Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlı Devleti’nin Dış Politikasını Belirleyen Bazı Şartlar

Yıl 2021, Cilt: 19 Sayı: 1, 227 - 246, 26.03.2021

Merve Hasene Sur

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.792533

Öz

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı yıllarında takip ettiği dış politikasını etkileyen, savaş öncesi yaşanan pek çok gelişme vardır. Azınlıklar Meselesi, Ermeni Projesi, Kürdistan Projesi, Arap ayrılıkçılarının isyanları, Filistin’de bir Yahudi Devleti kurulması projesi, Osmanlı Devleti’nin sınırları içinde kalan bölgelerde petrolün varlığı ve benzeri pek çok konu sayılabilir. Bu şartların her biri aynı zamanda Birinci Dünya Savaşı’nın sebeplerini ve Osmanlı Devleti’nin savaş öncesi ittifak girişimlerini etkileyen şartlar olarak da değerlendirilebilecek hususlardır. Bu konuların her biri hakkında müstakil çalışmalar da yapılmıştır. Bütün bu konuların ele alınıp incelenmesi, takdir edilecektir ki, bir makalenin sınırlarını çok çok aşacaktır. Bu sebeple makalede, Osmanlı Devleti’nin dış politikasını etkileyen konulardan sadece dört başlık ele alınmış ve incelenmeye çalışılmıştır. Bunlar; Tarihi Süreçte Türk Dış Politikası, 1815’te Viyana’da toplanan batılı devletlerin benimsediği Şark Meselesi, İttihat ve Terakki’nin görüşleri, sahip olduğu yeri ve önemi ile Dış Borçlar Meselesi konularıdır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı, Emperyalizm, Dış Politika

Some Conditions Determining the Foreign Policy of the Ottoman State Before the First World War

Öz

There are many pre-war developments affecting the foreign policy of the Ottoman Empire during the First World War. The issue of minorities, the Armenian Project, the Kurdistan Project, the rebellions of the Arab separatists, the project of the establishment of a Jewish State in Palestine, the existence of oil in the territories of the Ottoman Empire, and so on. Each of these conditions can also be considered as the conditions affecting the causes of the First World War and the pre-war alliance attempts of the Ottoman Empire. Individual studies have also been conducted on each of these issues. It will be appreciated that the handling and examination of all these issues will far exceed the limits of an article. For this reason, in this article, only four headings of the issues affecting the foreign policy of the Ottoman Empire were discussed and examined. These; The Turkish Foreign Policy in the Historical Process, the Orient Question adopted by the western states gathered in Vienna in 1815, the views of the Committee of Union and Progress (İttihat ve Terakki), the place and importance of it, and the Issue of Foreign Debts.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, First World War, Imperialism

