Stratonikeia Değirmenderesi’nden Doğu Roma Mücevher Grubu

Yıl 2020, Cilt: 8, 401 - 428, 30.06.2020

Bilal Söğüt Ertaç Yıldırım

https://doi.org/10.13113/CEDRUS.202018

Öz

Muğla ili, Yatağan ilçesi, Yeşilbağcılar mahallesi sınırları içindeki Değirmendere Mevkii’nde Muğla Müze Müdürlüğü başkanlığında yapılan kazı çalışmaları sırasında, zeytinyağı işlik alanları ve yakınındaki dikdörtgen planlı mekanlardan oluşan kesin tanımlanamayan kompleks yapılara ait kalıntılar tespit edilmiştir. Tespit edilen bu kalıntıların doğu kenarında eğimli alanda olması nedeniyle daha iyi korunmuş ve planı belirlenebilen bir yapı, güneybatı yönde tekil durumda yana yana sıralanmış depolama alanları ve bunların ikisinin arasında ise tam planı belirlenemeyen ve çok odalı yapılara ait kalıntılar ele geçmiştir. Bu kalıntı içinde bir mekanın kenarında ele geçen bronz mücevher kutusu ve içinde muhafaza edilen takılar çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Söz konusu bronz kutu, yaklaşık 1000 yıl boyunca kapalı bir şekilde korunmuştur. Kutu içinde iki çift küpe, üç kolye ucu, iki bilezik ve üç yüzükten oluşan Doğu Romalı bir kadının takı seti olarak adlandırabileceğimiz buluntu grubu ve ayrıca bir parça kuvars (kaya kristali) ve bir kemik zar bulunmuştur. Buluntular, farklı kentlerden ele geçmiş veya müze koleksiyonlarında bulunan benzerleriyle karşılaştırılmış ve kontekst veri olması da göz önünde alınarak değerlendirilmiştir. Ayrıca üretim ve süsleme teknikleri hakkında bilgi verilerek tanıtılmış olan buluntuların, üretim yeri ve aşamaları konusunda da birtakım önerilerde bulunulmuştur. Söz konusu buluntu grubu bronz kutu içerisinde farklı takı türlerinin bir arada ele geçmiş olmasıyla Orta Doğu Roma Dönemi takı modasını bütüncül bir şekilde yansıtması açısından oldukça önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Karia, Stratonikeia, Orta Doğu Roma, Mücevher Kutusu, Kadın, Takı

East Roman Jewellery Group from Değirmenderesi in Stratonikeia

Öz

Rescue excavations conducted by the Muğla Museum Directorate in the Değirmendere Locality within the territory of Yeşilbağcılar in Yatağan District of Muğla Province, found remains belonging to olive oil presses and nearby complexes with rectangular rooms, not identifiable. A structure with a discernible layout was found on the eastern end of these remains, better preserved due to its location on sloping ground, and in the southwest are storage areas side by side, and in the area in between these two are the remains belonging to unidentifiable multi-room complexes. In these remains were found a bronze jewellery box that had survived untouched for a thousand years. It contained two pairs of earrings, three necklace pendants, two bracelets and three rings -most likely the jewellery set of an East Roman woman - together with a piece of quartz (rock crystal) and a die of bone. These finds are compared with similar examples of various provenances and museums and are assessed in respect to the find’s context and its quality. The finds are presented together with their production and decoration techniques and proposals are made concerning provenance and methods of production. This group of jewellery within a bronze box is of importance representing the fashion in jewellery of the Middle East Roman period.

