Malaria in Antalya

Yıl 2018, Cilt: 6 , 649 - 674, 29.06.2018

Evren Dayar

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.201831

Öz

In this article, answers to the question of how malaria became dominant in this geography and what effects it had upon Antalya exercising influence over Antalya until the middle of the past century are given. The main claim of the article is the dominance of malaria in Antalya increased in consequence of the Little Ice Age in the middle 16th century and the environmental change that was triggered through a serious of human actions. By the 19th century, the dominance of malaria had been strengthened through the destruction of the forests. On the other hand, malaria and the related environmental transformation that created these conditions for malaria also had many conse-quences in Antalya, that determined social and cultural patterns regarding both agricultural and economic life.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Malaria, The Little Ice Age

Antaya'da Sıtma

Öz

Bu makalede, geçtiğimiz yüzyılın ortalarına kadar Antalya’yı etkisi altına almış sıtmanın, bu coğrafyada nasıl hâkim hale geldiği ve Antalya üzerindeki etkilerinin neler olduğu sorularına cevap aranmaktadır. Makalenin temel iddiası şudur: Antalya’da sıtmanın hâkimiyeti, XVI. yüzyılın ortalarında başlayan küçük buzul çağının ve bir dizi beşeri sebebin tetiklediği çevresel dönüşümün neticesinde artmıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde ise sıtmanın Antalya’daki hâkimiyeti ormanların tahribinin de etkisiyle daha da güçlenmiştir. Öte yandan sıtmanın ve sıtma için uygun koşulları yaratan çevresel dönüşümün Antalya’da zirai ve iktisadi hayatı ilgilendiren, toplumsal ve kültürel örüntüleri belirleyen birçok sonucu da olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Sıtma, Küçük Buzul Çağı

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Cevdet Tasnifi (BOA. C.)
• BOA. C. ADL. 68-4089 (Adliye Katalogu).
• BOA. C. AS. 39315-27911 (Askeriye Katalogu).
• BOA. C. BH. 143-6895 (Bahriye Katalogu).
• BOA. C. İKTS. 32-1560 (İktisat Katalogu).
• BOA. C. İKTS. 37-1806 (İktisat Katalogu).
• BOA. C. NF. 2131 (Nafia Katalogu).
• BOA. C. NF. 2131-43 (Nafia Katalogu).
• BOA. C. NF. 2299-46 (Nafia Katalogu).
• BOA. C. ML. 16762-409 (Maliye Katalogu).
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İdare-i Umumiye Belgeleri (BOA. DH. İUM.)
• BOA. DH. İUM, E-108, 81.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (BOA. DH. İ. UM. EK)
• BOA. DH. İ. UM. EK. 90-70.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hatt-ı Hümayûn Tasnifi (BOA. HAT.)
• BOA. HAT. 362-20111-C.
• BOA. HAT. 514-25143-B-1.
• BOA. HAT. 760-35926-1.
• BOA. HAT. 1224-47829.
• BOA. HAT. 1224-47845.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Dahiliye (BOA. İ. DH.) BOA. İ. DH. 1242-97340.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Eyalet-i Mümtaze Mısır (BOA. İ. MTZ.05)
• BOA. İ. MTZ. (05) 12-332.
• BOA. İ. MTZ. (05) 12-336.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi İrade Meclis-i Vala (BOA. İ. MVL.)
• BOA. İ. MVL. 78-1522.
• BOA. İ. MVL. 139-3825.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Kamil Kepeci (BOA. KK.)
• BOA. KK. d. 5850.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Mühime Defterleri (BOA. MHM.)
• BOA. MHM. d. 5/216.
• BOA. MHM. d. 12/66, 676.
• BOA. MHM. d. 14/1281.
• BOA. MHM. d. 16/344.
• BOA. MHM. d. 17/14.
• BOA. MHM. d. 18/235.
• BOA. MHM. d. 22/545, 563.
• BOA. MHM. d. 26/42, 543, 544, 646.
• BOA. MHM. d. 30/177, 833.
• BOA. MHM. d. 31/394.
• BOA. MHM. d. 35/830.
• BOA. MHM. d. 41/148, 861, 729.
• BOA. MHM. d. 55/68.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Nüfus Defterleri (BOA. NFS. d)
• BOA. NFS. d-3194.
• BOA. NFS. d-3218.
• BOA. NFS. d-3190.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri (BOA. VRD. TMT. d)
• BOA. ML. VRD. TMT. d-9670.
• BOA. ML. VRD. TMT. d-9697.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA.)
• BCA. 30-10-7-39-27.
• BCA. 30-18.1.1.12.75.13.
• BCA. 30-10-176-218-11, lef. 38.
• BCA. 30-10-177-220-18, lef. 32.
• BCA. 272-12.52.121.22, lef. 5.
• Antalya Şer’iyye Sicilleri (AŞS.)
• AŞS. 1/93.
• AŞS. 6/83.
• AŞS. 11/84, 113, 114, 121, 125.
• AŞS. 91/159, 161.
• Gazete ve Mecmualar
• Akdeniz, 21 Mart 1341, 28 Mart 1341, 28 Nisan 1341, 20 Eylül 1341, 6 Mart 1926, 9 Mayıs 1927.
• Antalya, 30 Kanûn-ı evvel 1339, 13 Şubat 1340, 23 Nisan 1340, 25 Mayıs 1340, 13 Haziran 1340, 26 Haziran 1340, 22 Temmuz 1340, 24 Teşrîn-i Evvel 1340, 28 Teşrîn-i evvel 1340, 26 Teşrîn-i sanî 1340, 17 Kanûn-ı evvel 1340, 19 Kanûn-i evvel 1340, 24 Kanûn-ı sanî 1340, 9 Şubat 1341, 10 Şubat 1341, 11 Şubat 1341, 17 Şubat 1341, 21 Ağustos 1341, 7 Kanûn-ı evvel 1341, 24 Teşrîn-i Evvel 1926.
• Babalık, 20 Mayıs 1329.
• Hilal-i Ahzar, Nu: 10, Cilt: 2, 1 Şubat 1927.
• Konya, 23 Cemazi-yel-evvel 1293.
• Resimli Ay, 1 Teşrîn-i sanî 1340.
• Şark, 23 Rebî-ül-ahir 1291.
• Şelale, 10 Ocak 1951.
• Tenvir, 25 Haziran 1340.
• Türk Akdeniz, 29 İlk teşrîn 1938.
• Vatan, 27 Kanûn-ı evvel 1339, 31 Kanûn-ı sanî 1340.
• Zümrütova, 7 Nisan 1929.
• Konya Vilayet Salnameleri (KVS)
• KVS. Def’a 1, Konya, 1285.
• KVS. Def’a 2, Konya, 1286.
• KVS. Def’a 3, Konya 1287.
• KVS. Def’a 6, Konya, 1290.
• KVS. Def’a 7, Konya 1291.
• KVS. Def’a 10, Konya, 1294.
• KVS. Def’a 25, Konya, 1310.
• KVS. Def’a 28, Konya, 1317.
