Tyana (Kemerhisar) Kazısı Geç Osmanlı Dönemi Fincan ve Lüle Buluntuları

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 3, 269 - 288, 28.09.2022

Yunus Emre Karasu Nesrin Aydoğan İşler

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1098801

Cited By: 1

Öz

Niğde ilinin Bor ilçesine bağlı Kemerhisar beldesinde yapılan Tyana Antik Kenti kazı çalışmaları 2001 yılında başlamış olup günümüzde de devam etmektedir. Yapılan çalışmalarda Roma, Bizans, Anadolu Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı dönemlerine ait kalıntılara ulaşılmıştır. Arap akınları sırasında ve ilk Türk fetihleri döneminde Bizanslarla yapılan mücadeleler sonucunda bölge sık sık el değiştirmiştir. Bu sebeple de bir dönem önemini yitirerek harap bir durumda kalmıştır. Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemlerinde ise mevcut seramik buluntular bölgenin tekrar önemini kazandığını göstermektedir. Beylikler döneminden sonra Geç Osmanlı dönemine kadar bölgedeki buluntu sayısının yok denecek kadar az olduğu görülmektedir. Kazı çalışmalarında ele geçirilen Geç Osmanlı dönemine ait fincan ve lüle buluntuları bölgede bu dönemde aktif yaşamın devam ettiğine işaret etmektedir. Fincanlar yanı sıra serigrafi bezemeli örnekler ile lüleler bölgede bu dönemde ekonomik geliri yüksek kişilerin de yaşamış olabileceğine işaret etmektedir. Çalışmamızda ilk kez ele alınacak ve kapsamlı şekilde incelenecek fincan ve lüle buluntuların bölgedeki Geç Osmanlı dönemi yerleşimine ışık tutacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tyana, Kemerhisar, Fincan, Lüle

Teşekkür

Tyana kazısı Osmanlı Dönemi konumuz buluntularını çalışmamıza izin veren kazı başkanı Prof. Dr. Osman Doğanay’a teşekkür ederiz.

Late Ottoman Cup and Pipe Finds in Tyana (Kemerhisar) Excavations

Öz

Tyana Ancient City excavations in Kemerhisar town of Bor district of Niğde province started in 2001 and continue today. During the studies, the remains of the Roman, Byzantine, Anatolian Seljuk, Principalities and Ottoman periods were reached. During the Arab raids and the first Turkish conquests, the region changed hands frequently as a result of the struggles with the Byzantines. For this reason, it lost its importance for a period and remained in a dilapidated state. In the Anatolian Seljuk and Principalities periods, the existing ceramic finds show that the region regained its importance. It is seen that the number of finds in the region after the Principalities period until the Late Ottoman period was almost non-existent. The cup and bowl finds from the Late Ottoman period, which were found during the excavations, indicate that active life continued in the region during this period. In addition to the cups, serigraphy decorated samples and bowls indicate that people with high economic income may have lived in the region during this period. It is thought that the cup and bowl finds, which will be discussed for the first time and examined in detail in our study, will shed light on the Late Ottoman period settlement in the region.

