AN OVERVIEW OF LYCIAN THEATERS

Yıl 2016, Cilt: 4, 139 - 185, 01.06.2016

Banu Özdilek

https://doi.org/10.13113/CEDRUS/201610

Öz

It is stated that theater culture began in the Lycian Region with its early theaters functioning from the Late Archaic-Classical era. The examples demon­strat­ing the traditional form with a cavea in the Lycian region are dated to the Hellenistic era. According to their capacities the Lycian theaters are divided into three: small, medium and large. The initial periods of theaters in the large citifes date from the late Hellenistic and early Roman era. The first theaters had smaller caveas and are listed as medium scale according to their capacities. In the earthquake in 141 A.D. in the Lycian region theatres in cities were damaged and Opramoas from Rhodiapolis provided monetary aid for their reconstruction and repair. The second theatre phase corresponds with the 2nd century A.D. the Antonine era . In particular the elaborate stage of theaters are believed to have been built in this period. The 3rd building phase corresponds with the IIIrd century A.D., the reign of Septimius Severius, when intense construc­tion activities were undertaken throughout Anatolia. In some theaters both decoration and construction in­scriptions dating from this period can be found. After the earthquake of 240 A.D. there was the final phase of construction and repair of importance for Lycian the­aters. In the Roman era the capacities of theaters in­creased. Both the Myra and Limyra theaters were con­structed of Roman theater form, with their caveas placed on vaults and arcades. In the Roman era the architecture of theaters changed, with the arenacon­verted to serve for animal fights and gladiatorial con­tests. In the Roman era theaters provided popular enter­tain­ment typical of the.main Roman tradition and social life. In this study the general features of Lycian theaters are evaluated forming a summary.

Anahtar Kelimeler

Lycian Theaters • Hellenistic Architecture • Roman Architecture • Cavea • Orchestra • Scene

LYKIA TİYATROLARINA GENEL BAKIŞ

Öz

Lykia Bölgesi’nde, Geç Arkaik-Klasik Dönem’den beri süregelen tiyatro fonksiyonlu kullanılmış mekânlar irdelenerek, tiyatro mimarisine öncülük eden yapılarla birlikte tüm tiyatrolar değerlendirilmiştir. Lykia Bölge­si’nde geleneksel form gösteren cavea yapısına sahip ör­nekler, eldeki verilerle Hellenistik Dönem’e tarihlendiri­lir. Kapasitelerine göre Lykia tiyatroları küçük, orta ve büyük ölçekli olarak üçe ayrılmıştır. Büyük kentlerdeki tiyatroların genellikle ilk evreleri Geç Hellenistik ve Er­ken Roma İmparatorluk Dönemi’dir. MS 141’de Lykia Bölgesi’nde ya­şanan depremle kentlerdeki tiyatro yapı­ları zarar görmüş olup, Rhodiapolisli Opramoas Lykia kentlerindeki tiyat­rolara para yardımı yaparak onarım­ları için destek ol­muştur. Tiyatroların 2. yapım evresi Antoninler Döne­mi’ne denk gelir. Büyük tiyatroların özellikle bu dönem­de sahne binalarının yapıldığı anlaşıl­mak­tadır. 3. yapım evresi ise, Anadolu’nun genelinde en yoğun imar çalış­ma­larının yapıldığı, imparator Septimus Severus Döne­mi’ne denk gelir. Bazı tiyatrolarda bu dö­nemden bezek­ler ve yapı yazıtları bulunmaktadır. MS 240 yılındaki depremden sonraki süreç, Lykia tiyatroları için son yapım evresi ve tadilat, onarım dönemi olmuş­tur. Roma İmparatorluk Dönemi’nde tiyatroların kapa­siteleri artmıştır. Myra ve Limyra tiyatroları, tonoz ve arkatlar üzerinde oturan caveaları ile Roma İmpara­tor­luk Dönemi tiyatro mimarisine sahiptirler. Roma İmpa­ra­torluk Dönemi’yle birlikte tiyatroların mimarisi değiş­ti­rilerek hayvan mücadeleleri ve gladyatör oyunları için arena yapılarına dönüştürülmüştür. Roma İmpa­ra­torluk Dönemi’nde, tiyatrolar sosyal hayat içerisinde mer­kez Ro­ma gelene­ğinde var olan bir eğlence türü ha­lini almış­tır. Bu çalış­mada Lykia tiyatrolarının genel özel­likleri bir özet şek­linde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Lykia Tiyatroları • Hellenistik Dönem Mimarisi • Roma Dönemi Mimarisi • Cavea • Orkestra • Skene

