The Effect of Cultural Change on Future Generations: The Example of Death Rituals in Alevi-Bektashi Belief

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 3, 175 - 196, 28.09.2022

İbrahim Gül

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1093642

Öz

The cultural change affects future generations. The phenomenon of Hakk’a yürüme (death) can be given as an example of this change. In this study, the rituals of Hakk’a yürüme in Alevi-Bektashi belief are discussed. In this study, which is based on qualitative research methods, the culture analysis design is used. The data are collected with a semi-structured interview form developed by the researcher. The study group of the research consists of the dede and the follower who carry out these beliefs. Since the subject includes practice, the method of participatory observation technique is used. Content analysis is used to analyze the data. According to the research findings, the participants of the study see the Alevism belief within Islam. The participants want the funerals to be removed according to the Alevi tradition with a Turkish prayer, the funeral prayer to be performed for the deceased, and the prayers at the funeral blessing to be read. Participants think that different burial practices will not cause separation. They refrained from expressing opinions about the spirit and soul, and they are unanimous in believing in the hereafter.

Anahtar Kelimeler

Cultural change

Kültürel Değişimin Gelecek Kuşaklara Etkisi: Alevi-Bektaşi İnancında Hakka Yürüme Erkânı Örneği

Öz

Kültürel değişim gelecek kuşakları etkiler. Bu değişime Hakk’a yürüme (ölüm) olgusu örnek gösterilebilir. Bu çalışmada, Alevi-Bektaşi inancında Hakk’a yürüme erkânı ele alınmıştır. Nitel araştırma yöntemlerine dayanan çalışmada, kültür analizi deseni kullanılmıştır. Veriler, araştırmacının geliştirdiği yarı yapılandırılmış görüşme formuyla toplanmıştır. Araştırmanın çalışma grubunu, bu hizmetleri yürüten dede ve talipler oluşturmaktadır. Konu uygulama içerdiğinden katılımlı gözlem tekniği yönteminden yararlanılmıştır. Verilerinin çözümlenmesinde içerik analizi kullanılmıştır. Araştırma bulgularına göre, çalışmaya katılanlar Alevilik inancını, İslamiyet’in içinde görmektedirler. Katılımcılar cenazelerin Türkçe bir dua ile Alevi erkânına göre kaldırılmasını, ölen kişi için cenaze namazı kılınmasını, cenaze namazındaki duaların okunmasını istemektedirler. Katılımcılar farklı cenaze kaldırma uygulamalarının bir ayrışmaya neden olmayacağını düşünmektedirler. Ruh ve can ile ilgili görüş belirtmekten kaçınmış, ahirete inanma konusunda fikir birliği içindedirler.

