The Hand Fan in the Classical Turkish Poetry

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 1, 13 - 32, 28.03.2023

Yücel Ünlü Aydın

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1052163

Öz

The hand fan has started to take place in classical Turkish poetry since the 15th century as an accessory that complements the clothing culture and an item that facilitates daily life. Being used around the palace means to praise, sometimes associated with the beautiful elements of the lover. Mirvaha, meges-rân, bâd-bâz, bâd-bâr, bâd-bîz, bâd-bîzen used synonymously with it, show wide scope in Classical poetry. In this study, fan and use of synonymous in Classical poetry will be detected in magazines and divans which are belonging 15th-19th centuries. Established similes with it, functions, types, movement relationship, poets rhythm and harmony, will be explained with sample couplets. Relationships will be examined with the beauty of lover The hand fan is reflected in poets' rediff choices as sought-after. Ghazals with hand fan rediff written by Zâtî, Mr Hayâlî, Mesîhî and Nazmî from Edirne will be examined in terms of meter, tone, meaning-content unity, and determined whether ghazals are nazires or not.

Anahtar Kelimeler

classical Turkish poetry, the hand fan, mirvaha, meges-rân

Klasik Türk Şiirinde Yelpaze

Öz

Yelpaze, giyim kuşam kültürünü tamamlayan bir aksesuar ve günlük yaşamı kolaylaştıran bir eşya olarak 15. yüzyıldan itibaren klasik Türk şirinde yer almaya başlamıştır. Saray çevresinde kullanılmasıyla övgü vesilesi olmuş kimi zaman da sevgilinin güzellik unsurlarıyla bağdaştırılmıştır. Yelpazeyle eş anlamlı olarak kullanılan mirvaha, meges-rân, bâd-bâz, bâd-bâr, bâd-bîz ve bâd-bîzen kelimeleri yelpazenin klasik Türk şiirindeki geniş kapsamını göstermektedir. Bu çalışmada 15.-19. yüzyıla ait divan ve mecmualar taranarak klasik Türk şiirinde yelpaze ve yelpazeyle eş anlamlı kelimelerin kullanımı tespit edilecektir. Yelpaze kelimesiyle kurulan benzetmeler, yelpazenin işlevleri, yelpaze çeşitleri, yelpazenin hareketiyle şairlerin ritim ve ahenk tasarrufları arasındaki ilişki örnek beyitlerle açıklanacaktır. Yelpazenin sevgilinin güzellik unsurlarıyla ilişkisi incelenecektir. Yelpaze, rağbet gören bir eşya olarak şairlerin redif seçimlerine de yansımıştır. Zâtî, Hayâlî Bey, Mesîhî ve Edirneli Nazmî tarafından yazılan yelpaze redifli gazeller vezin, eda, mana ve muhteva birliği açısından incelenerek bu gazellerin nazire olup olmadığı tespit edilecektir.