Kaynakça

• Abbasoğlu 1994 H. Abbasoğlu, Perge Roma Devri Mimarisinde Arşitravların Soffit Bezemeleri. Ankara 1994.
• Akdağ 2014 B. Akdağ, Tlos Tiyatrosu Sahne Mimarisi ve Bezemeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2014.
• Akdoğu-Arca 2001 E. Akdoğu-Arca, Likya ve Pamphylia Kentlerinde Euergesia. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2001.
• Akdoğu-Arca 2002 E. Akdoğu-Arca, “Lykia’lı Bir Euergetes Opramoas”. Eds. S. Şahin – M. Adak, Likya İncelemeleri I. İstanbul (2002) 79-90.
• Alanyalı 2005 H. Alanyalı, “Patara Tiyatrosu 2004 Çalışmaları”. DTCF Anadolu/ Anatolia Dergisi 29 (2005) 1-12.
• Alanyalı 2009 H. Alanyalı, “Patara Tiyatrosu 2004-2008 Yılı Çalışması”. Eds. A. Çabuk – F. Alanyalı, Kültür Varlıklarının Belgelenmesi. Eskişehir (2009) 117-143.
• Allan 1843 J. H. A. Allan, Pictorial Tour in the Mediterranean: Including MaltaDalmatia - Turkey - Asia Minor - Grecian Archipelago - Egypt - Nubia - Greece - Ionian Islands - Sicily - Italy and Spain. London 1843.
• Arslan – Tüner-Önen 2015 M. Arslan – N. Tüner-Önen, “Phaselis ve Teritoryumu Yüzey Araştırması”. ANMED 12 (2014) 198-207.
• Atik-Korkmaz et al. 2013 S. Atik-Korkmaz, M. H. Sayar, S. Küçük, İ. Ergüder, E. Babayiğit, L. Emmungil – E. Bilgiç, “Letoon 2011 ve 2012 Yılları Arazi Çalışmaları Ön Raporu”. ANMED 11 (2013) 71-82.
• Badie 2004 A. Badie, S. Lemaitre, J. C. Moretti, “Le théâtre du Letoon de Xanthos. Etat de Recherches”. Anat. Ant. 12 (2004) 145-186.
• Balty 1991 J. C. Balty, Curia ordinis: recherches d’architecture et de l’urbanisme antiques sur les curies provinciales du monde. Bruxelles 1991.
• Başaran 1995 C. Başaran, Anadolu Mimari Bezemeleri Roma Çağı Lotus Palmet Örgesi. 1995.
• Başaran 1999 C. Başaran, Anadolu Kompozit Başlıkları. Erzurum 1999.
• Bayburtluoğlu 1982 C. Bayburtluoğlu, “Das soziale und wirtschaftliche Leben in Arykanda”. Eds. D. Papenfuß – V. M. Strocka, Palast und Hütte. Mainz (1982) 413- 419.
• Bayburtluoğlu 2004 C. Bayburtluoğlu, Lykia. Antalya 2004.
• Bean 1998 G. Bean, Eskiçağ'da Lykia Bölgesi. Çev. H. Kökten. İstanbul 1998.
• Benndorf – Niemann 1884 O. Benndorf – G. Niemann, Reisen in Lykien und Karien. Vienna 1884.
• Bier 1990 L. Bier, “The Lower Theater at Balboura”. Anatolian Studies (1990) 69-79.
• Bier 1994 L. Bier, “The Upper Theater at Balboura”. Anatolian Studies 44 (1994) 27-46.
• Borchhardt – Bleibtreu 2013 J. Borchhardt – E. Bleibtreu, Strukturen Lykischer Residenzstädte in Vergleich zu älteren Städten des Vorderen Orients. İstanbul 2013.
• Borchhardt 1975 J. Borchhardt, “Das griechisch-römische Theater in Myra”. Ed. J. Borchhardt, Myra, Eine lykische Metropole in antiker und Byzantinischer Zeit. Berlin (1975) 57-58.
• Borchhardt 1999 J. Borchhardt, Limyra, Zemuri Taşları. Çev. G. Yümer. İstanbul 1999.
• Bulle 1928 H. Bulle, Untersuchungen an griechischen Theatern. München 1928.
• Cavalier 2005 L. Cavalier, “Architecture Romaine D’Asie Mineure Les Monuments De Xanthos Et Leur Ornementation”. Scripta Antiqua 13 (2005) 45-66.
• Chase 2002 R. G. Chase, Ancient Hellenistic and Roman Amphitheatres, Stadiums and Theatres - The Way They Look Now. Portsmouth – New Hamphshire 2002.