Anahtar Kelimeler

Tyana

Kaynakça

• Açıkgöz F. (2018). Tyana Antik Kenti ve kentte gerçekleştirilen kazı çalışmalarının tarihçesi, O. Doğanay (Ed.), Tyana: kazı ve araştırmalar I içinde (21-23). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Altun, A. (2007). İznik Kazıları ışığında Osmanlı çini ve seramikleri. G. Öney, Z. Çobanlı (Ed.) Anadolu’da Türk devri çini ve seramik sanatı içinde (s. 309-325). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Atasoy, N. and Raby, J. (1989). İznik: the pottery of Ottoman Turkey. London: Alexandria Press.
• Ayhan, G. (2010). Başur Höyük kazısı lüle buluntuları. XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri içinde (s.49-57). İstanbul: Biltur.
• Ayhan, G. (2010). Hasankeyf kazısı lüle buluntularının değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Dergisi, XIX (1), 1-22. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Ayhan, G. (2011). Hasankeyf kazısı lüle buluntuları (Doktora tezi, Ege Üniversitesi, İzmir). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr
• Baykal. B. (2000). Osmanlı porselen sanatı (Yüksek lisans tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr
• Bayrak, Ş. (2005). 18 ve 19. yüzyıllarda Niğde ve çevresinde aşiretler, eşkıyalık hareketleri ve diğer olaylar. M. Şaşmaz (Ed.), Niğde tarihi üzerine içinde (s.51-80). İstanbul: Bayrak Matbaası.
• Bayraktar, H. (2005). Tanzimat Dönemi Niğde sancağı mali verileri ve bunların değerlendirilmesi. M. Şaşmaz (Ed.), Niğde tarihi üzerine içinde (s.81-143). İstanbul: Bayrak Matbaası.
• Bilgi, H. & Zanbak Vermeersch, İ. (2018). Kütahya: Sadberk hanım müzesi Kütahya çini ve seramik Koleksiyonu, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
• Bilgi, H. (2006). Kütahya çini ve seramikleri: Suna ve İnan Kıraç vakfı koleksiyonu. İstanbul: Pera Müzesi.
• Carswell, J. (1972). Kütahya tiles and pottery from the Armenian cathedral of st. James, Jeruselam II: a historical survey of kütahya industry and a catalogue of the decorative tiles. Oxford: At the Clarendon Press.
• Carswell, J. (1998). Iznik pottery. London: British Museum.
• Coşansel Karakullukçu, D. (2007). 150 yılın sessiz tanıkları: saray porselenlerinden izler. İ. Baytar (Ed.), M. Çakmak (Çev.), İstanbul: TBMM Milli Saraylar.
• Çınaroğlu, A. (1987). Kemerhisar-Ambartepe 1986 kazısı. IX. Kazı Sonuçları Toplantısı-I, 351-360. Erişim adresi: http://www.kulturvarliklari.gov.tr
• Çobanlı, Z. (2007). Modern Türk seramik sanatı. G. Öney, Z. Çobanlı (Ed.) Anadolu’da Türk devri çini ve seramik sanatı içinde (381-423). İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Doğanay O. & Eraslan, H. (2018). Tyana (Kemerhisar) kazıları yeniden başlarken: 2016 yılı çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı (22-26 Mayıs 2017, Bursa), c.1, 305-316. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Doğanay O., İşler, B., Körsulu, H., Aydoğan İşler N. (2019). Tyana Kazısı 2017 yılı çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı (07-11 Mayıs 2018, Çanakkale), c.3, 185-206. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Doğanay O., İşler, B., Aydoğan İşler, N. (2020). Tyana 2018 yılı kazıları. 41. Sonuçları Toplantısı (17-21 Haziran 2019, Diyarbakır), c.3, 613-622. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Doğanay, O. & İşler B. (2019). Geç Antik Çağdan günümüze Tyana (Kemerhisar)”, Akdeniz Sanat Dergisi, (13), 639-648. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Doğer, L. (2008). İzmir Agorası kazılarından 17-19.yüzyıl seramik buluntuları üzerine bazı gözlemler. Sanat Tarihi Dergisi, XVII (1) 23-54. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Doğer, L. (2009). İzmir Agorası kazılarından Geç Osmanlı Dönemi ve Avrupa Seramik buluntuları. Thirteenth International Congress of Turkish Art in (s. 217-229). Budapest: Hungarian National Museum.
