Tobacco Ceremony in the Moonlight – Evidence of Tobacco Use in the Ottoman Countryside: Saint Nicholas Church Excavations: Finds of Meerschaum and Water

Yıl 2016, , 373 - 392, 01.06.2016

Ebru Fatma Fındık

https://doi.org/10.13113/CEDRUS/201622

Öz

The subject matter of this study comprises the clay tobacco pipes and water pipes found in the course of the Saint Nicholas excavations in Demre County of Antalya Province. Tobacco pipes and water pipes were found during the excavations conducted around the church and Greek Cemetery, in the Otto­man layer. The tobacco pipes were examined typologi­cally and chronologically; categorized as “lily-shaped pipes”, “disk-based pipes” and “cylindrical-based pipes”; and some individual types are introduced. The tobacco pipe findings include a few examples dating from the 17th, 18th centuries and later examples from the 19th – 20th centuries. The water pipes were not categorized typologically being in few number; but are significant being rare finds. As it is known, studies concerning tobacco pipes in Turkey are generally for archeological evaluations. Demre was evaluated as an example repre­sent­ing tobacco use in countryside during the Ottoman period with the archeological and literature data pre­sented in this paper. This study intends to show the socio-cultural meanings of tobacco use through associ­at­ing tobacco pipes and water pipes, forming a part of Ottoman material culture, with the societies these arte­facts belong to; and to evaluate the tobacco ceremony in Ottoman society in respect to social and symbolic aspects of the tobacco habit, identity, gender and status

Anahtar Kelimeler

Demre • Myra • Ottoman • St. Nicholaos Church • Pipe • Water Pipe • Tobacco

Ay Işığında Tütün Seremonisi – Osmanlı Kırsalında Tütün Kullanımının Kanıtları: Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları Lüle ve Nargile Buluntuları

Öz

Bu makalenin konusunu Antalya İli, Demre İlçesi, Aziz Nikolaos Kilisesi kazılarında ortaya çıkarılan pişmiş toprak lüle ve nargileler oluşturur. Lüle ve nargileler kilisenin çevresinde ve Rum Mezarlığı’nda gerçekleştiri­len kazılarda, Osmanlı tabakalarında ele geçmiştir. Lüle­ler kronolojik ve tipolojik olarak incelenmiş; “lale çanaklı lüleler”, “disk kaideli lüleler” ve “basık kaideli lüleler” olarak gruplandırılmış; ve bazı münferit tipler tanıtılmış­tır. Lüle buluntuları az sayıda 17-18. yüzyılın erken örnekleri ile 19-20. yüzyılın başlarına tarihlendirilen geç örnekleri içermektedir. Nargileler ise sayıca az olduğun­dan tipolo­jik olarak gruplandırılamamıştır; ancak nadir buluntular olarak önem taşırlar. Türkiye’de genellikle lülelerle ilgili çalışmalar bilindiği üzere arkeolojik değer­len­dirmelere yöneliktir. Bu makalede Demre, Osmanlı Dönemi’nde tütün kullanımının kırsaldaki yansımala­rına bir örnek olarak arkeolojik ve yazılı verilerle değer­lendirilmiştir. Osmanlı materyal kültürünün bir parçası olan lüle ve nargileler ait olduğu toplumla ilişkilendirile­rek tütün kullanımının sosyo-kültürel anlamları ortaya konul­ma­ya; Osmanlı toplumunda tütün seremonisi, tü­tün alış­kanlığının toplumsal ve simgesel boyutları, kim­lik, cin­siyet ve statü üzerinden değerlendirilmeye çalışıl­mış­tır.