• Modern Literatür
• A Handbook for Travellers 1840
• A Handbook for Travellers in the Ionian Islands, Greece, Turkey, Asia Minor, and Constantinople. London 1840.
• A System of Universal Geography 1834
• A System of Universal Geography: Or a Description of all the Parts of the World, on a New Plan I. Boston 1834.
• Adams 1794 M. Adams, The New Royal Geographical Magazine or A Modern Complete Authentic and Copious System of Universal Geography. London 1794.
• Akdağ 1995 M. Akdağ, Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları. İstanbul 1995.
• Akun 1938 Ş. Akun, “Antalya Köylerinde Halk Hekimliği, Baytarlığı ve Eczacılığı”. Türk Akdeniz 2/ 9 (1938) 27-29.
• Armağan 1996 L. Armağan, XVI. Yüzyılda Teke Sancağı (Tapu Tahrir Defterlerine Göre). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara 1996.
• Arnold-Baker 2015 C. Arnold-Baker, The Companion to British History. New York 2015.
• Aymard 2008 M. Aymard, “Göçler”. Ed. F. Braudel, Akdeniz Tarih, Mekân, İnsanlar ve Miras. Çev. N. Erkut – A. Derman, İstanbul 2008.
• Barkan 1953 Ö. L. Barkan, “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”. Türkiyat Mecmuası X (1953) 1-25.
• Beaufort 1818 F. Beaufort, Karamania or a Brief Description of the South Coast of Asia-Minor and of the Remains of Antiquity with Plans, Views, and Collected. London 1818.
• Braudel 1993 F. Braudel, Maddi Uygarlık: Gündelik Hayatın Yapıları I. Çev. M. A. Kılıçbay. Ankara 1993.
• Braudel 1995 F. Braudel, The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II vol. I. London 1995.
• Brown 1979 P. J. Brown, Cultural Adaptations to Endemic Malaria and the Socio-Economic Effects of Malaria Eradication in Sardinia. New York 1979.
• Brown 1986 P. J. Brown, “Cultural and Genetic Adaptations to Malaria: Problems of Comparison”. Human Ecology vol. 14/ 3 (1986) 311-332.
• Brun 1824 C. M. Brun, Universal Geography: Or A Description of All Parts of the World. Philadelphia 1824.
• Carter 2005 E. D. Carter, Disease, Science, and Regional Development: Malaria Control in Northwest Argentina 1890-1950. Alabama 2005.
• Charanis 1975 P. Charanis, “Cultural Diversity and the Breakdown of Byzantine Power in Asia Minor”. Dumbarton Oaks Papers vol. 29 (1975) 1-20.
• Clark 1818 J. H. Clark, The Military Costume of Turkey, Illustrated by a Series of Engravings, from Drawings Made on the Spot. London 1818.
• Clarke 1817 E. D. Clarke, Travels in Various Countries of Europe, Asia and Africa III. London 1817.
• Corancez 1816 L. A. O. de Corancez, Itinéraire d'une Partie Peu Connue de l'Asie Mineure, Contenant la Description des Régions Septentrionales de la Syrie. Paris 1816.
• Cuinet 1892 V. V. Cuinet, La Turquie d'Asie-Géographie Administrative, Statistique, Descriptive et Raisonnée de Chaque-Province de l'Asie-Mineure I. Paris 1892.
• Davis 1874 E. J. Davis, Anatolica; The Journal of a Visit to Some of the Ancient Ruined Cities. Caria, Phrygia, Lycia and Psidia. London 1874.
• Davis 1879 E. J. Davis, Life in Asiatic Turkey Journal of Travel in Cilicia (Pedias and Trachea), Isauria, and Parts of Lycaonia and Cappadocia. London 1879.
• de Lamartine 1836 A. de Lamartine, Souvenirs, Impressions, Pensées et Paysages Pendant un Voyage en Orient (1832-1833). Bruxelles 1836.
• Eroğlu 1939 Z. Eroğlu, Muğla Tarihi. İzmir 1939.
• Erten 1940 S. F. Erten, Antalya Tarihi. İstanbul 1940.
• Evliya Çelebi 2011 Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi cilt. II/IX. Haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı – R. Dankoff. İstanbul 2011.