• Ersoy, Y. (2012). Seramik ve transfer baskı: 1750-1900. Sanat ve Tasarım Dergisi, 1 (10), 93-111. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Geirger, M. C. (1996). Origins of the Print Collection in the Meissen Archives. Metropolitan Museum Journal, 31, 99-126. Erişim adresi: https://www.jstor.org
• Gök, S. (2011). Akdeniz ticaretinin önemli belge buluntuları: seramikler. Sanat Tarihi Dergisi, XX (2), 61-100. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Gök, S. (2015). Kütahya çini ve seramikleri 2: Suna ve İnan Kıraç vakfı koleksiyonu. İstanbul: Pera Müzesi.
• Gök, S. (2015). Smyrna (İzmir) Agorası’nda Osmanlı izleri: Kütahya seramikleri (2007-2014 kazı dönemi), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• Gök, S. (2017). Osmanlı ve Avrupa seramikleri üzerinden bir okuma: Smyrna (İzmir) Agorası’ndaki Osmanlı yerleşiminden mutfak kapları ile günlük yaşam objeleri. Smyrna/İzmir Kazı ve Araştırmaları II içinde (s. 117-150). İzmir: Ege Yayınları.
• Gök, S. (2018). Sinop Balatlar yapı topluluğu’nda ortaya çıkarılan Avrupa seramiklerinin Batı Karadeniz ticaret ağı içerisindeki yeri. Sanat Tarihi Dergisi, XXVII (2), 331-347. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Grollier, Ch. Et Popoff, A. (1927). Résumé alphabétique des marques de porcelaines de toutes les fabriques européennes. Paris. Erişim adresi: https://gallica.bnf.fr
• Gülaçtı, N. (2018). Kütahya seramik ve çinicilik zanaat/sanatının tarihsel süreci vegerileme nedenleri. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (38), 31-40. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Güven C. (2004). Niğde-Bor bölgesi’nin 1794-1799 yılları arasındaki askeri yükümlülükleri (387 no’lu bor şer’iyye siciline göre). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (11), 391-405. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Hofmann, F. H. (1980). Das porzellan der Europaischen manufakturan. Berlin: Propylaen.
• Honey, W. B. (1945). The origin and affiliations of the European porcelain-factories. Burlington Magazine, 87, 245-247. Erişim adresi: https://www.jstor.org
• Hooper, W. H. & Phillips, W. C. (1894). Pottery and porcelain. London. Erişim adresi: https://www.museum.wa.gov.au
• İşler, B. (2018). Tyana (Kemerhisar) kazılarında ele geçen kemik sarraf terazileri, O. Doğanay (Ed.), Tyana: Kazı ve Araştırmalar I içinde (s. 107-119). Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Korkmaz, M. (2004). XVI. yüzyılda Kilisehisar: Bizans şehrinden Osmanlı köyüne. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (11), 97-134. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Kürkman, G. (2005). Toprak, ateş, sır: tarihsel gelişimi, atölyeleri ve ustalarıyla Kütahya çini ve seramikleri. İstanbul: Suna ve İnan Kıraç Vakfı.
• Melek, Ş. (2020). Eski Van şehri, kalesi ve höyüğü kazılarında bulunan porselenler (2013-2014, 2017), Yüksek lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr
• Meriç, Z. A. (2021). Smyrna/İzmir agorası buluntuları ışığında Osmanlı Devleti ile Avrupa Devletleri arasındaki seramik ticareti (16-19.yüzyıl), (Doktora tezi, Ege Üniversitesi, İzmir). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr
• Meriç, Z. A. (2022). Avrupa’dan Osmanlı topraklarına ithal edilen seramikler (16-19.yüzyıl). Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, 10 (22), 155-182. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Oflaz, M. (2007). Niğde. TDV İslam Ansiklopedisi, 33, İstanbul, 92-95.
• Oral, Ö. (2009). Alanya Kalesi kazılarında çıkan Avrupa porselenleri. (Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara).
• Oral, Ö. (2014). Alanya Kalesi kazılarında bulunan Avrupa porselenleri üzerine bazı değerlendirmeler. Cedrus II, 453-466. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Ostrogorsky, G. (2011). Bizans Devleti tarihi, Fikret Işıltan (Çev.), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öcal, T. (2010). Antik Tyana şehrinden günümüz Kemerhisar’a kadar olan yerleşmenin tarihsel süreci. Marmara Coğrafya Dergisi, 22, 388 – 408. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Öge, A. (2010). Hurufat defterlerinde Niğde-Bor. (Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr
• Ögel, Z. & Soley, U. (2014). Kahve molası: Kütahya çini ve seramiklerinde kahvenin serüveni. İstanbul: Pera Müzesi.
• Pekmezci, H. (1992). Tüm yönleri ile serigrafi ipek baskı. Ankara: İlke Yayınevi.
• Rosada G. & Lachın, M. T. (2009). Excavations 2007 at Tyana. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı (26-30 Mayıs 2008, Ankara), c.3, 1-16. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Rosada, G. (2004). Tyana archaeological excavations 2002. 25. Kazı Sonuçları Toplantısı (26-31 Mayıs 2003, Ankara), c.2, 269-272. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Rosada, G. (2005). Tyana-Kemerhisar archaeological excavations 2003. 26. Kazı Sonuçları Toplantısı (24-28 Mayıs 2004, Konya), c. 2, 157-160. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Rosada, G. (2006). 2004 yılı Kemerhisar/Tyana kazısı. 27. Kazı Sonuçları Toplantısı (30 Mayıs-3 Haziran 2005, Antalya), c.1, 435-439. Erişim adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr
• Samford, P. M. (1997). Response to a market: dating English underglaze transfer-printed wares. Historical Archaeology, 31 (2), 1-28. Erişim adresi: https://www.jstor.org
• Sevim, S. S. (2015). Seramik: dekorlar ve uygulama teknikleri. İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sevin, V., Arslan Sevin, N. & Kalsen, H. (2011). Harput: Kale Mahallesinde Osmanlı Yaşamı. İstanbul: Ege Yayınları.
• Sitare Turan, B. (1999). İznik çinileri ve gülbenkyan koleksiyonu. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Soydan, O. (2016). Kültürel miras olarak ‘Nahitiya’ Niğde, Akademik Bakış Dergisi, (54), 54-81. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Şahin, F. (1981). Kütahya çini-keramik sanatı ve tarihinin yeni buluntular açısından değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Yıllığı, 9-10, 259-286. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Şahin, F. (1983). Seramik sözlüğü. İstanbul: Anadolu Sanat Yayınları.
• Şen, K. & Karası, Y. E. (2020). Bitlis Kalesi Osmanlı dönemi lülelerinin değerlendirilmesi (2018 yılı kazı sezonu). Art-Sanat Dergisi, (14), 413-440. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Texier, C. (2002). Küçük Asya. Ali Suad. (Çev.), İstanbul: Matbaa-i Âmire
• Topal, N. (2017a). 15.yüzyılda Niğde şehrinde iskan ve mahalleler. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (1), 691-712. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Topal, N. (2017b). Karaman eyaleti vakıf defterlerine göre Bor (1483, 1500). Milli Kültür Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 24-34. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr
• Uçar, H. (2019). 2013-2014 yılı Edirne Yeni Saray Kazısı İznik ve Kütahya seramikleri. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (3), 365-386. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Uçar, H. (2019). Archaeological proof of enjoy at Tire Kutu Han: clay pipes. Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 19 (2), 119-134. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr
• Ward, C. (2004). Sadana Adası batığı: 18.yüzyıl ortasına ait bir define. U. Baram, L. Carroll (Ed.), Osmanlı Arkeolojisi içinde (s. 188-204), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Yenişehirlioğlu, F. (2012). Fincanınızda Ne var?: Osmanlı döneminde Günlük Yaşam, Sosyal Değişimler ve Fincan Tipleri. Yemekte Tarih Var: Yemek Kültürü ve Tarihçiliği İçinde (s. 91-125). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yenişehirlioğlu, F. (2020). Ottoman Period Sources fort he Study of Food and Pottery (15th-18th Centuries). Multidisiplinary Approaches to Food and Foodways in the Medieval Eastern Mediterranean içinde (s. 385-398). Lyon: MOM Editions.
• Yılmaz, G. (2008). Batılılaşma Dönemi Osmanlı armağan geleneğinde porselenin yeri. Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 95-112. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr