A Study of Byzantion and Calchedon in the Context o Urbanization: from Foundation to the Roman Empire

Yıl 2019, Cilt: 7, 169 - 194, 30.06.2019

Nisan Lordoğlu

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201907

Öz

It
is quite difficult to locate the topography and constructions of pre-Roman period
in both sides of İstanbul that has been settled for 8000 years and con­struction
activities intensively has been continued since the Ancient Period. Today, in
the name of the projects of ‘urban regeneration’ and ‘transportation’
construction activities destroy historical texture and archaeological remains
of İstanbul. However, small artefacts arising from archaeological excavations
and all documented works provide the possibility of sug­gesting opinions and localizations about structures that have not
reached to the present day. The aim of the article is to
investigate the urbanization of Byzantion and
Calchedon which were founded on two sides of the Bosphorus from their
foundation to the Roman Im­perial Period. This period is investigated and also
com­pared with the ancient sources and the latest ar­chae­ological excavations.
In this thesis it is tried to ma­ke some suggestions about the localisation of
the structures of Byzantion and Calchedon in
pre – Roman period. In this context it is examined economical, po­litical
and military relations and interactions between two cities at the same period.

Anahtar Kelimeler

Byzantion, Calchedon, Ancient Urbanization, İstanbul Bosphorus

Byzantion ve Kalkhedon’un Şehircilik Açısından İncelenmesi: Kuruluşlarından Roma İmparatorluk Dönemi’ne Kadar

Öz

8000 yıldır iskâna uğrayan ve özellikle antikçağdan iti­baren inşa
faaliyetlerinin çok yoğun olarak ya­şandığı İs­tanbul’un her iki yakasında,
Roma İmpara­torluk Dö­nemi öncesi topografyasını ve yapılarının lo­ka­lizasyo­nunu
belir­lemek oldukça zordur. ‘Kentsel dö­nü­şüm’ ve ‘ulaşım’ pro­jeleri
kapsamında İstanbul gene­linde yoğun inşaat faali­yetlerinin yapılması, kentin
ta­rihi dokusunu ve berabe­rinde arkeolojik
kalıntılarını da yok etmektedir. İstan­bul’un Hellen ve Roma İm­pa­ra­torluk
dönem­le­rine ait yapı kalıntılarının izlerine rastlamak artık ne­redeyse im­kân­sızdır.
Ancak, arkeolo­jik kazılarda ortaya çıkan küçük buluntular ve belgele­nen her
türlü eser günümüze ulaşma­mış yapılarla ilgili fikir belirtme ve lo­kalizasyon
önerilerini getirme olana­ğı sağlamaktadır. Bu makalede, İstanbul Boğazı’nın
iki yakasında kurul­muş olan Byzantion ve Kal­khedon’un kuruluşlarından Roma
İmparatorluk Döne­mi’ne kadar olan süreç içeri­sinde antik kaynaklar ve son
yıllarda ya­pılan arkeolojik kazılar kapsamında şehircilik açısından
incelenmesi amaç­lanmaktadır. Antik
kaynaklar ve ar­ke­o­lojik bu­lun­tular karşılaştırılarak Byzantion ve
Kal­khedon’un Roma Dönemi öncesi yapılarının lokalizas­yon önerileri geti­rilmeye
çalışılmış ve iki kentin kuru­luş­larından Roma İmparatorluk Dönemi’ne kadar
olan sürede birbirle­riyle ekonomik, siyasi ve askerî açıdan etkile­şimlerine
yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Byzantion, Kalkhedon, Antik Şehircilik, İstanbul Boğazı