• Dayar 2016 E. Dayar, Antalya'da Devlet ve Eşraf İlişkileri (1839-1908), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2016.
• Doğan 2012 A. Doğan, 19. Yüzyılda Teke Sancağı Antalya Merkez Kazası’nın Sosyoekonomik Yapısı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi. İstanbul 2012.
• Fagan 2000 B. Fagan, The Little Ice Age: How Climate Made History 1300-1850. New York 2000.
• Fahmy 1997 K. Fahmy, All the Pasha’s Men: Mehmed Ali, His Army and the Making of Modern Egypt. Cambridge 1997.
• Faroqhi 2005 S. Faroqhi, “Exporting Grain From the Anatolian South West: The Power and Wealth of Tekelioglu Mehmet Aga and His Magnate Househould”. Ed. A. Anastasopoulos, Provincial Elites in the Ottoman Empire: Halcyon Days in Crete V: A Symposium Held in Rethymnon 10-12 January 2003. Crete (2005) 293-317.
• Fellows 1852 C. Fellows, Travels and Researches in Asia Minor, More Particularly in Lycia. London 1852.
• Flemming 1964 B. Flemming, Landschaftsgeschichte von Pamphylien, Pisidien und Lykien im Spdtmittelalter. Wiesbaden 1964.
• Greek Ministry for Foreign Affairs 1918
• Greek Ministry for Foreign Affairs, Les Pérsecutions Antihelleniques en Turquie, Depuis le Début de la Querre Européenne. Paris 1918.
• Greek Patriarchate 1919 Greek Patriarchate, Persecution of the Greeks in Turkey 1914-1918. Constantinople 1919.
• Hamilton 1843 W. R. Hamilton, “Delivered at the Anniversary Meeting on the 22 May 1843”. The Journal of the Royal Geographical Society of London vol. 13/1 (1843).
• Hendy 1985 M. F. Hendy, Studies in the Byzantine Monetary Economy 300-1450. Cambridge 1985.
• Heyd 2000 W. Heyd, Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. Çev. E. Z. Karal. Ankara 2000.
• Huntington 1910 E. Huntington, “The Burial of Olympia: A Study in Climate and History”. Geographical Journal 36 (1916) 657-665.
• Hutteroth 2008 W. D. Hutteroth, “Ecology of the Ottoman Lands”. The Cambridge History of Turkey vol. III. Cambridge (2008) 18-43.
• İbn Battuta 2004 Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta el-Tanci, İbn Battuta Seyahatnamesi C. I. Çev. S. Aykut. İstanbul 2004.
• İnalcık 1984 H. İnalcık, “The Emergence of Big Farms, Çiftliks: State, Landlords and Tenants”. Ed. Halil İnalcık, Contributions a l’Histoire Economique et Sociale, de l’Empire Ottoman. Louvain (1984) 105-123.
• Seiff 1875 J. Seiff, Reisen in der Asiatischen Türkei. Leipzig 1875.
• Karaca 2002 B. Karaca, XVI. Yüzyılda Teke Sancağı. Isparta 2002.
• Kâtip Çelebi 1145 Kâtip Çelebi, Cihannüma. İstanbul 1145.
• Kılıç 2017 O. Kılıç, “Eskiçağ’dan Yakınçağa Sıtma ve Tarihe Etkileri”. Eds. Şükran Köse, Çağrı Büke, Fevzi Çakmak, Eren Akçiçek, Tarihsel Süreçte Anadolu'da Sıtma. Ankara (2017) 117-161.
• Lanckoronski 2004 von Karl Grafen Lanckoronski, Pamphylia ve Pisidia Kentleri I. Çev. S. B. Gün. Antalya 2004.
• Leake 1824 W. M. Leake, Journal of A Tour in Asia Minor with Comparative Remarks on The Ancient and Modern Geography of That Country. London 1824.
• Lucas 1712 P. Lucas, Voyage du Sieur Paul Lucas, Fait par Ordre du Roy dans la Grece l'Asie Mineure, la Macedoine et l’Afrique. Paris 1712.
• Macfarland 1828 C. Macfarland, Constantinople in 1828, A Residence of Sixteen Months in the Turkish Capital and Provinces: with an Account of the Present State of the Naval and Military Power, and of the Resources of the Ottoman Empire vol. I, London 1829.
• Mayer 1803 L. Mayer, Views in the Ottoman Empire Chiefly in Caramania. London 1803.
