Observations on the Religious Structures of Neo Hittite City States

Yıl 2020, Cilt: 8, 147 - 176, 30.06.2020

Bilcan Gökçe Pınar Pınarcık

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.202007

Öz

In our study, sacread areas, libation, sacrificial animal, graves, dead meal, gods and goddeesses have been handled. During the excavation in Ain Dara, Tell Tayinat, Karkamısh, Aleppo and Zincirli, sites of Neo Hittite Period, sacred places have been discovered. All of this sacred places except Karkamısh sample are megaron-planned. These sacred places show the same characteristics with Urartu and Neo-Assyria, contemporary of Neo Hittite City States, however they reflect mostly features of temples of Northern Syria Region as origin. Additionally, Ivriz and Karasu rock reliefs show that religious rituals were carried out not only in the temples but also in open places such as mountainous regions, water supplies and rock pores. In the Neo Hittite Period, steles for gods and religious ceremonies such as libation for agricultural plentifulness and animal sacrifice also have been carried out. Hence, it has been detected by depicted pieces that there were mostly male officers and rarely female officers in the religious ceremonies. Data about necropolises or graveyards dated to the Neo Hittite Period are known only by simple pit burial from Zincirli and a cremation burial from Karkamısh. However, tradition of erecting grave stel in te Neo Hittite City States is quite widespread. The tradition of grave stel has passed to the Neo Hittite City States from Aramaeans and Phoenicians. Among gods of the Neo Hittite Period, there are Tarhunzas, Runtiyes/Kurunta, Moon, Sun and Mount; among the goddesses there are Kubaba and Ishtar. The attributes of the gods are ax, spear, arrow, bow, bun, lightning bunch, bunch of grapes and bunch of spike; for the goddesses is mirror.

Anahtar Kelimeler

Libation, Sacrificial Animal, Temple, Tarhunzas, Kubaba, Religious Officers

Geç Hitit Kent Devletleri Dönemi Dini Yapısı Üzerine Gözlemler

Öz

Çalışmamızda Geç Hitit Dönemi inanç sistemi içinde yer alan kutsal mekânlar, libasyon, hayvan kurbanı, mezarlar, ölü yemeği, tanrı ve tanrıçalar ele alınmıştır. Bu kapsamda Geç Hitit Dönemi merkezlerinden Ain Dara, Tell Tayinat, Karkamış, Aleppo ve Zincirli’de yapılmış olan kazı çalışmalarında kutsal mekânlar ortaya çıkarılmıştır. Yapıların tamamı Karkamış örneği hariç megaron planlıdır. Söz konusu dini mekânlar Geç Hitit Kent Devletleri’nin çağdaşları Urartu ve Yeni Assur ile benzerlikler göstermekle birlikte köken olarak daha çok Kuzey Suriye Bölgesi tapınaklarının özelliklerini yansıtmaktadır. Ayrıca İvriz ve Karasu kaya kabartmaları Geç Hitit Kent Devletleri’nde dini ritüellerin sadece tapınaklarda gerçekleştirilmediğini olasılıkla dağlık bölgeler, su kaynakları, kaya gözenekleri gibi açık alanlarda da yapıldığını göstermektedir. Geç Hitit Dönemi’nde tanrılar için dikilen steller, tarımsal bereket için libasyon ve hayvan kurbanı gibi dini törenler de gerçekleştirilmiştir. Tasvirli eserlerden dini törenlerde çoğunlukla erkek nadiren kadın din görevlilerinin olduğu tespit edilmiştir. Şimdilik Geç Hitit Dönemi nekropolisleri ya da mezarlıkları ile ilgili veriler sadece Zincirli’den basit çukur gömü ile Karkamış’tan bir kremasyon gömüden bilinmektedir. Bununla birlikte Geç Hitit Kent Devletleri’nde mezar steli diktirme geleneği oldukça yaygındır. Mezar steli geleneği Arami ve Fenikelilerden Geç Hitit Kent Devletleri’ne geçmiştir. Geç Hitit Dönemi tanrıları arasında Tarhunzas, Runtiyes/Kurunta, Ay, Güneş ve Dağ; tanrıçalar içerisinde ise Kubaba ve İştar gelmektedir. Tanrıların atribüleri balta, mızrak, ok, yay, topuz, şimşek demeti, üzüm salkımı ve başak demeti; tanrıçalar da ise aynadır.

Anahtar Kelimeler

Libasyon, Hayvan Kurbanı, Tapınak, Tarhunzas, Kubaba, Din Görevlileri

Kaynakça

• Akçay 2011 A. Akçay, Arkeolojik ve Filolojik Belgeler Işığında Tabal Ülkesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi. Ankara 2011. Armutak 2004 A. Armutak, “Eskiçağ Uygarlıklarında Kurban Edilen Hayvanlar Üzerine Bir İnceleme”. İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi 30/2 (2004) 169-180.
• Assaf 1990a A. Assaf, The Temple of ‘Ain Dara. Damaskus 1990.
• Assaf 1990b A. Assaf, Der Tempel von ‘Ain Dara“ [w:] Damaszener Forschungen 3. Mainz am Rhein 1990.
• Aslantürk 2016 N. Aslantürk, “Hitit Panteonunda Bir Tanrı Grubu: Adamma, Kubaba ve Ḫašuntarḫi”. International E-Journal of Advances in Social Sciences II/4 (2016) 117-125.
• Aşan 2019 E. Aşan, Yazılı Belgeler ve Tasvirli Eserler Işığı’nda Yeni Assur Krallığı’nda Libasyon. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi. Van 2019.
• Batmaz 2013 A. Batmaz, “Urartu Dininde Kurban Kavramı ve Kurban Uygulamaları”. Belleten LXXVII/280 (2013) 801-832.
• Bonatz 2015 D. Bonatz, “Katumuwa’s Banquet Scene”. Ed. V. R. Hermann, J. D. Schloen, In Remembrance of Me Feasting with the Dead in the Ancient Middle East. Chicago (2015) 39-44.
• Çilingiroğlu 1997 A. Çilingiroğlu, Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı. İzmir 1997.
• Çilingiroğlu 2006 A. Çilingiroğlu, “Ayanis Urartu Tapınağının Mülkleri”. Ed. T. Takaoğlu, Anadolu Arkeolojisine Katkılar: 65. Yaşında Abdullah Yaylalı’ya Sunulan Yazılar. İstanbul (2006) 75-80.
• Çilingir 2011 S. Çilingir, Hitit Tapınak Kentleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Ege Üniversitesi. İzmir 2011.
• Doğan 2011 Ö. Doğan, Adana Arkeoloji Müzesi’nde Bulunan Geç Hitit Dönemi Stelleri. Yayınlanmamış Doktora Tezi Çukurova Üniversitesi. Adana 2011.
• Gökce 2018 B. Gökce, “Urartu’da Libasyon Üzerine Bazı Düşünceler”. Arkeoloji ve Sanat 157 (2018) 55-62.
• Hamburg 2013 J. Hamburg, “Świątynie neohetyckie”. Eds. W. Ejsmond, J. Hamburg, P. Janik, A. Romaniuk, A. Skalec, Zawadzińska Szkice z archeologii Bliskiego i Środkowego Wschodu. Warszawa (2013), 6-55.
• Harrison 2005 T. P. Harrison, Tayinat Archeaological Project (TAP) 2004 Seasonal Report. An Introduction. Toronto 2005.
• Harrison 2010b T. P. Harrison, “Tell Tayinat: Patina Krallığı’nın Başkenti”. Aktüel Arkeoloji Dergisi 16 (2010b) 78-85.
• Harrison 2010a T. P. Harrison, Tayinat Archeaological Project (TAP) 2009 Seasonal Report. Toronto 2010a.
• Hawkins 2000 J. D. Hawkins, Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions: Inscriptions of the Iron Age, Volume 1-2 (Untersuchungen Zur Indogermanischen Sprach- Und Kulturwissenschaft, N.F.,8.1). Berlin 2000.
• Hellenkemper – Wagner 1977 H. Hellenkemper – J. Wagner, “The God on the Stag: A Late Hittite Rock-Relief on the River Karasu”. Anatolian Studies 27 (1977) 167-173.
• Hermann 2015 V. R. Hermann, “The Katumuwa Stele in Srchaeological Context”. Ed. V. R. Hermann, J. D. Schloen, In Remembrance of Me Feasting with the Dead in the Ancient Middle East. Chicago (2015) 49-56.
• Hout 2015 P. J. V. Hout, “Death Binds: On Some Rites Surrounding Death in Ancient Anatolia”. Ed. V. R. Hermann, J. D. Schloen, In Remembrance of Me Feasting with the Dead in the Ancient Middle East. Chicago (2015) 75-80.