Anahtar Kelimeler

Caria, Stratonicea, Middle East Roman Period, Jewellery Box, Woman, Jewellery

Kaynakça

• Albani 2010 J. Albani, “Elegance Over the Borders: The Evidence of Middle Byzantine Earrings”. Eds. C. Entwistle – N. Adams Intelligible Beauty: Recent Research on Byzantine Jewellery. London (2010) 193-202.
• Alchermes 1997 J. D. Alchermes, “The Bulgarians”. Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843–1261. New York (1997) 320-335.
• Altun 2015 F. İ. Altun, Kuşadası, Kadıkalesi/Anaia Kazısı 2001-2012 Sezonu Bizans Küçük Buluntuları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir 2015.
• Arseven 1970 C. E. Arseven, Türk Sanatı. İstanbul 1970.
• Arvitez 1983 J. A. Arvites, “The Defence of Byzantine Anatolia During the Reign of Irene (780-802)”. Ed. S. Mitchell, Armies and Frontiers in Roman and Byzantine Anatolia, Proceedings of a Colloquium held at University College Swansea in April 1981. Oxford (1983) 219-236.
• Bener 2016 S. S. Bener, Antikçağda Oyun ve Oyuncaklar. İstanbul 2016.
• Berti 2012 F. Berti, “Grave Goods From the Necropolis in the Agora of Iasos”. Eds. B. Böhlendorf-Arslan – A. Ricci, Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, Byzas 15, İstanbul (2012) 187-211.
• Bingöl 1999 F. R. I. Bingöl, Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Antik Takılar. Ankara 1999.
• Bodinaku 2001 N. Bodinaku, “Varreza Tumulare e Dukatit në Rrethin e Vlorës (Gërmime 1973 74)”. Iliria 30/1–2 (2001) 9-100.
• Bosselmann-Ruickbie 2008 A. Bosselmann-Ruickbie, “Byzantinisch, Islamisch oder‚ Internationaler Stil‛? Email- und Körbchenohrringe aus dem Östlichen Mittelmeerraum”. Ed. U. Koenen, M. Müller-Wiener, Grenzgänge im östlichen Mittelmeerraum: Byzanz und die islamische Welt vom 9. bis 13. Jahrhundert. Wiesbaden (2008) 83-119.
• Bosselmann-Ruickbie 2011 A. Bosselmann-Ruickbie, Byzantinischer Schmuck: des 9. bis fruhen 13. Jahrhunderts. Wiesbaden 2011.
• Böhlendorf-Arslan 2012 B. Böhlendorf-Arslan, “Das Bevvegliche Inventar Eines Mittelbyzantinischen Dorfes: Kleinfunde aus Boğazköy”. Eds. B. Böhlendorf-Arslan – A. Ricci, Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, Byzas 15. İstanbul (2012) 351-368.
• Brouskari 1985 M. Brouskari, The Paul and Alexandra Canellopoulos Museum: A Guide. Athens 1985.
• Brown 1979 K. R. Brown, “The Mosaics of San Vitale: Evidence for The Attribution of Some Early Byzantine Jewelry to Court Workshops”. Gesta 18/1 (1979) 57-62.
• Brown 1984 K. R. Brown, The Gold Breast Chain from the Early Byzantine Period in the Römisch-Germanisches Zentralmuseum. Mainz 1984.
• Buckton 1988 D. Buckton, “Byzantine Enamel and the West”. Ed. J. D. Howard-Johnston, Byzantium and the West, C.850-c.1200: Proceedings of the XVIII Spring Symposium of Byzantine Studies. Amsterdam (1988) 235-244.
• Buckton 1995 D. Bucton, “Byzantine Enemal”. Ed. D. Buckton, Byzantium: Treasures of Byzantine Art an Culture From British Collections. London (1995) 18.
• Bulgurlu 2018 V. Bulgurlu, “Maden Buluntular 2000-2009”. Eds. S. Doğan – E. F. Fındık, Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları: 1989-2009. İstanbul (2018) 381-456.
• Büyüközer 2009 A. Büyüközer, “2.2 Beybağ Çalışmaları”, 250-253: A. Tırpan, B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2007 yılı çalışmaları”. 30. Kazı Sonuçları Toplantısı IV (2009) 243-266.
• Büyüközer 2012 A. Büyüközer, “Börükçü’de Atölyeler Mahallesi ve Zeytinyağı Üretimi”, Ed. B. Söğüt, Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpan Armağanı. İstanbul (2012) 127-146.