• Choiseul-Gouffier 1822 M. G. F. A. de Choiseul-Gouffier, Voyage pittoresque de la Grèce. Paris 1822.
• Ciancio Rosetto – Pisani Sartorio1994 P. Ciancio Rosetto – G. Pisani Sartorio, Teatri Greci e Romani. Alle Origini del Linguaggio Rappresentato III. Rom 1994.
• Clarke 1824 E. D. Clarke, Travels in various countries of Europe Asia and Africa. Part the First Russia Tartary and Turkey. Part the Second Greece Egypt and the Holy Land. London 1824.
• Cockerell 1903 S. P. Cockerell, Travels in Southern Europe and the Levant, 1810-1817. The Journal of C. Cockerell. Ed. S. P. Cockerell. London, New York - Bombay 1903.
• Corsten 2005 T. Corsten, “Kibyratis in Antiquity”. Anatolian Archaeology 11 (2005) 27- 28.
• Courtils – Laroche 1998 J. des Courtils – D. Laroche, “Xanthos Letoon 1997 Kazı Raporu”. KST 20/2 (1998) 131-138.
• Çevik – Bulut 2010 N. Çevik – S. Bulut “İkinci Kazı Sezonunda Myra ve Limanı Andriake”. Ed. N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre. Antalya (2010) 25-51.
• Çevik 2002 N. Çevik, Taşların İzinde Lykia. İstanbul 2002.
• Çevik 2008 N. Çevik, “Rhodiapolis ve Kumluca Sınırları İçindeki Diğer Antik Yerleşimler”. Ed. N. Çevik, Kumluca, Arkeolojisi, Tarihi, Doğası ve Tarımıyla. Antalya (2008) 13-72.
• Çevik 2010a N. Çevik, “Myra ve Limanı Andriake Kazılar Başlarken Öndüşünceler”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 134 (2010) 53-82.
• Çevik 2010b N. Çevik, Arkeolojisinden Doğasına Myra/Demre ve Çevresi. Antalya 2010.
• Çevik 2013a N. Çevik, “A First Report Following the Excavation of the Theater at Rhodiapolis”. Eds. Ed. F. Masino, P. Mighetto – G. Sobra, Restoration and Management of Ancient Theatres in Turkey: Methods, Research, Results. Denizli, 07-08 Eylül 2007. Galatina (2013) 129-142.
• Çevik 2013b N. Çevik, “Arkeoloji ve Emek: Myra ve Andriake Kazılarında 4 Yıl”. Aktüel Arkeoloji 35 (2013) 6-13.
• Çevik 2015 N. Çevik, Lykia Kitabı. İstanbul 2015.
• Çevik et al. 2004 N. Çevik, “Bey Dağları Yüzey Araştırmaları 2003: Neapolis, Kelbessos ve Çevreleri”. AST 22/1 (2004) 101-114.
• Çevik et al. 2007 N. Çevik, İ. Kızgut – S. Bulut, “Rhodiapolis Kazılarında İlk Yıl: 2006”. KST 29/2 (2007) 1-18.
• Çevik et al. 2008 N. Çevik, İ. Kızgut – S. Bulut, “Rhodiapolis 2007 Kazıları”. ANMED 6 (2008) 63-69.
• Çevik et al. 2009 N. Çevik, İ Kızgut – S. Bulut, “Rhodiapolis 2008 Kazıları”. ANMED 7 (2009) 75-81.
• Çevik et al. 2013 N. Çevik, S. Bulut – E. Akyürek, “Myra Andriake Kazıları 2012”. ANMED 11 (2013) 90-96.
• Dinstl 1986 A. Dinstl, “Bauornamentik am Theater von Limyra”. Österreichisch Jahreshefte 57 (1986-87) 140-219.
• Dinstl 1993 A. Dinstl, “Ein Bukranienfries Aus Limyra”. Eds. J. Borchhardt – G. Dobesch, II. Internationalen Lykien-Symposions. Tituli Asiae Minoris Ergänzungsband XVIII 1990 (Wien). Vienna (1993) 161-167.
• Engelmann 2004 H. Engelmann, “Tiberius Claudius Flavianus Eudemus und das Theater von Patara”. Ed. T. Korkut, Anadolu’da Doğdu. Festschrift F. Işık zum 60. Geburtstag. İstanbul (2004) 293-296.
• Fellows 1840 C. Fellows, Discoveries in Lycia. London1840.