Kaynakça

• Cass. Dio. (= Cassius Dio, Rhomaika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Cassius Dio, Roman History. Çev.: E. Cary, Vol. IX. Cambridge, Massachusetts-Harvard 1955 (The Loeb Classical Library). Cicero (= Cicero, De Provinciis Consularibus in Senatu Oratio) Kullanılan Metin ve Çeviri: Cicero, A Speech Concerning the Consular Prov¬inces Delivered in the Senate, The Speeches of Cicero. Çev.: R. Gardner, Cam¬bridge, Massachusetts-Harvard 1958 (The Loeb Classical Library). Demos. (Demosthenes, Private Orations L-LVIII, In Neaeram LIX) Kullanılan Metin ve Çeviri: Demosthenes, Private Orations L-LVIII, In Ne¬aeram LIX. Çev.: A. T. Murray, Cambridge, Massachusetts-London 1939 (The Loeb Classical Library). Diod. Sik. (= Diodoros Sikeliotes, Bibliotheke Historike) Kullanılan Metin ve Çeviri: Diodoros Sikeliotes, The Library of History of Di¬odorus of Sicily, Vol. VII. Çev.: C. L. Sherman, Cambridge, Massachusetts-Harvard 1952 (The Loeb Classical Library). Dion. Byz. (= Dionysios Byzantios, Anaplous Bosporou) Kullanılan Metin ve Çeviri: Deniz Yoluyla Boğaz. Çev.: E. Özbayoğlu, TB Ya¬yıncılık, İstanbul 2010. Eust. (= Eustathios, Dionysium Periegetam) Kullanılan Metin ve Çeviri: Eustathios, Dionysium Periegetam 1741. Hdt. (= Herodotos, Historiai) Kullanılan Metin ve Çeviri: Herodotos, Histories. Çev.: A. D. Godley, Lon¬don, New York, G. P. Putnam’s Sons 1928 (The Loeb Classical Library). Herodotos, Herodot Tarihi. Çev.: M. Ökmen. İstanbul 1993. Hesk. Mil. (= Heskykhios Milesios, Patria Konstantinopuleos) Kullanılan Metin ve Çeviri: Heskykhios Milesios, Accounts of Medieval Con¬stantinople: The Patria. Çev.: A. Berger, Dubarton Oaks Medieval Library, Harvard, Cambridge, Massachusetts, London 2013. Ion. Mal. (= Ioannes Malalas, Ioannis Malalae Chronographia) Kullanılan Metin ve Çeviri: Ioannes Malalas, Ioannis Malalae Chronographia (ed.) I. Thurn, Berolini; Novi Eboraci: de Gruyter 2000. Iust. (= Iustinus, Historiae Philippicae) Kullanılan Metin ve Çeviri: Iustinus, Historiae Philippicae, Vol. II, (ed.) Ab¬rahami Gronovii, Carolus Henricus Frotscher, Lipsiae 1828. Ked. (= Kedrenos, Historiae Byzantinae) Kullanılan Metin ve Çeviri: Kedrenos, Compendium Historiarum, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, (ed.) Immanuel Bekker, Bonn, Weber 1838. Ksen. (= Ksenophon, Hellenika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Ksenophon, Yunan Tarihi. Çev.: S. Sinanoğlu. Ankara 1999. Ksenophon, Anabasis: Onbinlerin Dönüşü. Çev.: T. Gökçöl. İstanbul 1998. Ktes. (= Ktesias, Persika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Ktesias, The Frangments of the Persika of Ktesias, (ed.) J. Gilmore, Macmillan, London 1888. Mikh. Glyk. (= Mikhael Glykas, Annales: Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae) Kulla¬nılan Metin ve Çeviri: Mikhael Glykas, Annales: Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae (ed.) I. Bekker, Bonn, Weber 1836.
• Ovid. (= Ovidius, Tristium) Kullanılan Metin ve Çeviri: Ovidius, Tristia. Çev.: A. L. Wheeler, Cambridge, Massachusets-London 1939 (The Loeb Classical Library).
• Philost. (= Philostratos, Bioi Sophiston) Kullanılan Metin ve Çeviri: Philostratus Lives of the Sophists, Philostratus and Eunapius The Lives of the Sophists. Çev.: W. C. Wright, London, New York 1922 (The Loeb Classical Library).
• Plin. (= Plinius, Naturalis Historia) Kullanılan Metin ve Çeviri: Plinius, Natural History, V. II. Çev.: H. Rackham, Cambridge, Massachusetts-Harvard 1947 (The Loeb Classical Library).
• Poly. (= Polyainos, Strategemata) Kullanılan Metin ve Çeviri: Polyaenus’s Strata¬gems of War. Çev.: R. Shepherd, London 1793.
• Strab. (= Strabon, Geographika) Kullanılan Metin ve Çeviri: Strabon, The Geography of Strabo, Vol. V. Çev.: H. L. Jones, Cambridge, Massachusetts-Harvard 1961 (The Loeb Classical Library).
• Strabon, Coğrafya. Çev.: A. Pekman. İstanbul 2000.
• Tac. (= Tacitus, Annales) Kullanılan Metin ve Çeviri: Tacitus, The Annals of Tacitus. Çev.: C. H. Moo¬re, Cambridge, Massachusetts-Harvard 1937 (The Loeb Classical Li¬brary).