Kaynakça

• Adıbelli, Barış, (2007). Stratejik Kuşatma, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Adıbelli, Barış, (2008). Avrasya Jeopolitiğinde Büyük Oyun, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Adıbelli, Barış, (2016, 2. baskı). Arap Baharı’ndan Amerikan Gazabına: Çin-Suriye İlişkileri Editör: Barış Adıbelli, IQ Kültür Sanat yayınları, İstanbul.
• Adıbelli, Barış, (2016, 2. baskı). Emperyalizmin Oyununda İkinci Perde Arap Baharı ve Suriye Editör: Barış Adıbelli, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Ahmad, Feroz, (2017, 11. baskı). İttihat ve Terakki (1908-1914,) çev. Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Akşin, Sina, (1985). “Jön Türkler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, Cilt: 3, ss. 831-843.
• Akşin, Sina, (1998). Jön Türkler, İttihat ve Terakki, İmge Yayınevi, Ankara.
• Akşin, Sina, (2012). Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, İmaj Yayıncılık, İstanbul.
• Aydın, Selami, (2003). Yeni Şark Meselesi, Ülke Kitapları, İstanbul.
• Berting, Jan, (2011). Avrupa: Miras, Meydan Okuma, Vaat, çev. Hüsamettin İnaç, MKM Yayınları, Bursa.
• Berting, Jan, (2012). Şeytan Üçgeni Kimlik, Kültür, Etnik Topluluk, çev. Hüsamettin İnaç, MKM Yayınları, Bursa.
• Beydilli, Kemal, (2002). “Küçük Kaynarca”, TDV İA, İstanbul, Cilt: 26, ss. 524-527.
• Beydilli, Kemal, (2010). “Şark Meselesi”, TDV İA, İstanbul, Cilt: 38, ss. 352-358.
• Bilgin, Mustafa Sıtkı, (2003). “Türk ve İngiliz Belgelerine Göre Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı Sırasında Ermenilere Karşı Takip Ettiği Siyaset (1914-1918)”, Ermeni Araştırmaları, Ankara Yaz, Sayı: 10, ss. 58-81. http://avim.org.tr/images/uploads/Yayin/Ermeni-Arastirmalari-Sayi-10-pdf.pdf [02.01.2017].
• Birkan, Fuat Ozan, (2014). “19. Yüzyıldan Günümüze Almanya-Ermenistan İlişkileri ve Bu İlişkilerin Türk Dış Politikasındaki Etkileri”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• Davutoğlu, Ahmet; (1999). “Tarih İdraki Oluşumunda Metodolojinin Rolü: Medeniyetlerarası Etkileşim Açısından Dünya Tarihi ve Osmanlı”; Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, İstanbul, Sayı: 7, ss. 1-63. http://www.divandergisi.com/downloadPDF.aspx?filename=58.pdf [05.04.2017]
• Demirkent, Işın, (2002). “Haçlı Seferleri ve Türkler”, Türkler (Editör: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca), Yeni Türkiye Yayınları, Cilt 6, Ankara, ss. 651-668.
• Elmacı, Mehmet Emin, (2002). “I. Dünya Savaşı ve Kapitülasyonların Kaldırılması”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Cilt: 14, ss. 381-390.
• Ercan, Yavuz, “Türkiye’de Azınlık Sorununun Kökeni (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gayrimüslimler)”, http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/19/1335/15451.pdf (Erişim: 10.01.2020)
• Erdem, Gazi, (2010). “İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahat Fermanı’na Yeniden Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt: 51:1, ss. 327-348.
• Evcioğlu, Yaşar Kemal, (2005). Büyük Ortadoğu Projesi/Alfa-Kaos-Omega-Tapınak, Umay Yayınları, İstanbul.
• Evcioğlu, Yaşar Kemal, (2007). Ortadoğu’daki Kaos’tan Küresel Kaosa, Umay Yayınları, İstanbul.
• Göral, Adem, “Osmanlı ve Cumhuriyet Döneminde alınan Borçlar ve IMF”, http://akademikperspektif.com/2013/11/09/osmanli-ve-cumhuriyet-doneminde-alinan-borclar-ve-imf/ [29.10.2015].
• Gülsoy, Ufuk, (1999). “Islahat Fermanı”, TDV İA, İstanbul, Cilt: 19, ss. 185-190.
• Gümüş, Musa, (2008). “Anayasal Meşruti Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”, Bilig, İstanbul Güz, Sayı: 47, ss. 215-240.
• Hanioğlu, M. Şükrü, (1985). “Jön Türk Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, Cilt: 3, ss. 844-850.