Anahtar Kelimeler

klasik Türk şiiri, yelpaze, mirvaha, meges-rân

Kaynakça

• Abdülaziz Bey. (1995). Osmanlı âdet, merasim ve tabirleri. Kazım Arısan-Duygu A. Günay. (Yay. Haz.). İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
• Akdoğan, Y. (tarihsiz). Ahmedî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0>.
• Aksoyak, İ. H. (2018). Gelibolulu Mustafa Âlî. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0>.
• Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 9, 389-427. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Akyol, İ. (2020). Hanyalı Kâmî dîvânı. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Alus, S. M. (1932, 15 Mart). Locada yelpazeyi sıkça sallamak “çok seviyorum” demekti! Eski Defterdekiler. Akşam Gazetesi, 8.
• Arslan M., & Aksoyak İ. H. (tarihsiz). Haşmet külliyatı, divân, senedü’ş-şuara, viladet-name, intisabü’l-müluk. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.(ET:24.122021). <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10617,girisvemetinpdf>.
• Ayar, N. (2011). Millet Kütüphanesi Ali Emiri Manzum 567'deki Lugaz Mecmuası (vr. 245-280 metin-inceleme)(Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Aydemir, Y. (2018). Ramazan Behiştî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56445,ramazan-behisti-divanipdf.pdf?0>.
• Aydemir, Y. (2019). Aruz-Prozodi İlişkisi ve Aruzla Yazılmış Metinleri Taktiye Uygun Okumak/Okutmak. Prozodi (Bürün Bilimi) ve Konuşma Çalıştayı Bildirileri. 41-48. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bektaş, E. (2017). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55973,pertev-divanipdf.pdf?0>.
• Bilirgen, E. (2003, Eylül). Yelpazenin dansı. Antik Dekor, 78, 88-99.
• Çavuşoğlu, M.,&Tanyeri, M. A. (1987). Zâtî dîvânı. gazeller kısmı. III. cild. İstanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Davis, F. (2006). Osmanlı hanımı. Çev. Bahar Tırnakçı. İstanbul: YKY.
• Demir, H. (2017). Lâzikî-zâde Feyzullah Nâfiz ve dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/54126,53959lazikizade-feyzullahnafizdivanpdfpdf.pdf?0>.
• Demirkazık, H. İ. (2009). 18. yüzyıl şairi Mustafa Fennî dîvân (inceleme-tenkitli metin-dizin) (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Dikmen, H. (1991). Seyyid Vehbî ve Dîvânı’nın karşılaştırmalı metni (Doktora tezi Ankara Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Durmuş, T., & Canım, R. (2018). Edirneli Şevkî. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). < https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59035,sevki-divanipdf.pdf?0>.
• Gülensoy, T. (1995). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gündüz, E. (1997). Subhî-zâde Feyzî dîvânı (karşılaştırmalı metin) (Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Malatya).Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Harmancı, M. E. (2017). Süheylî dîvân. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021).<https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0>.
• Hocaoğlu Alagöz, K. (2016). Rodosçuklu Kömürkaya-zâde Fennî müşâare dîvânçesi. Ankara: Grafiker Yayınları.
• İpekten, H. (2019). Nâ’ilî-i Kadîm dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 30.09.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/67155,naili-i-kadim-divanipdf.pdf?0>.
• İsen, M.,&Canım, R. (2019). Hamâmî-zâde İhsân dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021).<https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/64194,hamamizade-ihsan-divanipdf.pdf?0>.
• Karacan, T. (1991). Bosnalı Alaeddin Sâbit dîvân. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Kaya, B. A. (2017). Azmi-zâde Hâleti dîvânı. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021).<https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0>.
• Kılıç, F. (2017). Âşık Çelebi dîvânı. T.C.Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55975,asik-celebi-divanipdf.pdf?0>.
• Kırbıyık, M. (2017). Kâtib-zâde Sâkıb dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021).<https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56426,katib-zade-sakib-divanipdf.pdf?0>.
• Koç Acar, G. (2006). Hafîd dîvânı (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin) (Yüksek lisans tezi Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Ankara: Sümerbank Kültür Yayınları.
• Köksal, M. F. (2006). Sana benzer güzel olmaz divan şiirinde nazire. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Kurtoğlu, O. (2017). Zâtî dîvânı. (gazeller dışındaki şiirler). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0>.
• Macit, M. (2018). Erzurumlu Zihnî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58638,erzurumlu-zihni-divanipdf.pdf?0>.
• Macit, M. (1997). Nedîm dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Mahmut Sadık. (1897). Yelpaze. Servet-i Fünûn dergisi. 338, 407-409. Boğaziçi Üniversitesi. (ET: 24.12.2021). <http://www.servetifunundergisi.com/yelpaze-3/>.
• Mahmut Sadık. (1897). Yelpaze. Servet-i Fünûn dergisi. 340, 22-24. Boğaziçi Üniversitesi.(ET: 24.12.2021). <http://www.servetifunundergisi.com/yelpaze/>.
• Mengi, M. (2000). Mesîhî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-272452/mesihi-divani.html>.
• Şemseddin Sâmî. (1317). Kamus-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Tarlan, A. N. (1945). Hayâlî bey dîvânı. İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.
• Tarlan, A. N. (1992). Necâtî beg dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınevi.
• Taş, H. (2010). Vusûlî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10660,vusuli-divanipdf.pdf?0>.
• Ünlü Aydın, Y. (2018). Mecmû'a-i eş'âr (Milli kütüphane fb 533) inceleme-metin (Doktora tezi Gazi Üniversitesi, Ankara). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Üst, S. (2018). Edirneli Nazmî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler veYayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli-nazmi-divanipdf.pdf?0>.
• Varışoğlu, M. C. (1997). Hâtem hayatı, edebi şahsiyeti, divanının tenkitli metni ve incelenmesi (Yüksek lisans tezi Atatürk Üniversitesi, Erzurum). Erişim adresi: http://tez2.yok.gov.tr/
• Vural, R. (2020). Dürrî Ahmed efendi dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/73492,durri-ahmed-efendi-divanipdf.pdf?0>.
• Yavuz, K.,&Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı. 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Yenikale, A. (2017). Ahmed Nâmî dîvânı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü. (ET: 24.12.2021). <https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56192,ahmed-nami-divanipdf.pdf?0>.