• Fellows 1847 C. Fellows, Lycia, Caria, Lydia. London 1847.
• Ferrero 1969 D. B. Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore, 2 Citta di Pisidia, Licia e Caria, L’Erma di Bretschneider. Roma 1969.
• Ferrero 1970 D. B. Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore, 3 Citta dalla Troade alla Pamfilia. Rome 1970.
• Ferrero 1974 D. B. Ferrero, Teatri Classici in Asia Minore, 4 Deduzioni e proposte con un capitolo epigrafico di Mario Gallina e contributi di Kenan Erim, Giuseppe A. Pugno, Enrico Pozzi, L’Erma di Bretschneider. Rome 1974.
• Ferrero 1990 D. B. Ferrero, Batı Anadolu’nun Eski Çağ Tiyatroları. Ankara 1990.
• Fiechter 1914 E. R. Fiechter, Die baugeschichtliche Entwicklung des griechischen Theaters. München 1914.
• Frezouls 1990 E. Frezouls, “L’exploration du Theatre de Xanthos”. Comptes rendus des sceances de l’Academie des inscripitİons et belles-lettres 134 (1990) 875-890.
• Golvin 1988 J. C. Golvin, L’Amphitheatre Romain, Essai sur la theorisation de sa forme et de ses fonctions. Paris 1988.
• Graefe 1979 R. Graefe, Die Zeltdächer der römischen Theater und ähnlicher Anlagen. Mainz 1979.
• Hoskyn 1842 R. Hoskyn, “Narrative of a Survey of Part of the South Coast of Asia Minor”. Journal of the Royal Society of London 12 (1842) 143-161.
• Işık 1999 F. Işık, “Patara. Eine lykische Metropole erwacht aus ihrem”. Antike Welt V (1999) 477-493.
• Işık 2006 F. Işık, “Patara, Stadtgrabungen und Stadtforschung im westlichen Kleinasien. Geplantes und Erreichtes”. BYZAS III (2006) 263-279.
• Işık 2010 F. Işık, “Patara 2008”. Anadolu/Anatolia 36 (2010) 229-243.
• Işık 2011 F. Işık, Patara, Lykia Soyunun Başkenti. İstanbul 2011.
• Karaosmanoğlu 1996 M. Karaosmanoğlu, Anadolu Mimari Bezemeleri, Roma Çağı Yumurta Dizisi. Erzurum1996.
• Kızgut et al. 2009 İ. Kızgut, S. Bulut – N. Çevik, “An East Lycian City: Idebessos”. Adalya 12 (2009) 145-172.
• Knoblauch – Özbek 1996 P. Knoblauch – H. Y. Özbek, “Neuere Untersuchungen an der scenae frons des Theaters von Myra”. Eds. Blakolmer et al., Fremde Zeiten, Festschrift für J. Borchhardt. Wien (1996) 189-208.
• Knoblauch – Witschel 1993 P. Knoblauch – C. Witschel, “Arykanda in Lykien. Eine topographische Aufnahme”. Archäologischer Anzeiger (1993) 229-262.
• Knoblauch 1993 P. Knoblauch, “Betrachtungen zu den Theatern von Limyra und Arykanda”. Eds. J. Borchhardt – G. Dobesch, II. Internatİonalen LykienSymposions. Tituli Asiae Minoris Ergänzungsband 18 Wien 1990. Wien (1993) 137-148.
• Kolb 2008 K. Kolb, Burg-Polis-Bischofssitz. Geschichte der Siedlungskammer von Kyaneai in der Südwesttürkei. Mainz am Rhein 2008.
• Korkut 2015a T. Korkut, Arkeoloji, Epigrafi, Jeoloji, Doğal ve Kültürel Peyzaj Yapısıyla Tlos Antik Kenti ve Teritoryumu. Ankara 2015.
• Korkut 2015b T. Korkut, Akdağlar’ın Yamacında Bir Likya Kenti Tlos. İstanbul 2015.
• Korkut et al. 2011 T. Korkut, T. Scheffler – B. Özdemir, “Tiyatro Kazı ve Belgeleme Çalışmaları”. KST 32/1 (2011) 1-2.
• Krien-Kummrow 1975 G. Krien-Kummrow, “Die Masken friese vom Theater in Myra”. Ed. J. Borchhardt, Myra. Eine Lykische Metropole in antiker und Byzantinischer Zeit. Berlin (1975) 59-60.