• Karauğuz – Kunt 2006 G. Karauğuz, H. İ. Kunt, “İvriz Kaya Anıtları ve Çevresi Üzerine Bir Araştırma”. Arkeoloji ve Sanat 122 (2006) 23-50.
• Kocaman 2007 S. Kocaman, Urartu Kültürü Üzerindeki Geç Hitit Etkileri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi. İstanbul 2007.
• Kohlmeyer 2000 K. Kohlmeyer, Der Tempel Des WetterGottes Von Aleppo. Germany 2000.
• Kubala 2015 A. Kubala, Iconography of “Neo-Hittite” Seals. Warsaw 2015.
• Marchetti 2014 N. Marchetti, “Bronze Statuettes from the Temples of Karkemish”. Orientalia 83/3 (2014) 305-320.
• Monson 2000 J. Monson, “The New ‘Ain Dara Temple: The Closest Solomonic Parallel”. Ed. H. Shanks, Biblical Archaeology Research 26, cz. 3, sine loco 2000.
• Murat 2009 L. Murat, “Goddess İšhara”. Tarih Araştırmaları Dergisi 45 (2009) 159-189.
• Mutlu – Albayrak 2018 S. İ. Mutlu – Y. Albayrak, “Harran ve Soğmatar’da Sin Kültünün Varlığı”. Karadeniz 37 (2018) 133-144.
• Naumann 1985 R. Naumann, Eski Anadolu Mimarlığı. Ankara 1985.
• Orthman 1971 W. Orthmann, Untersuchungen zur späthethitischen Bildkunst, Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde 8.
• Ökse 2005 A. T. Ökse, “Eski Çağ’dan Günümüze Ölü Gömme ve Anma Gelenekleri”. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 5 (2005) 1-8.
• Özfırat 2005 A. Özfırat, Eskiçağda Harran. İstanbul 2005.
• Pardee 2015 D. Pardee, “The Katumuwa Inscription”. Ed. V. R. Hermann, J. D. Schloen, In Remembrance of Me Feasting with the Dead in the Ancient Middle East. Chicago (2015) 45-48.
• Pınarcık 2018 P. Pınarcık, “Geç Hitit Dönemi’nde Toroslardan Amanoslara Uzanan Bölgedeki Ekonomik Faaliyetler”. Belleten LXXXII/294 (2018) 383-406.
• Salihoğlu – Demiraslan 2018 E. F. Salihoğlu – D. Demiraslan, “Hitit Uygarlığında Büyük Tapınak Mimarisi ve Etkileri”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/3 (2018) 1761-1779.
• Schloen – Hermann 2016a D. Schloen – V. R. Hermann, “Zincirli Höyük Excavations 2015”. KST 38 (2016) 173-187.
• Schloen – Hermann 2016b D. Schloen – V. R. Hermann, “Assur ile Hitit Arasında Güç ve Kültür, Zincirli Höyük Sam’al Krallığı”. Aktüel Arkeoloji 50 (2016) 64-77.
• Sevin 1999 V. Sevin, Yeni Assur Sanatı I/Mimarlık. Ankara 1999.
• Tay Projesi Tayproject.org 05.07.2019.
• Tiryaki 2013 S. G. Tiryaki, “Yeni Hitit Sanatı Üzerine İkonografik Araştırmalar (1): Üzüm Salkımı ve/veya Başak Filizi Taşıyanlar”. Cedrus I (2013) 33-53.
• Ürkmez 2019 Ö. Ürkmez, “Marqašti/Maraş’ın Neo-Hitit Heykeltıraşlığında Dinsel/ Tanrısal Figürler”. Eds. C. Kabakçı, İ. Solak, A. Ceylan, O. Dumankaya, M. Canlı, Ö. Y. Ova, Uluslararası Antik Çağ Döneminde Maraş Sempozyumu. (K. Maraş 2019) 222-230.
• Watanabe 1992 C. E. Watanabe, “A Problem in the Libation Scene of Ashurbanipal”. Ed. H. I. H. Prince T. Mikasa, Cult and Ritual in the Ancient Near East. (Wiesbaden 1992) 91-104.
• Werner 1994 P. Werner, Die Entwicklung der Sakralarchitektur in Nordsyrien und Südostkleinasien: von Neolithikum bis zum 1. Jt. V. Chr. München, Wien 1994.
• Wooley 1952 L. Wooley, Carcemish. Report of the Excavations at Jerablus on Behalf of British Museum, pt. 3 – the Excavations in the Inner Town,