve bunun psikolojik sağlık ile ilişkisi”, İlkışık Dergisi, 1-5.
• ZABLOTSKY, B., Bradshaw, C. P., ve Stuart, E. A. (2013), “The association between mental health, stress, and coping supports in mothers of children with autism spectrum disorders”, Journal of Autism and Developmental Disorders, 43(6), 1380-1393.
• ZIMET, G. D., Dahlem, N. W., Zimet, S. G., ve Farley, G. K. (1988), “The multidimensional scale of perceived social support”, Journal of Personality Assessment, 52(1), 30-41.