• Le Roy 1993 C. Le Roy, “Activites de la mission Archeolique Française de XanthosLetoon en 1991-1992”. KST 15/2 (1993) 305-308.
• Leake 1824 W. M. Leake, Journal of a Tour in Asia Minor, with Comparative Remarks on the Ancient and Modern Geography of that Country. London 1824.
• Mayer 1803 L. Mayer, Views in the Ottoman Empire. London 1803.
• Moretti 1998 J. C. Moretti, “Les theatres de Xanthos et du Letoon”. Dossiers d’Archeologie 239 (1998) 52-55.
• Özbek 1991 H. Y. Özbek, “Likya’da Tiyatro Araştırmaları”. AST 8 (1991) 283-297.
• Özbek 1992 H. Y. Özbek, “Olympos ve Rhodiapolis Tiyatroları Araştırmaları”. AST 9 (1992) 9-19.
• Özbek 1993 H. Y. Özbek, “Die Bühnenhauser der Theater in Lykien”. Eds. J. Borchhardt – G. Dobesch, II. Internationalen Lykien-Symposions, Tituli Asiae Minoris Ergänzungsband 18 Wien 1990. Wien (1993) 55-58.
• Özdilek 2011 B. Özdilek, Rhodiapolis ve Lykia Tiyatroları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya 2011.
• Özdilek 2012 B. Özdilek, Lykia’da Gün Yüzüne yeni Çıkartılan Rhodiapolis Tiyatrosu. Muğla 2012.
• Parrish 2001 D. Parrish, Urbanism in Western Asia Minor: New Studies On Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos. Portsmouth 2001.
• Petersen – Luschan 1889 E. Petersen – F. Luschan, Reisen im südwestlichen Kleinasien, vol. II. Vienna 1889.
• Piesker – Ganzert 2012 K. Piesker – J. Ganzert, Das Theater von Patara. Ergebnisse der Untersuchungen 2004 bis 2008. Mit Beiträgen von Helmut Engelmann und Urs Peschlow. İstanbul 2012.
• Piesker 2009 K. Piesker, “Das antike Theater von Patara/Türkei. Befunde und Erkenntnisse zu den Auβenfassaden des Bühnengebädes”. Architectura 39 (2009) 42-58.
• Schäfer 1981 J. Schäfer, “Phaselis”. İstanbuler Mitteilungen 24 (1981) 117-121.
• Schuler 2004 C. Schuler, “Der archiereus Ein bromos aus Arykanda und seine Familie”. Ed. T. Korkut, Anadolu’da Doğdu. Festschrift für Fahri Işık zum 60. Geburtstag. İstanbul (2004) 691-699.
• Sear 2006 F. Sear, Roman Theatres An Architectural Study. Oxford 2006.
• Strack 1843 J. H. Strack, Das altgriechische Theatergebäude. Potsdam 1843.
• Texier 2002 C. Texier, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. Çev. A. Suat. Ankara 2002.
• Vitr. De Arch. (= Vitruvius, De Architectura) Kullanılan Metin ve Çeviri: De Architectura: Mimarlıkta On Kitap. Çev. S. Güven. İstanbul 1990.
• Wagner 1980 J. Wagner, Türkei. Die Südküste von Kaunos bis Issos. Artemis-Cicerone. München 1980.
• Wurster 1976 W. W. Wurster, “Antike Siedlungen in Lykien. Vorbericht über ein Survey-Unternehmen im Sommer 1974”. Archäologischer Anzeiger 48 (1976) 27-31.
• Wurster 1996 W. W. Wurster, “Dynastensitz und Römerstadt: eine Skizze über Prozesse der Romanisierung in Lykien”. Ed. F. Blakolmer et al., Festschrift Jürgen Borchardt. Wien (1996) 161-174.
• Yılmaz 2009 Y. Yılmaz, Anadolu Antik Tiyatroları. İstanbul 2009.
• Zimmermann 1991 M. Zimmermann, “Kyaneai 1989”. İstanbul Açıklamaları 41 (1991) 187- 264.
• Zimmermann 2003 M. Zimmermann, “Phellos Orta Lykia Yüzey Araştırması 2003”. ANMED 1 (2003) 101-104.