Şanlıurfa Şuayb Şehri Ören Yeri Kaya Resimleri

Yıl 2025, Cilt: 23 Sayı: 1, 68 - 109, 26.03.2025

Başaran Doğu Göktürk

https://doi.org/10.18026/cbayarsos.1560721

Öz

Şuayb şehri, Şanlıurfa il merkezinin güneydoğusunda Özkent Köyü kadastro sınırlarına dahildir. Merkeze yaklaşık 85 km uzaklıkta konumlanan ören yerinin adı şehrin içerisinde bugün hala ziyaret edilen ve Şuayb peygamber makamı olarak adlandırılan odalardan gelmektedir. Çalışmanın konusunu oluşturan kaya resimleri Şuayb peygamber makamı olarak isimlendirilen alanın güneyindeki iki mekânda tespit edilmiştir. Karşılaşılan betimlemeler katalog tanımlamalarıyla birlikte biçim olarak sahip oldukları özelliklere göre başlıklara ayrılarak insan, süvari, at, deve, keçi ve geometrik şekiller gibi başlıklar altında ayrıca değerlendirilmiş, betimlemelerin benzerleri yakın coğrafyada ve Anadolu’daki örneklerle görsel olarak karşılaştırmalı biçimde ele alınmıştır. Şanlıurfa Ba’rûr Han, Eskişehir Seyitgazi Himmet Baba Kümbeti, Eskişehir Sivrihisar Doğan Arslan Mescidi, Kütahya Yapılcan Köyü Hıdırlık Türbesi gibi yapılarda karşılaşılan tasvirlerle aralarındaki benzer özellikler sebebiyle birçoğunun Orta Çağa tarihlendirilmesi gerektiği önerilmiştir. Adı geçen yapılarda karşılaşılan tamgalar yazılı dönem kaynaklarında da ele alınan Türk boylarına ait olup, inanç dünyalarında hala var olan şamanizm geleneklerini devam ettirdiklerini göstermektedir. Benzer anlatımların Şuayb şehrinde de görülmesi bölgede yaşayan Türk boylarının bunları meydana getirdiği düşüncesi çalışma içerisinde öne çıkarılmıştır.Çalışmanın bir diğer konusunu oluşturan kaya resimleri Şuayb peygamber makamı olarak isimlendirilen alanın güneyindeki iki mekânda tespit edilmiştir. Karşılaşılan betimlemeler katalog tanımlamalarıyla birlikte yayın içerisinde ele alınmıştır. Mekânların içerisinde tespit edilen bu tasvirler, odalara ait cephe yüzeylerindeki genel görünümleriyle birlikte ölçekli oda plânı ve genel çizimleri numaralandırılarak envanter çalışması oluşturacak biçimde araştırmacılara sunulmuştur. Tasvirler biçim olarak sahip oldukları özelliklere göre başlıklara ayrılarak insan, süvari, at, deve, keçi ve geometrik şekiller gibi başlıklar altında ayrıca değerlendirilmiş, betimlemelerin benzerleri yakın coğrafyada ve Anadolu’daki örneklerle görsel olarak karşılaştırmalı biçimde ele alınmıştır. Tasvirlerin tekil olarak tanıtılmasının yanı sıra, birliktelik gösteren betimlemelerin toy/şenlik, kahramanlık, av veya göç gibi anlatımlara da sahip olduğu belirlenmiştir. Kazıma ve nokta vuruş teknikleri birlikte kullanılarak oluşturulan tasvirlerin bölgede bilinen benzer örneklerle ortak üslupsal anlatımlar gösterdiği anlaşılmıştır. Bunun yanında Şanlıurfa Ba’rûr Han, Eskişehir Seyitgazi Himmet Baba Kümbeti, Eskişehir Sivrihisar Doğan Arslan Mescidi, Kütahya Yapılcan Köyü Hıdırlık Türbesi gibi yapılarda karşılaşılan tasvirlerle aralarındaki benzer özellikler sebebiyle birçoğunun orta çağa tarihlendirilmesi gerektiği önerilmiştir. Adı geçen yapılarda karşılaşılan tamgalar yazılı dönem kaynaklarında da ele alınan Türk boylarına ait olup, inanç dünyalarında hala var olan şamanizm geleneklerini devam ettirdiklerini göstermektedir. Benzer anlatımların Şuayb şehrinde de görülmesi bölgede yaşayan Türk boylarının bunları meydana getirdiği düşüncesi çalışma içerisinde öne çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Şuayb, Petroglif

Petroglyphs of Shuaib City Ruins, Şanlıurfa

Öz

The city of Shuaib is included in the cadastral borders of Ozkent Village, southeast of the city center of Şanlıurfa. The name of the ruins, which are located approximately 85 km from the city center, comes from the rooms called the Shuaib prophets’ house, which are still visited today. Petroglyphs, which constitute another subject of the study, were identified in two areas south of the area the Shuaib prophets’ house. The petroglyphs are discussed together with the catalog definitions and were divided into headings according to their formal characteristics and are evaluated separately under headings such as human, cavalry, horse, camel, goat and geometric shapes. Similar depictions were visually compared with examples from nearby and Anatolia. it has been suggested that many of the samples encountered in structures such as Şanlıurfa Ba’rûr Caravanserai, Eskişehir Seyitgazi Himmet Baba Tomb, Eskişehir Sivrihisar Doğan Arslan Masjid, Kütahya Yapılcan Village Hıdırlık Tomb should be dated to the Middle Ages due to their similar characteristics. The tamgas encountered in the mentioned structures belong to Turkish tribes that are also discussed in written period sources and show that they conserved the shamanistic traditions that still exist in their belief world. The fact that similar depictions are also seen in the city of Shuaib has been highlighted in the study as the idea that Turkish tribes living in the region created these.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Shuaib, Petroglyph

Kaynakça

• Tuncer, O. C. (1986). Anadolu Kümbetleri (Selçuklu Dönemi) (C. 1-3, C. 1). Ankara: Güven Matbaası.
• Tümer, H. (2017). Van-Hakkari dağlık bölgesi kaya resimleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Tarih Ana Bilim Dalı / Eskiçağ Tarihi Bilim Dalı, İstanbul.
• Uyanık, M. (1974). Petroglyphs of South-Eastern Anatolia. Graz.
• Ülkümen, O. (2019).H. Muşmal, E. Yüksel ve M. A. Kapar (Ed.), Karaman Araştırmaları içinde (C. I, ss. 533-552). Konya: Palet Yayınları.
• Yardımcıel, A. ve Gizlenci, E. (2016). Kaya Resimleri Örneğinde Borluk Vadisi Ekolojisinin Yansıması: Bir Eski Çağ Kesiti. Kafkas Üniversitesi Fen Bilimleri Esntitüsü Dergisi, (9 (2)), 52-60.
• Yılmaz, F. (2018). Aziz Yuhanna Haç Kilisesi (İzmir/Selçuk) Sütunlarındaki Türk İzleri (ss. 291-302). 2. Uluslararası Avrasya Türk Sanatları Kongresi, 2-5 Aralık 2015, sunulmuş bildiri, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.