Anahtar Kelimeler

Kültürel değişim, Alevi-Bektaşi inancı, ölüm, erkân

Kaynakça

• AABF (2019). Hakk’a yürüme erkânı. Almanya Alevi birlikleri federasyonu inanç kurulu, Almanya
• http://akca.be/onewebmedia/AABF%20INAN%C3%87%20KURULU%20HAKKA%20Y%C3%9CR%C3%9CME%20ERKANI(16%5B1%5D.04.2009).pdf
• Aiken, Lewis R., (2000). Dying, death, and bereavement, (4th Edition), e-book published, New York. https://doi.org/10.4324/9781410606143
• Akalın, A., E. (2006). Ölümün ve ölmenin sosyoloji üzerine kuramsal bir çalışma. Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Aktaş, A. (2015). Alevilerde ölüm, cenaze, yas ilgili inanış ve ritüeller. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 12, 17-66. Arslanoğlu, İ. (2001). Alevilikte temel inanç unsurları ve pratikler, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 20, 33-134. Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel araştırma yöntemleri: nvivo 7.0 ile nitel veri analizi . Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Benli, Y. (2019). Alevi-bektaşi öğretisinde hakk’a yürüme erkânında müzik. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi.91, 169-192.
• Berksun O., E.(1995) Psikososyal ve medikal yönleriyle kayıp, yas ve ölüm. Kriz Dergisi, 3(1), 68-69.
• Bilgiseven, Â., K. (1989). islamiyet’in kültürel özellikleri ve islami kavramlar ı, İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Bozkuş, M. (2006). Alevî yurttaşlara yönelik dinî hizmetlerin icrası bağlamında bir teklif denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(1),1-12.
• Burcu, Esra ve Akalın, Emel (2008). Ölüm Olgusu Üzerine Sosyolojik Tartışmalar. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, (8), 29-54.
• Ceylan, Zekeriya (2010). Teolojik ve folklorik açıdan ölüm ve ölüyle ilgili davranış uygulamaları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya
• Coşkun, N. Ç. (2013). Alevi-Bektaşi geleneğinde dârdan indirme cemi ve bu cemin toplum yaşamındaki önemi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 66, 271-280.
• DAB (2021). Alevilikte hakka uğurlama erkânı, devrimci aleviler birliği yol erkan Kurulu,https://alev-i.com/wp-content/uploads/2017/02/ALEV%C4%B0L%C4%B0KTE-HAKKA- UGURLAMA- ERKANI-DAB-pdf.pdf Erişim Tarihi : 30.08.2021
• Dalkıran, S.(2002). Alevi kimliği ve Anadolu Aleviliği üzerine bir deneme, Akev Akademi Dergisi, 10, 95-117
• Dedekargınoğlu, Hüseyin (2018). Alevîlerde Dâr’dan İndirme Cemi (Dâr Erkânı) “Dede Garkın Süreği Örneği”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı içinde (cilt: I, s. 319-342), 18-20 Ekim 2018, Ankara.
• DİB (2018). Fetvalar, (4. Baskı), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı yayınları: 1066, Halk Kitapları: 243
• Dikmen, A. (2015). Değişik din ve mezhep müntesiplerinin ölümle gelen sosyal birliktelik algıları, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(40), 458-165.
• Düren, Zeynep (2002). 2000'li Yıllarda Yönetim: Sürekli Değişim ve Belirsizlik Ortamında Gelişen Yönetsel Yaklaşımlar, 2. Baskı, Alfa Basım Yayımcılık, İstanbul.
• Erdem, A., K. (2021). Hasan Saltık'ın cemevinden kaldırılan cenazesi, Alevi kamuoyunda tartışılan bir polemiği yeniden alevlendirdi. https://www.indyturk. com/node/370061/haber/hasan-salt%C4%B1k%C4%B1n-cemevinden-kald%C4%B1r%C4%B1lan-cenazesi-alevi-kamuoyunda-art%C4%B1%C5%9F%C4%B1lan-bir Erişim Tarihi : 30.08.2021
• Erdem, M. (2007). İbadetlerde Niyabet Problemi Üzerine Bir İnceleme, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 7(2),217-239.
• Erdenir, F. ve Burak,, H. (2006). Avrupa kimliği: pan-milliyetçilikten postmilliyetçiliğe, (2.Baskı) Ankara: Ümit Yayıncılık.
• Erginer, G. (2004). Bir halk bilimcinin gözünden ölüm; cogito. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Esen, H. (2007). Fıkıh, Büyük İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. Cilt, 34, 38-40.
• Fraenkel , J. R., Wallen , N. E., Hyun , H. E. (2012). How to design and evaluate research in education McGraw Hill: New York.
• Golafshani, N. (2003). Understanding reliability and validity in qualitative research. The Qualitative Report, 8(4), 597-606.
• Gölpınarlı, A. (1958). Menakıb-ı Hacı Bektaş-ı Velî. Vilayet-nâme. İstanbul: İnkilap ve Aka
• Gül, İ. (2021). Alevi inancında can, ruh kavramı ve nefsin eğitimi, Folklor ve Edebiyat, 27(1):211-228DOI: 10.22559/folklor.1328
• Hökelekli, H. (1991). Ölüm ve ölüm ötesi psikolojisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 3(3), 151-165.