• Büyüközer 2018 A. Büyüközer, “2.2. Antik Dönem’den Günümüze Zeytinyağı Üretimi”. Eds. B. Söğüt – S. Gencer, Gibye (Yeşilbağcılar), Stratonikeia Çalışmaları 3. Ankara (2018) 28-43.
• Callatay 1983 F. de Callatay, “Granulation”. Eds. T. Hackens – R. Winkes, Gold Jewelry; Craft, Style and Meaning From Mycenae to Constantinopolis. Louvain-la-Neuve (1983) 185-191.
• Coche de la Ferte 1957 E. Coche de La Ferté, “Bijoux Byzantins de Chio, de Crete, de Salonique”. Ed. E. Coche de La Ferté, Collection Helene Stathatos. Les Objets Byzantins et Post-Byzantins. Strasbourg (1957) 12-56.
• Dalton 1901 O. M. Dalton, Catalogue of the Early Christian Antiquities and Objects from the Christian East in The Department of British and Mediaeval Antiquities and Ethnography of the British Museum. London 1901.
• Davidson 1987 G. R. Davidson, The Minor Objects. Corinth Vol. XII, American School of Classical Studies at Athens. USA 1987.
• Demirer – Elam 2018 Ü. Demirer – N. Elam, “Lead Seals of the Kibyra Excavations”. Adalya 21 (2018) 245-276.
• Drauschke 2006 J. Drauschke, “Byzantine and “Oriental” Imports in the Merovingian Empire from the Second Half of the Fifth to the Beginning of the Eighth Century”. Reading Medieval Studies XXXII. Reding (2006) 53-73.
• Ersoy–Çelik-Ersoy 2012 A. Ersoy – G. Çelik Ersoy, “Smyrna/İzmir Kazıları Kemik Buluntuları”. TÜBA-AR 15 (2012) 95-113.
• Evans et al. 2001 H. C. Evans – M. Holcomb – R. Hallman, “The Arts of Byzantium”. The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 58/4 (2001) New York.
• Ferrazzoli 2012 A. F. Ferrazzoli, “Byzantine Small Finds from Elaiussa Sebaste”. Eds. Böhlendorf-Arslan – A. Ricci, Byzantine Small Finds in Archaeological Contexts, Byzas 15. İstanbul (2012) 289-307.
• Garan 2015 H. Garan, Antik Çağda Kemik Endüstrisi ve Perge’de Bulunmuş Kemik Eserler. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul 2015.
• Gill 1986 M. V. Gill, “The Small Finds”, Ed. R. M. Harrison, Excavations at Saraçhane in Istanbul. Vol. 1, The Excavations, Structures, Architectural Decoration, Small Finds, Coins, Bones, and Molluscs. Washington (1986) 226-277.
• Gonosova–Kondoleon 1994 A. Gonosova – C. Kondoleon, Art of Late Rome and Byzantium in the Virginia Museum of Fine Arts. Richmond 1994.
• Grigorov 2007 V. Grigorov, Метални накити от средновековна България (ВИИ-ХИ в.). Sofya 2007.
• Hetherington 1988 P. Hetherington, “Enamels in the Byzantine World: Ownership and Distribution”. Byzantinische Zeitschrift 81/2 (1988) 29-38.
• Higgins 1961 R. A. Higgins, Greek and Roman Jewellery. London 1961.
• Horvath 2013 E. Horvath, “Gemstone and Glass Inlaid Fine Metalwork from the Carpathian Basin: The Hunnic and Early Merovingian Periods”. Ed. D Bartus, Dissertationes Archaeologicae ex Instituto Archaeologico Universitatis de Rolando Eötvös nominatae Ser. 3. No. 1. Budapest (2013) 275-301.
• Horvath et al. 2009 E. Horvath – Z. May – J. S. Kovacs – M. Toth, “An Early Medieval Buckle With Cloisonne Decoration the Localization of Workshop Area By Archaeometrical Investigation”. Archeometriai Muhely (2009) 15-30.
• Jenkins-Madina 2004 M. Jenkins-Madina, “The Jewelry”. Eds. G. F. Bass – S. D. Matthews, J. R. Steffy, F. H. Van Doorninck, Serçe Limanı: an Eleventh‐Century Shipwreck. Vol. I: The Ship and its Anchorage, Crew, and Passengers. Texas (2004) 289-295.
• Jerkins – Keene 1983 M. Jenkins – M. Keene, Islamic Jewelry in The Metropolitan Museum of Art. New York 1983.
• Kalavrezou 1997 I. Kalavrezou, “Luxury Objects”. Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843–1261. New York (1997) 219-253.
• Köroğlu 2000 G. Köroğlu, “Bizans Kuyumculuğu”. P Sanat, Kültür, Antika, Çağlar Boyunca Takı ve Mücevher 17 (2000) 26-41.