• Mikhail 2011 A. Mikhail, Nature and Empire in Ottoman Egypt: An Environmental History. Cambridge 2011.
• Milaslı 1326 İ. H. Milaslı, Sıtma ve Sıtmalı Yerlerde Çare. İstanbul 1326.
• Monthly Magazine 1820 Monthly Magazine or British Register Vol. 49. London 1820.
• Murray 1837 H. Murray, The Encyclopedia of Geography. Philadelphia 1837.
• Nespor 1989 R. P. Nespor, “The Ecology of Malaria and Changes in Settlement Patern on the Cheyenne and Arapaho Reservation, Indian Territory”. Plains Anthropologist Vol. 34/124 (1989) 71-84.
• Nikiforuk 2010 A. Nikiforuk, Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi. Çev. S. Erkanlı. İstanbul 2010.
• Özer 2017 S. Özer, “II. Dünya Savaşı Yıllarında Anadolu’da Sıtma”. Ed. Şükran Köse, Çağrı Büke, Fevzi Çakmak, Eren Akçiçek, Tarihsel Süreçte Anadolu'da Sıtma. Ankara (2017) 463-491.
• Packard 2007 R. M. Packard, The Making of a Tropical Disease: A Short History of Malaria. Baltimore 2007.
• Reiter 2000 P. Reiter, “From Shakespeare to Defoe: Malaria in England in the Little Ice Age”. Emerging Infectious Diseases Journal 6/1 (2000) 1-11.
• Rowton 1967 M. B. Rowton, “The Woodlands of Ancient Western Asia”. Journal of Near Eastern Studies Vol. 26/4 (1967) 261-277.
• Saib 1304 A. Saib, Coğrafya-yı Mufassal-ı Memalik-i Devlet-i Osmaniye. İstanbul 1304.
• Sallares 2002 R. Sallares, Malaria and Rome: A History of Malaria in Ancient Italy. New York 2002.
• Selekler 2011 M. Selekler, Yarım Asrın Ardından Antalya’da Kemer, Melli, İbradı ve Serik. Antalya 2011.
• Semple 1919 E. C. Semple, “Climatic and Geographic Influences on Ancient Mediterranean Forests and the Lumber Trade”. Annals of the Association of American Geographers Vol. 9 (1919) 13-40.
• Sıhhiye Müdîriyyet-i Umûmiyyesi 1329
• Sıhhiye Müdîriyyet-i Umûmiyyesi, Sıtma. İstanbul 1329.
• Snowden 2002 F. M. Snowden, The Conquest of Malaria: Italy 1900-1962. Roma 2002.
• Spratt – Forbes 1847 T. A. B. Spratt – E. Forbes, Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis in Company with the Late Rev. E. T. Daniell I. London 1847.
• Göka 1996 Ş. Göka, Söz Uçar Yazı Kalır. Ankara 1996.
• Tabak 2010 F. Tabak, Solan Akdeniz: 1550-1870 Coğrafi-Tarihsel Bir Yaklaşım. Çev. N. Elhüseyni. İstanbul 2010.
• Tanrıseven 2007 R. Tanrıseven, 12 No’lu Antalya Şer’iyye Sicili Defterine Göre 1862-1864 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2007.
• Tekindağ 1977 Ş. Tekindağ, “Teke-Eli ve Tekeoğulları”. Tarih Enstitüsü Dergisi 7-8 (1977) 55-70.
• Texier 1862 C. Texier, Asie Mineure, Description Geographique, Historique et Archeologique des Provinces et des Villes de la Chersonnese d’Assia X. Paris 1862.
• The British and Foreign 1836 “Trade and Consular Establishment of the Levant”. The British and Foreign Review or Europen Quarterly Journal VI. London 1836.
• Vatin 2000 N. Vatin, Rodos Şövalyeleri ve Osmanlılar: Doğu Akdeniz’de Savaş, Diplomasi ve Korsanlık. Çev. T. Altınova. İstanbul 2000.
• Wilde 1840 R. W. Wilde, Narrative of a Voyage to Madeira, Teneriffe and Along the Shores of the Mediterranean II. Dublin 1840.
• Woodward – Ormerod 1909/1910
• A. M. Woodward – H. A. Ormerod, “A Journey in South-Western Asia Minor”. The Annual of the British School at Athens 16 (1909/1910) 76-136.
• Yılmaz 2010 F. Yılmaz, “16. Yüzyılda Tarımsal Yapılarda Değişim, Akdeniz Mutfağı ve Yağ Kullanımı”. Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar 10 (2010) 23-42.
• Yücel 1958 T. Yücel, “Teke Yöresi Orta Bölümünün Mevziî Coğrafyası”. DTCF Dergisi 16/1-2 (1958) 143-204.