• Jones, C. (2004). Huzur içinde yatsın: ölüme dair her şey. İstanbul: Dharma Yayınları.
• Karaca, F. (1997). Psikolojik açıdan ölüm ve dini inanç ilişkisi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Karagözoğlu, K. (2017). Ne varsa eski hocalarda var, Erişim Tarihi: 02.09.2021https://www.bolunun sesi.com/haber/154762/ne-varsa-eski-hocalarda-var
• Karaman H. ve Çağrıcı, M. (2007). Kur'an yolu Türkçe meal ve tefsir, 3, 516-518 Ankara: Diyanet işleri Başkanlığı
• Karaoğlan, H. (2003). Pazarcık yöresi Alevilerinde ölüm ve ölü ile ilgili uygulamalar. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 37-52.
• Koç, M. (2002). Yaşlılık döneminde ölüm olgusuna karşı geliştirilen tutum ve davranışlar, EKEV Akademi Dergisi, 11, 93-106.
• Kur’an meali (2021). İsrâ Suresi, https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/%C4%B0sr%C3%A2-suresi/2114/85-ayet-tefsiri Erişim Tarihi: 28.08.2021
• Kur’an-ı Kerim Meali (2013). Kuranı Kerim Türkçe Meali: Sadeleştirilmiş Metin. Elmalılı M. Hamdi Yazır, ‎Abdullah Eymen, İstanbul: Suhuf Yayıncılık.
• Leslic, A. White (1959). The evoluation of culture, mcgraw-hill book company, Inc, New York
• Mahdı, S., A., M . (2015). Anadolu Türk Aleviliği bağlamında Irak Türklerinde Alevilik. Hacettepe Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Özdemir, Ş. ve Arıcı, İ. (2012). Alevilerin cem evleri ve diyanet işleri başkanlığına yönelik görüşleri (Malatya örneği), Turkish Studies, 7(3), 2013-2026.
• Özdemir, A., R. (2018). Aleviler cenazelerde saz çalar mıydı? https://odatv4.com/guncel/ aleviler-cenazelerde-saz-calar-miydi-28101859-149094 Erişim: 20.03.2022
• Özmen, İ. (1998). Alevi-Bektaşi şiirleri antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Paçacı, İ. (2017). Bedenî - Malî İbadet Ayrımının İbadetlerde Niyabete Etkisi ve Bedel Hac, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 29, 369-398.
• Silverman, D. (2016). Qualitative research. Sage.
• Söke Haber (2016). Sünni İlçe Başkanının Cenazesi Vasiyeti Üzerine Cemevinden Kaldırıldı, https://www.sondakika.com/haber/haber-sunni-ilce-baskaninin-cenazesi- vasiyeti-uzerine-8470336/ Erişim Tarihi: 3.9.2021
• Subaşı, N. (2001). Modem Alevilik: Sınırları zorlayan söylem arayışları, İslâmiyât 4(4), 147-164
• Şahin, C. (2021). Alevilikte Hakk’a yürüme erkânı, https://docplayer.biz.tr/293127-Alevilikte-alevilikte-hakk-a-yurume-erkani.html Erişim Tarihi : 30.08.2021
• Şahin, M. (2019). Kültür Değişimleri ve Eğitim. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 53), 458-466. Tanhan, F. ve Arı-İnci, F. (2009). Ölüm eğitimi, Ankara: Pegem Akademi TDK (2021). Değişim. https://sozluk.gov.tr/ Erişim Tarihi: 28.08.2021 Tuncel, M. (2012). Tunceli, DIA, İstanbul.
• Tur, D. (2002). Erkânname, Aleviliğin İslam’da yeri ve Alevi erkânları. İstanbul: Can Yayınları
• Türkkahraman, M. (2011). Türkiye'de yaşanan uluslararası kültürel değişim sürecinde batı ve Avrupa birliği. Istanbul Journal of Sociological Studies, (39), 1-40.
• Uluocak, Ş. (2014). Kazdağı tahtacı Türkmen kozmolojisinde “hakka yürümek”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi.71, 55-82.
• Ulusoy, S. ve Ulusoy, V. H. (2012). Dardan indirme erkânı. (2. Basım), Hünkâr Hacı Bektaş Veli Vakfı. Serçeşme Yayınları, İstanbul.
• Uyanık, Z. ve Kala, A.(2013). Ardahan yöresi (Damal) Alevilerinde “hakk’a yürüme erkânı”: ölümle ilgili inanış ve uygulamalar. Folklor ve Edebiyat, 19(76), 163-172.
• Üçer, C. (2005). Geleneksel Alevilikte ibadet hayatı ve Alevilerin temel İslami ibadetlere yaklaşımları, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 5(3), 161-189
• Wilbert, E. Moore (1967). Order and change, John Wiley and Sons, Inc., New York
• Yaman, M. (1999). Alevîlik’ te cenaze hizmetleri, Ufuk Reklamcılık ve Matbaacılık, İstanbul.
• Yıldırım , A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri . Ankara: Seçkin Yayıncılık
• Yıldırım, H. (2016). Tunceli’de doğum, sünnet, nikâh ve cenaze merasimlerinin dinler tarihi açısından tahlili, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Konya
• Yılmaz, O. (2014). Alevilikte eski Türk dini (Göktanrı İnancı) ve Şamanizmin etkileri, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 1 (4), 1-13.
• yunusemre.net (2021). Sakıngıl http://www.yunusemre.net/siirler/84-sakingil.html Erişim T arihi: 28.08.2021
• Yüce, A. (1997). Gerçek inancın temeli İslam’da, (1.baskı), Ankara: Baydan Ofset