• Hatemi, Hüseyin, (1985). “Tanzimat Ve Meşrutiyet Dönemlerinde Derneklerin Gelişimi”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, Cilt: 1, ss. 198-204.
• Heywood, Andrew, (2013 5. baskı). Siyasi İdeolojiler çev. Hüsamettin İnaç, Adres Yayınları, Ankara. Hürriyet Gazetesi, 17 Eylül 2001.
• İmamoğlu, Hüseyin Vehbi, (2016). “XX. Yüzyılın Başında Osmanlı Devleti’nde Ekonomik Dönüşüm ve Siyasi Bloklaşma”, Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Karabük, Cilt: 6, Sayı: 1, ss. 112-125.
• İmamoğlu, Hüseyin Vehbi-Önder Deniz, (2014). “Şark Meselesinin Sultan Abdülhamid Döneminde Gayr-i Müslim Osmanlı Tebaası Üzerindeki İdari Açıdan Sonuçları” Turkish Studies- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Ankara Spring, Volume 9/4, p. 577-595.
• İnaç, Hüsamettin, (2012, 3. Baskı). AB Entegrasyonu Sürecinde Türkiye’nin Kimlik Problemleri, MKM Yayıncılık, Bursa.
• İnaç, Hüsamettin, (2014). Çağımızın Toplumsal Algısını temsil Eden Parametrelerden ‘Kimlik’, ‘Kültür’ ve ‘Uygarlık' Kavramlarının Sosyo-Politik Analizi, İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (İMAD), Aralık, Cilt: 1, Sayı: 1, ss. 35-57.
• İnaç, Hüsamettin, (2016, 3. baskı). Avrupa Birliği Entegrasyon Sürecinde Türkiye’nin Kimlik Problemleri, Liberte Yayınları, İstanbul.
• İnaç, Hüsamettin, (2017). “Günümüz Siyasal Gündeminin Ana Aktörü Olarak Kolektif Kimliklerin Sosyo-Politik Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Isparta /3, Sayı: 28, ss. 217-230.
• İnaç, Hüsamettin-Betül Yazıcı, (2018). “Yunanistan ve Türkiye’nin Mübadele Politikalarının Sosyopolitik Analizi”, Journal of Social, Humanities and administravite Scıences, , Cilt: 4, Sayı: 12, ss. 188-201.
• İnaç, Hüsamettin-Betül Yazıcı, (2018). Bulgaristan’dan Türkiye’ye Göçler, Bulgaristan Diasporası ve Uluslaşma, Balkan ve Yakındoğu Sosyal Bilimler Dergisi, , Cilt: 4, Sayı: 4, ss. 77-93.
• Karadağ, Raif, (2005, 3. Baskı). Şark Meselesi, Emre Yayınları, İstanbul.
• Keane, John, (1998). Şiddetin Uzun Yüzyılı, Çev: Bülent Peker, Dost Kitabevi, Ankara.
• Koca, Salim, (2003). Türk Kültürünün Temelleri, Cilt: 2, Ankara.
• Kodaman, Bayram, (1984). “Şark Meselesi, Emperyalizm ve Ermeniler”, Kaynaklar Dergisi, İstanbul, Sayı: 2, ss. 7-15.
• Kodaman, Bayram, (1998). “Şark Meselesi (İslam-Hıristiyan veya Türk Avrupa Mücadelesi)”, Prof. Dr. Abdülhaluk Çay Armağanı, I-II, Ankara.
• Kurtuluş, Rıza, (2002). “Kore Cumhuriyeti”, TDV İA, İstanbul, Cilt: 26, ss. 199-201.
• Küçük, Cevdet-Tevfik Ertüzün, (1994). “Düyûn-i Umûmiye”, TDV İA, İstanbul, Cilt: 10, ss. 58-62.
• McMeekin, Sean, (2019). Osmanlı’da Son Fasıl Savaş, Devrim ve Ortadoğu’nun Şekillenişi 1908-1923, Çeviren: Nurettin Elhüseyni, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Ortaylı, İlber; (2008). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul.
• Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi I, (2013). T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 130, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin, (1984, 2. Baskı). İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Özbay, Turgut, (2005, 2. baskı). Lozan’dan Sevr’e Türkiye, Anı Yayıncılık, Ankara.
• Özcan, Abdülkadir, (2001) “Karlofça Antlaşması”, TDV İA, İstanbul, Cilt: 24, ss. 504-507.
• Özcan, Arif Behiç, (2011). Batılılaşma Döneminde Osmanlı Devleti’nin Doğu Politikaları, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
• Özçelik, Mücahit, (2013). Birinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’deki Esirler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
• Özdemir, Biltekin, (2010, 2. baskı). Osmanlı Devleti Dış Borçları, Ankara.
