Zekâî Dede Külliyâtında Usûl İsimlerini Barındıran Bestelenmiş Eserler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 1, 279 - 294, 28.03.2023

Sibel Karaman , Gamze Nevra Köroğlu , Nihat Ozan Köroğlu , Nurten Yılmaz

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1219998

Cited By: 1

Öz

Divân Edebiyatından seçilerek bestelenmiş eserler üzerine elbette yapılan bazı çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada, bestelenmiş eserlerin güftelerinde bulunan usûl isimleri dikkate alınarak Hâfız Mehmet Zekâî Dede Efendi Külliyâtı taranmıştır. Taramada; Hâfız Mehmet Zekâî Dede’nin “Peymân-i dilberâne inanmam kefîl ile” mısrâı ile başlayan eserin güftesinde çember usûlü ve sakîl usûlü isimlerinin birlikte kullanılmış olduğu görülmüştür. Buradan hareketle güftelerde bulunan usûl isimleri ile eserin usûlü arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada; “usûl” isimlerinin geçtiği eserler tespit edilmiş, toplamda beş adet eser örneklem kapsamına alınmıştır. Eserlerin farklı nüshaları incelenmiş ve güfte antolojileri ile karşılaştırılması yapılmıştır. Usûl isimlerinin geçtiği güftelerin vezin kalıpları tespit edilmiş, şekil özellikleri başlığı adı altında tablolaştırılmıştır. Ayrıca eserlerin güfte açıklamalarına yer verilmiş, bilinmeyen kelimeleri belirtilerek tablo haline getirilmiştir. Sonuç olarak çalışma kapsamındaki beş eserden birinin zencîr, ikisinin çember, birinin sakîl, birinin ise darb-ı fetih usûlünde olduğu görülmüştür. Usûl isimlerinin geçtiği güftelerde; eserlerin bir kısmında usûlün kelime anlamı ile, bir kısmında ise usûl ismi olarak kullandığı, ancak kelime anlamıyla kullanılmış olsa da usûlün ismine atıfta bulunulduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, Güfte, Analiz, Usûl

Analysis of The Composed Works Which “Zekâî Dede Külliyâtı” The Lyrics of Which Contain Rhythm (Usûl) Names

Öz

There are, of course, some studies on the works composed by selecting from Divan Literature. In this study, sources such as Hâfız Mehmet Zekâî Dede Efendi Complete Works were reviewed, taking into account the composed works, the lyrics of which contain rhythm(usûl) names. In the literature review, it was found out that the names of the "çember" rhythm and the "sakîl" rhythm were used together in the lyrics of the work of Hâfız Mehmet Zekâî Dede, which starts with the verse of “Peymân-i dilberâne inanmam kefîl ile”. From this point of view, it was aimed to determine the relationship between the rhythm names in the lyrics and the rhythm of the composed work. In the study, works in which the name of any "rhythm" is used in the source were determined, and, in this context, a total of five works were included in the sampling. Different copies of the works were examined and compared with the lyrics anthologies. The centroid patterns of the lyrics in which the name of any rhythm is mentioned have been determined and these determinations have been tabulated under the title of "wording features". In addition, lyrics explanations of the works were included, and they were tabulated by specifying the unknown words. As a result, it was determined that the rhythm of one of the five works within the scope of the study was "zencîr”, of two was çember, of one was sakîl and of one was darb-ı fetih. It was determined that, in the lyrics in which the names of rhythm were mentioned, the rhythm was used with the lexical meaning in some of the works while it was used as the name of the rhythm in some of the works. It was also determined that even if the rhythm was used with the lexical meaning, the name of the rhythm was referred to.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music

Kaynakça

• Alvan, T., Alvan, M. H., (2016). Saz ve Söz Meclisi, İstanbul, Şule Yayınları.
• Başer, F. A. (2013). Türk Mûsikîsi’nde Abdülbâki Nâsır Dede’nin Hayatı ve “Tedkîk u Tahkîk” Metin-Sadeleştirme-Sözlük., İstanbul: Fatih Üniversitesi Yayınları.
• Behar, C., (2006). Aşk Olmayınca Meşk Olmaz, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.
• Çıpan, M., (1999). Güfte İncelemesi, Notalar, Güfteler, Şekil Özellikleri, Açıklamalar, Edebiyat ve Mûsikî Bilgileri I, Konya: SÜ Yaşatma ve Geliştirme Vakfı.
• Develioğlu, F., (2012). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Irsoy, A., Ezgi, S., ve İstanbul Konservatuvarı Tasnif Heyeti, (1940). Hâfız M. Zekâî Dede Efendi Külliyâtı. İstanbul: Alkaya Matbaası. 1.
• Irsoy, A., Ezgi, S., ve İstanbul Konservatuvarı Tasnif Heyeti, (1941). Hâfız M. Zekâî Dede Efendi Külliyâtı. İstanbul: Alkaya Matbaası. 2.
• Özpekel, O.N., (2019). Dârü’l Elhân Külliyâtı 263 Klasik Eser Güfte Kelime ve Metin Açıklaması Vezin İncelemesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karaman, S., & Yılmaz, N. (2020). Beste Formunda Çember Usûlünde Bestelenmiş Eserlerin Usûl-Aruz-Ezgi İlişkisi Üzerine Bir İnceleme, Eurasian Journal of Music and Dance Dergisi (17), 355-379. DOI: 10.31722/ejmd.844785.
• Karasar, N., (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık. 77.
• Üngör, E.R. (1981). Türk Musikisi Güfteler Antolojisi, Cilt:1-2, İstanbul: Eren Yayınları.
• Köroğlu, N. O. & Karaman, S. (2021). Dârü’l-Elhân Külliyâtı, Nazarî ve Amelî Türk Mûsikîsi ve Zekâî Dede Efendi Külliyâtında “Ney” Sazının Geçtiği Güfteler Üzerine Bir İnceleme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0 (71), 97-122. DOI: 10.14222/Turkiyat4500