Anahtar Kelimeler

Demre • Myra • Osmanlı • Aziz Nikolaos Kilisesi • Lüle • Nargile • Tütün

Kaynakça

• Al-Houdalieh 2008 S. H. A. Al-Houdalieh, “Ottoman Clay Tobacco Pipes”. Liber Annuus 58 (2008) 455-477.
• Avner – De'adle 2009 R. Avner – T. De'adle, “Jerusalem, The Ohel Yizhaq Synagoguge, Hadashot Arkheologiyot”. Excavations and Surveys in Israel 121 (2009) 4.
• Ayhan 2009 G. Ayhan, “Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007-2008 Yılı Lüle Buluntuları”. Sanat Tarihi Dergisi XVIII/2 (2009) 1-22.
• Ayhan 2010a G. Ayhan, “Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi”. Sanat Tarihi Dergisi XIX/1 (2010) 1-22.
• Ayhan 2010b G. Ayhan, “Başur Höyük Kazısı Lüle Buluntuları”. Eds. K. Pektaş, S. Cirtil, S. Özgün-Cirtil, G. K. Öztaşkın, H. Özdemir, E. Aktuğ – R. Uykur, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 14-16 Ekim 2009. Denizli (2010) 49-57.
• Ayhan 2011 G. Ayhan, “19. Yüzyıla Tarihlendirilen Bir Grup Osmanlı Lülesi”. Kültürel Bellek ve Estetik Yansımalar (2011) 227-241.
• Bakla 1993 E. Bakla, Tophane Lüleciliği. İstanbul 1993.
• Baram 1995 U. Baram, “Notes on the Preliminary Typologies of Production and Chronology for the Clay Tobacco Pipes of Cyprus”. Ed. Anonymous, Report of The Department of Antiquities, Kıbrıs Ministry of Communications and Works. Lefkoşa (1995) 299-309.
• Baram 1996 U. Baram, Material Culture, Commodities, and Consumption in Palestine, 1500-1900. Unpublished Ph.D Dissertation, University of Massachusetts. Amherts 1996.
• Baram 1999 U. Baram, “Clay Tobacco Pipes and Coffee Cup Sherds in the Archaeology of the Middle East: Artifacts of Social Tensions from the Ottoman Past”. International Journal of Historical Archaeology III/3 (1999) 137-151.
• Beaufort 2002 F. Beaufort, Karamanya. Çev. A. Neyzi – D. Türker. Antalya 2002.
• Bekć 1999 - 2000 L. Bekć, “Uvod U Problematiku Glinenih Lula Na Području Hrvatske (Introduction into the Question of Clay Pipes on the Territory of Croatia)”. VAMZ 3/XXXII-XXXIII (1999-2000) 249-279.
• Bikic 2012 V. Bikic, “Tobacco Pipes from the Belgrade Fortress: Context and Chronology”. Journal of the Academic International De La Pipe V (2012) 1-8.
• Bulgurlu 2010 V. Bulgurlu, “Erken Gezginlerin Gözüyle Myra/Demre”. Ed. N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre. Antalya (2010) 273-291.
• Cantay 2005 G. Cantay, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı Lüle Buluntuları”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi VI/1 (2005) 108-120.
• Çetin 2011 Ö. H. Çetin, “17. Yüzyıla Ait Bazı Osmanlı Tasvirlerinin Günümüze Ulaşmış Taşınabilir Kültür Varlıkları ile Bağlantıları”. EKEV Akademi Dergisi 15/48 (2011) 421-441.
• Evely 1988 D. Evely, “Clay Tobacco Pipes from the University of Crete Medieval Faculty”. The Annual of the British School at Athens 83 (1988) 135-142.
• Fellows 1802 C. Fellows, Travels and Researches in Asia Minor: More Particularly in the Province of Lycia. London 1802.
• Fındık 2015 E. F. Fındık, “Myra/Demre, Aziz Nikolaos Kilisesi Rum Mezarlığından Boucla ve Gouna Örnekleri”. Adalya XVIII (2015) 303-323.
