II. Abdülhamid Döneminde İptidai Mekteplerinin Yaygınlaştırılması: Manisa Köyleri Örneği (1893-1896)

Yıl 2022, 30. Yıl Özel Sayısı, 77 - 98, 28.07.2022

Ertan Gökmen

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1080994

Öz

Tanzimat döneminde sıbyan mektepleri dışında rüştiye ve idadiye gibi yeni eğitim kurumları açılınca buralara devam eden öğrencilerin eğitim düzeyinin çok düşük olduğu görüldü. Öğrencilerin okuma ve bilgi eksikliklerini gidermek için yeni usulde ve vakıfların denetimi dışında Maarif Nezareti’ne bağlı iptidai mekteplerin açılmasına başlandı. Ancak eski usulde eğitim yapan sıbyan mektepleri ile yeni usulde eğitim yapan iptidai mektepleri birlikte eğitim hizmeti vermeye devam etti. Devlet hızla sıbyan mekteplerini iptidai mekteplere dönüştürüyor, bu mekteplere darülmuallimlerden mezun öğretmenleri atıyor ve bu mekteplerde yeni ders programını uyguluyordu. Manisa köylerinde de yeni usulde eğitim yapan iptidai mekteplerin açılmasına hız verildi. 1894-1895 tarihinde Manisa Maarif Müdürü tarafından Maarif Nezareti’ne gönderilen yazılar ve bunlara ekli listeler Manisa köylerinin büyük kısmında iptidai mekteplerin kurulduğunu göstermektedir. Çalışmada nezarete gönderilen bu yazılara ve listelere dayalı olarak Manisa köylerinden hangisinde iptidai mektebi kurulduğu, bu köylerin kadın ve erkek nüfusu, mekteplere devam eden kız ve erkek öğrenci sayısı, muallimlere ödenen aylık maaşlar, köylerde oluşturulan maarif komisyonları ve öğrencilerin okuma ve yazma düzeyi hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, İptidai Mektebi, Usul-i Cedide, Manisa

Dissemination of Primary Schools During the Reign of Abdülhamid II: Example of Magnesia Villages (1894-1896)

Öz

In Tanzimat Period, when new educational institutions such as junior high school and high school were opened apart from primary schools.The level education of students who attended these schools was very low. In order to eliminate reading and knowledges deficiencies of the students, primary schools/iptidais with the new method began to be opened under the control of Ministry of Education and outside the control of foundations. However, primary schools/sıbyan mekteps teaching in old methos and primary schools/iptidais teaching in new method continued to provide education together. The state rapidly transforming the sıbyan schools to iptidai schools, assigning teacher graduated from teacher school to these schools and implementing the new curriculum in these schools. In Manisa villages opening of iptidai schools which provide education in new method, was accelerated. The letters and lists attached to them sent to the Ministry of Education by Manisa Education Director in 1894-1895 show that iptidai schools were established in the most of Manisa villages. In this study, based on letters and lists sent to the ministry, information will be given about which of villages in Manisa the iptidai schools were established, the male and female population of these villages, the number of male and female student attending the schools, the monthly salaries paid to the teachers, education commissions formed in the villages and the reading and writing level of students.

Anahtar Kelimeler

Education, Primary School, New Method in Education Programme

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, BOA.MF.MKT. nr. 275-31.
• Maarif Nezareti Mektubi Kalemi, BOA. MF. MKT. nr. 1048-11.
• Dahiliye Mektubi Kalemi, BOA. DH. MKT. nr. 416-54.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, BOA. TS.MA.e, nr. 1387-20.
• Maarif Nezareti Tedrisatı İptidaiye Kalemi, BOA. MF.İBT. nr. 47-77
• Salname-i Vilayet-i Aydın, Vilayet Matbaası, 1311, 1326.
• Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye, 1316.
• Akyüz, Y. (2008). Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2008, Pegem Akademi, 12. Baskı, Ankara.
• Alkan, M. Ö. (2000). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Eğitim İstatistikleri 1839-1924 Tarihi İstatistikler Dizisi, C. 6, Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, Ankara.
• Ergin, Osman. (1977). Türkiye Maarif Tarihi, 1-2, Eser Matbaası, İstanbul.
• Gökmen, E. (2006). “Aydın Vilayeti’nde Sıbyan Mekteplerinin İptidâi Mekteplere Dönüştürülmesi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), (20), 2006, 149-173.
• Gökmen, E. (2008). “Aydın Vilayeti İdâdî Mektepleri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama merkezi OTAM, (23), 2008, 101-128.
• Gündüz, M. (2015). Osmanlı Eğitim Mirası Klasik ve Modern Dönem Üzerine Makaleler, Doğu Batı Yayınları, İstanbul.
• Hızlı, M. (2008). “Osmanlılarda İlköğretimin Tarihi”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, (6), 12, 85-105.
• Karataş, Y. (2016). “Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Vechesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki”,
• Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, TAED (57), 2016, 1839-1867.
• Kodaman, B. (1991). Abdülhamit Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Mahmud Cevat İbnü’ş-Şeyh Nâfi. (2001). Maârif-i Umumiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkîlât ve İcrââtı-XIX. Asır Osmanlı Maârif Târihi- Haz. Taceddin Kayaoğlu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme (2014). Yay. Haz. Muzaffer Albayrak, Kevser Şeker, Bion Matbaacılık, İstanbul.