• Köroğlu 2004 G. Köroğlu, Anadolu Uygarlıklarında Takı. İstanbul 2004.
• Köroğlu 2010 G. Köroğlu, “Yumuktepe Höyüğü Kazılarından Ortaçağ Takıları”. Eds. K. Pektaş – S. Cirtil – S. Ö. Cirtil – G. K. Öztaşkın – H. Özdemir –E. Aktuğ – R. Uykur, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. İstanbul (2010) 417-426.
• Köroğlu 2011 G. Köroğlu, “Erken Bizans Dönemi’nden Hilal Biçimli Küpeler”. Eds. A. C. Erel – B. İşler – N. Peker – G. Sağır, Anadolu Kültürlerinde Süreklilik ve Değişim, Dr. A. Mine Kadiroğlu’na Armağan. Ankara (2011) 399-407.
• Köroğlu 2018 G. Köroğlu, “Geç Roma- Erken Doğu Roma Dönemi Evlilik Takıları Üzerindeki Tasvirlerin İkonografisi”. Eds. M. Arslan –F. Baz, Arkeoloji, Tarih ve Epigrafi’nin Arasında: Prof. Dr. A. Vedat Çelgin’in 68. Doğum Günü Onuruna Makaleler. İstanbul (2018) 535-547.
• Lango 2010 P. Lango, “Crescent Shaped Earrings with Lower Ornamental Band”. Eds. F. Daim – J. Drauschke, Byzanz – Das Römerreich im Mittelalter, Teil 3, Peripherie und Nachbarschaft. Mainz (2010) 369-408.
• Lins – Oddy 1975 P. A. Lins – W. A. Oddy, The Origins of Mercury Gilding, Journal of Archaeological Science 2/4 (1975) 365-373.
• Marshall 1907 F. H. Marshall, Catalogue of The Finger Rings, Greek, Etruscan, and Roman, in the Departments of Antiquities, British Museum. London 1907.
• Maryon 1971 H. Maryon, Metalwork and Enamelling. New York 1971.
• Mathews 1997 T. F. Mathews, “Religious Organization and Church Architecture”. Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843–1261. New York (1997) 20-81.
• McClanan 2019 A. L. McClanan, “Illustrious Monsters: Representations of Griffins on Byzantine Textiles”. Eds. E. Wetter – K. Starkey, Animals in Text And Textile, Storytelling in The Medieval World. Riggisberg (2019) 133-145.
• Oddy 1981 A. Oddy, “Gilding Through The Ages”. Gold Bulletin 14/2 (1981) 75-79.
• Orsi 1942 P. Orsi, Sicilia Bizantina, Vol. 1. Roma 1942.
• Ovid. (= Ovidius, Ars Amatoria) Kullanılan Metin ve Çeviri: Aşk Sanatı. Çev.: Ç. Dürüşken. İstanbul 2017.
• Özgüç 1985 N. Özgüç, “Sümeysat Definesi”. Belleten XLIX/195 (1985) 441-450.
• Öztaşkın 2015 G. K. Öztaşkın, “Stratonikeia Kenti Bizans Dönemi Liturjik Taş Eserleri”. Ed. B. Söğüt, Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları, Stratonikeia Çalışmaları-1, İstanbul (2015) 159-173.
• Öztaşkın 2020 M. Öztaşkın, “Stratonikeia Antik Kenti Çevresindeki Beybağ Kazısında Bulunan Yerel Üretim Orta Bizans Dönemi Seramikleri”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 38 (2020) 178-196.
• Özyurt-Özcan 2012 H. Özyurt-Özcan, “Muğla, Bodrum ve Milas Arkeoloji Müzelerindeki Orta Bizans Dönemine Ait Bir Grup Liturjik İşlevli Taş Eser”. Olba XX (2012) 427-452.
• Papanikola- Bakirtzi 2002 D. Papanikola-Bakirtzi, Everyday Life in Byzantium (exhibition Thessaloniki, White Tower, October 2001 – January 2002). Athens 2002.
• Robinson 1959 H. S. Robinson, “The Athenian Agora, V: Pottery of the Roman Period, Chronology”. The Athenian Agora. Results of Excavations Conducted by the American School of Classical Studies, vol. V. Princeton 1959.
• Ross – Downey 1957 M. C. Ross – G. Downey, “An Emperor’s Gift, and Notes on Byzantine Silver Jewelry of the Middle Period”. The Journal of the Walters Art Gallery 19/20 (1956/1957) 22-33.
• Ross 1964 M. C. Ross, “Byzantine Goldsmith-Work”. Byzantine Art, An European Art. Athens (1964) 359-390.
• Ross 1965 M. C. Ross, Catalogue of The Byzantine and Early Mediaeval Antiquities in the Dumbarton Oaks Collection, Vol. 2: Jewelry, Enamels, and Art of the Migration Period. Washington DC 1965.
• Ross 1979 M. C. Ross, “Object of Daily Life”. Ed. K. Weitzmann, Age of Spirituality: Late Antique and Early Christian Art, Third to Seventh Century. New York (1979) 297-349.
• Russell 1982 J. Russell, “Byzantine Instrumenta Domestica From Anemurium”. Ed. L. R. Hohlfelder, City, Town and Countryside in the Early Byzantine Era (East European Monographs). New York (1982) 133-163.
• Segall 1938 B. Segall, Museum Benaki, Katalog Der Goldschmiede – Arbeiten. Athen 1938.
• Sezgin 2011 T. Sezgin, “1 Kuzey Şehir Kapısı ve Cadde”, 195-196: B. Söğüt, “Stratonikeia 2009 Yılı Çalışmaları”. Kazı Sonuçları Toplantısı XXXII/4 (2011) 194-211.
• Soucek 1997 P. Soucek, “Byzantium and the Islamic East”. Ed. H. C. Evans, W. D. Wixom, The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843–1261. New York (1997) 402-433.
• Söğüt 2012 B. Söğüt, “Börükçü 2003-2006 Yılları Kazıları”. Ed. B. Söğüt, Stratonikeia’dan Lagina’ya Ahmet Adil Tırpan Armağanı. İstanbul (2012) 553-586.
• Söğüt 2018a B. Söğüt, “Geç Antik Çağ’da Stratonikeia”. Eds. C. Şimşek – T. Kaçar, Geç Antik Çağ’da Lykos Vadisi ve Çevresi. İstanbul (2018) 429-458.
• Söğüt 2018b B. Söğüt, “2.1. Antik Dönemlerden Yaşam İzleri”. Eds. B. Söğüt – S. Gencer, Gibye (Yeşilbağcılar). Stratonikeia Çalışmaları 3. Ankara (2018) 17-27.
• Söğüt 2019 B. Söğüt, Stratonikeia (Eskihisar) ve Kutsal Alanları, Stratonikeia Çalışmaları 5. İstanbul 2019.
• Stolz 2010 Y. Stolz, “The Evidence for Jewellery Production in Constantinople in the Early Byzantine Period”. Eds. C. Entwistle – N. Adams, Intelligible Beauty: Recent Research on Byzantine Jewellery. London (2010) 33-39.
• Stratford 1993 N. Stratford, “The Tecniques of Northern Romanesque Enemal”. Ed. N. Stratford, Catalogue of Medieval Enamels in the British Museum Vol. II Northern Romanesque Enamel. London (1993) 18-37.
• Şahin 1982 M. Ç. Şahin, Die Inschriften von Stratonikeia, IK 22.1, Lagina, Stratonikeia und Umgebung, Bonn 1982.
• Şahin 1990 M. Ç. Şahin, Die Inschriften von Stratonikeia, IK 22.2, Neue Inschriften und Indices, Bonn 1990.
• Şen 2010 M. Şen, “Sepet Tipi Küpelere Bizans Anadolusu’ndan Yeni Bir Yorum: Amorium Sepet Tipi Küpeleri”. Eds. K. Pektaş – S. Cirtil – S. Ö. Cirtil – G. K. Öztaşkın – H. Özdemir – E. Aktuğ – R. Uykur; XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri. İstanbul (2010) 583-592.
• Tırpan – Söğüt 2008 A. A. Tırpan – B. Söğüt, “Lagina ve Börükçü 2006 Yılı Çalışmaları”. Kazı Sonuçları Toplantısı XXIX/3 (2008) 387-410.
• Tırpan 2008 A. A. Tırpan, “Geç Geometrik Dönemde İki Yeni Yerleşim: Belentepe ve Mengefe”. İdol 35-36 (2008), 3-12.
• Totev 1993 T. Totev, The Preslav Treasure. Altos 1993.
• Toth 2012 B. L. Toth, “Imperial Workshops of The Palaces of Constantinople and Ravenna in the 5th Century on Technical and Historical Grounds”. Eds. I. Baldini – A. L. Morelli, Luoghi, Artigiani e Modi di Produzione nell’Oreficeria Antica. Bologna (2012) 277-298.
• Waldbaum 1983 J. C. Waldbaum, Metalwork From Sardis: The Finds Through 1974. London 1983.
• Wixom 1997 W. D. Wixom, “Byzantine Art and Latin West”. Eds. H. C. Evans – W. D. Wixom, The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843–1261. New York (1997) 432-507.
• Wolters 1981 J. Wolters, “The Ancient Craft of Granulation, A Re-assessment of Established Concepts”. Gold Bulletin 14/3 (1981) 119-129.
• Yeroulanou 1999 A. Yeroulanou, Diatrita: Gold Pierced-Work Jewellery from the 3rd to 7th Century AD. Athens 1999.
• Yeroulanou 2010 A. Yeroulanou, “Important Bracelets in Early Christian and Byzantine Art”. Eds. C. Entwistle – N. Adams, Intelligible Beauty: Recent Research on Byzantine Jewellery. London (2010) 40-49.