• French 2001 P. G. French, “Smoking Pipes of the Islamic Period from the Madrasa Tatar al-Hiğaziya”. Ed. F. Speiser, Die Geschichte der Erhaltung arabischer Baudenkmāler in Ägypten. Heidelberg (2010) 213-230.
• Gerolymou 2015 K. Gerolymou, “Artefacts of the Ottoman Past: Tobacco Piper from Messinia (Greece)”. XI. AIECM3 Uluslararası Ortaçağ ve Modern Akdeniz Dünyası Seramik Kongresi. Antalya 19-24 Ekim. Antalya 2015 [Yayınlanmamış Poster Bildiri].
• Gök-Gürhan 2007 S. Gök-Gürhan, Akşehir Taş Medrese Müzesi'ndeki Türk Dönemi Seramikleri (2000-2001) Anıt Meydan'da Yapılan Kurtarma Kazısı Seramikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir 2007.
• Gyöngyi 2010 K. Gyöngyi, “A Magyarországi Oszmán-Török Régészet új Eredményei; Áttekintés a Dráva Menti Kutatások Kapcsán”. Eds. B. Elek – K. Gyöngyi, Archaeology of The Middle Ages and the Early Modern Period in Hungary II. Budapest ( 2010) 757-781.
• Haddad 2013 E. Hadda, Yafo, “Yehuda Ha-Yamit Street”. Hadashot Arkheologiyot 125 (2013) 22. Kaynak: http://www.hadashot-esi.org.il/Report_Detail_Eng. aspx?id=5442 [Erişim: 08. 06. 2016].
• Hayes 1980 J. W. Hayes, “Turkish Clay Pipes: A Provisional Typology”. Ed. P. Davey, The Archaeology of the Clay Tobacco Pipe. Oxford (1980) 3-10.
• Hayes 1992 J. W. Hayes, Excavations at Saraçhane in Istanbul 2: The Pottery. Princeton 1992.
• Humphrey 1990 J. W. Humphrey, “The Turkish Clay Smoking Pipes of Mytilene”. Society of Clay Pipe Research Newsletter 26 (1990) 2-9.
• Iorguş et al. 2013 C. R. Iorguş, L. Radu – M. Ionescu, “ Pipe Ceramice Descoperite la Mangalia”. Peuce XI (2013) 239-254.
• İlya – Uysal 2015 D. İlya – M. Uysal, “İngiliz Kadın Seyyahlar Harvey ve Garnett'in Gözüyle Osmanlı Kadını”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi III/6 (2015) 1- 22.
• Jakoel 2012 E. Jakoel, “Tell Musa Shahin, Kefar Gevirol”. Hadashot Arkheologiyot 124 (2012) 13. Kaynak: http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_eng. aspx?id=2180 [Erişim: 08. 06. 2016].
• Kocabaş 1962 H. Kocabaş, “Tophane Lüleciliği”. Türk Etnografya Dergisi V (1962) 12-13.
• Kuşoğlu 1989 M. Z. Kuşoğlu, “Dünkü Sanatlarımızdan Lülecilik”. İlgi 56 (1989) 32-35.
• Mercimek – Akçiçek 2014 H. V. Mercimek – İ. E. Akçiçek, Mucizeden Belaya Yolculuk: Tütün. İstanbul 2014.
• Mohamed et al. 2006 M. K. Mohamed, C. A. Loffredo – E. Israel, Tobacco Use in Sisha. Studies on Waterpipe Smoking in Egypt. Cairo 2006.
• Nabizade Nazım Nabizade Nazım, Hikâyeler. 1961.
• Peçevi İbrahim Efendi Tarih Peçevi İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi cilt I. Haz B. S. Baykal. Ankara 1992.
• Robinson 1985 R. C. W. Robinson, “Tobacco Pipes of Corinth and of the Athenian Agora”. Hesperia 54 (1985) 149-203.
• Saidel 2008 B. A. Saidel, “Smoking out Ottoman sites in Northern Sinai Egypt: the Use of Clay Tobacco Pipes for Identifying the Nature of Settlements in the Ottoman Period”. Palestine Exploration Quarterly 140/1 (2008) 55-69.