• Özgiray, Ahmet, (1989). “Yunan Amaçları ve İtilaf Devletleriyle Birlikte Türkiye Üzerine Çevirdikleri Entrikalar (1914-1919)”, Atatürk Yolu Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 04, ss. 549-561.
• Rice, Condelezza, (2003, 7 Ağustos). “Transforming The Midle East”, The Washington Post.
• Sander, Oral, (2012). Anka’nın Yükselişi ve Düşüşü Osmanlı Diplomasi Tarihi Üzerine Bir Deneme, İmge Kitabevi, İstanbul.
• Sarıgöl, Adem, (2016, 2. baskı). “Arap Baharı’nın Son Darbesi Suriye’de Muhtemel Bir Kürt Oluşumunun Türkiye’ye ve Ortadoğu’ya Etkileri”, Emperyalizmin Oyununda İkinci Perde Arap Baharı ve Suriye, Editör: Barış Adıbelli, IQ Kültür Sanat Yayınları İstanbul, ss. 198-268.
• Semiz, Yaşar, (2014). “İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Türkçülük Politikası” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 35, , s. 217-244.
• Shaw, Stanford, (2014). Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Savaşa Giriş, Terc. Beyza Sümer Aydaş, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Sonyel, Salahi R., (2014). Osmanlı Devleti’nin Yıkılmasında Azınlıkların Rolü, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Şahin, İsmail, Cemile Şahin, İsmail Şükür, (2015). “Ortadoğu’da Emperyalist Güçlerin Gizli Oyunu: Sykes-Picot Antlaşması”, The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), İstanbul, Number: 38, Autumn II, ss. 241-262.
• Şahin, Muhammet, (2009). “Osmanlı Diplomasisinde Değişim ve Osmanlı Devleti’nin Avrupa Devletler Sistemine Girişi.” Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi [Prof. Dr. Reşat Genç Özel Sayı-1] 29/I, 824-834.
• Taneri, Aydın, (1997). Türk Devlet Geleneği, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul.
• Toprak, Zafer, (1982). Türkiye’de “Milli İktisat” (1908-1918), Yurt Yayınları, Ankara.
• Tuncer, Hüner, (2013). Metternich’in Osmanlı Politikası, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Turan, Osman, (1979). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi I-II, Nakışlar Yayınevi, İstanbul.
• Turan, Osman, (1980). Tarihi Akışı İçinde Din ve Medeniyet, Nakışlar Yayınevi, İstanbul.
• Ulusan, Şayan, (2009). “Şark Meselesi’nden Sevr’e Türkiye”, ÇTTAD, /Bahar-Güz, VIII/18-19, ss. 229-256.
• Ülman, Haluk, (1985). “Tanzimat’tan Cumhuriyete Dış Politika ve Doğu Sorunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yayınları, İstanbul, Cilt: 1 ve II, ss. 272-292.
• Ünal, Hasan, (2002). “İttihat-Terakki ve Dış politika (1906-1909)” Türkler, Yeni Türkiye Yay., Ankara, C.13, s.212-217.
• Yalçın, Emruhan, (2015). “Şark Meselesi ve Emperyalistlerin Türk Politikası”, Toros Üniversitesi İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, Cilt: 2, Sayı: 4, ss. 75-104.
• Yavuz, Nuri, (2003). “Şark Meselesi Açısından Ortadoğu Gelişmeleri”, GÜ, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara, Cilt: 23, Sayı: 3, ss. 89-98.
• Yeniay, İ. Hakkı, (1964). Yeni Osmanlı Borçları Tarihi, Ekin Basımevi, İstanbul.
• Yerasimos, Stefanos, (1995). Milliyetler ve Sınırlar Balkanlar, Kafkasya ve Orta-Doğu çev. Şirin Tekeli, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Yıldırım, İsmail, (2001). “Ondokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Ekonomisi Üzerine Bir Değerlendirme (1838-1918)”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığ, Cilt: 11, Sayı: 2, ss. 313-326.
• Yıldırım, Orhan, (2015). Tanzimat Sonrası Osmanlı Devleti Dış Borçları, Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bartın.
• Zeine, N. Zeine, (2003). Türk Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliği’nin Doğuşu çev. Emrah Akbaş, Gelenek Yayıncılık, İstanbul.