• Thuk. (= Thukydides, Historiai) Kullanılan Metin ve Çeviri: Thukydides, Histories. Çev.: C. F. Smith, London, New York 1922 (The Loeb Classical Library).
• Zos. (= Zosimos, Historia Nova) Kullanılan Metin ve Çeviri: Zosimos, Historia Nova 1887.
• Modern Kaynaklar Arslan 2010 M. Arslan, İstanbul’un Antik Çağ Tarihi: Klasik ve Hellenistik Dönemler. İs¬tanbul 2010.
• Avcı 2010 M. B. Avcı, “İstanbul’daki Tarihöncesi Kazı ve Araştırmalarının Tarihi”. İs¬tanbul’da Arkeoloji İstanbul Arkeoloji Müzeleri Arşiv Belgeleri (1970-2010) (2010) 99-106.
• Berger 2000 A. Berger “Streets and Public Spaces in Constantinople”. DOP 54 (2000) 161-172.
• Chaisemartin – Örgen 1984 N. Chaisemartin – E. Örgen Les documents sculptés de Silahtaraga. Paris 1984.
• Delemen 2010 İ. Delemen “Byzantion: Koloni-Kent-Başkent”. Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi (2010) 54-60.
• Dethier 1993 P. A. Dethier, Boğaziçi ve İstanbul (19. Yüzyıl Sonu). İstanbul 1993.
• Fıratlı 1965 N. Fıratlı, “İstanbulun Yunan ve Roma Mezar Stelleri”. Belleten 29 (1965) 263-328.
• Gyllius 1997 P. Gyllius, İstanbul’un Tarihi Eserleri. İstanbul 1997.
• Gyllius 2000 P. Gyllius, İstanbul Boğazı. İstanbul 2000.
• von Hammer 2011 J. von Hammer, İstanbul ve Boğaziçi. Ankara 2011.
• Hanell 1934 K. Hanell, Megarische Studien. Lund 1934.
• Harmankaya – Tanındı – Özbaşaran 1997
• S. Harmankaya – O. Tanındı – M. Özbaşaran, TAY: Türkiye Arkeolojik Yer¬leşmeleri 2 Neolitik. İstanbul 1997.
• Heberer 2003 M. Heberer, Osmanlıda Bir Köle: Brettenli Michael Heberer’in Anıları 1585-1588. İstanbul 2003.
• İnciciyan 1956 P. Ğ. İnciciyan, XVIII. Asırda İstanbul. İstanbul 1956.
• Janin 1975 R. Janin, Les Églises et les Monastéres des Grands Centres Byzantins. Paris 1975.
• Kabaağaç – Alova 1995 S. Kabaağaç – E. Alova, Latince Türkçe Sözlük. İstanbul 1995.
• Kidd – Attanasio – Tykot 2012 B. Kidd – D. Attanasio – R. H. Tykot, “Determining White Marble Prove¬nance of Greek and Roman Sculpture in the Museum of Art and Archaeo¬logy, University of Missouri”. ASMOSIA 2009 (2012) 238-244.
• Le Rider – Olcay 1984 G. Le Rider – N. Olcay, “Le Trésor de Moda (1975)”. Travaux et Recherches en Turquie II (1984) 79-110.
• Lordoğlu 2015 N. Lordoğlu, Antik Byzantion ve Kalkhedon’un Şehircilik Açısından İncelen¬mesi: Kuruluşlarından Roma İmparatorluk Dönemi’ne Kadar. Yayımlan¬mamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2015.
• Magdalino (2013 P. Magdalino, “Bizans Dönemi Konstantinopolis Limanları”. Saklı Liman¬dan Hikâyeler: Yenikapı’nın Batıkları (2013) 11-15.
• Mamboury 1948 E. Mamboury, “Arkeoloji Bahisleri: Bizans Mezarlıkları”. Cumhuriyet Gaze¬tesi 28 Haziran (1948).
• Mango 1990 C. Mango, Le Développement Urbain de Constantinople. Paris 1990.
• van Millingen 2013 A. van Millingen, Konstantinopolis İstanbul. İstanbul 2013.
• Müller-Wiener 1998 W. Müller-Wiener, Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı. İstanbul 1998.
• Müller-Wiener 2002 W. Müller-Wiener, İstanbul’un Tarihsel Topografyası. İstanbul 2002.
• Oberhummer 1897 E. Oberhummer, “Bosporos-Byzantion-Byzas”. RE III/1 (1897) 741-1126.
• Özdoğan 2010 M. Özdoğan, “Tarihöncesi Dönemlerin İstanbulu”. Sabancı Üniversitesi Sa¬kıp Sabancı Müzesi (2010) 36-50.
• Pasinli 2007 A. Pasinli, “Byzantion’un Kuruluşuna Ait Erken Dönem Seramik Buluntula¬rı”. Calbis: Baki Öğüne’e Armağan (2007) 149-171.
• Pekin 2007 A. Pekin, Gün Işığında İstanbul’un 8000 Yılı. İstanbul 2007.
• Tekin 2005 O. Tekin, Eskiçağ’da İstanbul: Byzas’tan I. Constantinus’a kadar (Byzantion). İstanbul 2005.
• Tekin 2012 O. Tekin, İstanbul’da Sikke Darbı ve Sikkeler. İstanbul 2012.
• Türkoğlu 2014 İ. Türkoğlu, Kuruluşundan Antik Çağ’ın Sonuna Kadar Kalkhedon Tarihi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, İstanbul 2014.
• Yalçın 2010 A. B. Yalçın, “Eski ve Ortaçağda Boğaziçi”. XII. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı¬ları ve Sanat Tarihi Sempozyumu (2010) 448-456.
• Yavuz 2014 M. F. Yavuz, Byzantion: Byzas’tan Constantinus’a Antik İstanbul, Antik Edebi Kaynaklar. İstanbul 2014.