• Simpson 1990a J. Simpson, “Ottoman Clay Pipes from Jerusalem and the Levant: A Critical Review of the Published Evidence”. Society for Clay Pipes Research Newsletter 28 (1990) 6-16.
• Simpson 1990b J. Simpson, “A Brief Introduction to Ottoman Clay Pipes”. Society of Clay Pipe Research Newsletter 27 (1990) 6-10.
• Simpson 2002 J. Simpson, “Ottoman Pipes from Zir'in (Tell Jezreel)”. Levant 34 (2002) 159-172.
• Simpson 2008 J. Simpson, “Late Ottoman Pipes from Jerusalem”. Ed. K. Prag, Excavations by K. M. Kenyon in Jerusalem 1961-1967. Oxford (2008) 433-446.
• Simpson 2013 J. Simpson, “Smoking Across Iraq”. Mnème, Documenti, Culture Storiadel Mediterraneo e dell’Oriente Antico IX (2013) 251-277.
• Spratt – Forbes 2008 T. A. B. Spratt – E. Forbes, Likya'da Yolculuklar. Çev. D. Türker. Antalya 2008.
• Stančeva 1975 - 1976 M. Stančeva, “La confection de pipes en Bulgarie”. Muzej Primenjene Umetnost. Muzejske Zbirke 19/20 (1975-1976) 129-137.
• Stern 2005 E. Stern, “Old 'Akko”. Hadashot Arkheologiyot 127 (2005) 10. Kaynak: http://www.hadashot-esi.org.il/Report_Detail_Eng.aspx?id=24877 [Erişim: 08.06.2016].
• Takel 2008 I. Takel, “An Uncommon Type of Smoking Implement from Ottoman Palestine”. Palestine Exploration Quarterly 140/1 (2008) 39-53.
• Topić – Milošević 2012 N. Topić – B. Milošević, “Turkish Clay Pipes from Archaeological Excavations in Dubrovnik”. Journal of Académie Internationale de la Pipe V (2012) 17-25.
• Toueg 2011 R. Toueg, “Ramla, Suleiman 'Abd al-Malak Street”. Hadashot Arkheologiyot 123 (2011) 14. Kaynak: http://www.hadashot-esi.org.il/report_detail_ eng.aspx?id=1900 [Erişim: 08. 06. 2016].
• Turan 2013 F. Turan, “Elyazması Mecmualarda Gündelik Hayat, Güncel Sorunlar ve Günlük Dil: 18. Yüzyıl Osmanlı Edebiyatında Mahallileşmenin Kapsamı”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 2 (2013) 343-525.
• Ulutaş 2012 S. Ulutaş, “19. Yüzyılın İlk Yarısında Kapitalist Ticari İlişkilerdeki Dönüşümün Tarsus'taki Yansımaları (1839-1856)”. Tarih İncelemeleri Dergisi XXVII/2 (2012) 499-525.
• Vincenz 2011 A. Vincenz, “Ottoman Clay Tobacco Pipes from Ramla”. 'Atiqot 67 (2011) 43-53.
• Vincenz 2014 A Vincenz, “A Note on Ottoman Finds from Asqelon, Eli Cohen Street”. Hadashot Arkheologiyot Excavations and Surveys in Israel 126 (2014) 1-4. Kaynak: http://www.hadashot-esi.org.il/images/Ashqlon-de-vinecnz.pdf [Erişim: 21.06.2016].
• Vyšohlíd 2014 M. Vyšohlíd, “Keramické Dýmky Ze Zaniklého Židovského Města”. Archeologie ve Středních Čechách 18 (2014) 903-921.
• Ward – Baram 2006 C. Ward – U. Baram, “Global Markets, Local Practice: Ottoman-period Clay Pipes and Smoking Paraphernalia from te Red Sea Shipwreck at Sadana Island, Egypt”. International Journal of Historical Archaeology 10/2 (2006) 135-158.
• Ward 2004 C. Ward, “Sadana Adası Batığı 18. Yüzyıl Ortasına Ait Bir Define”. Eds. U. Baram – L. Carroll, Osmanlı Arkeolojisi. İstanbul (2004) 188-202.
• Wood 1990 J. Wood, “Pipes from the Island of Kastelloriso”. Society of Clay Pipe Research Newsletter 25 (1990) 8-9.
• Yener 2005 A. Yener, “Tütün Lüleleri ve Antalya-Kaleiçi'nde Bulunan Örnekler”. Arkeoloji ve Sanat 119 (2005) 94-113.