Water Cult and Saint Tryphonos in the Zeytinliada Monastery

Yıl 2022, Cilt: 10, 289 - 300, 26.06.2022

Berna Kavaz Kındığılı

Öz

The findings unearthed during archaeological excavations carried out between 2007-2016 in Zeytinliada, which is the closest island to Erdek, in the south of the Sea of Marmara indicate that the history of the Zeytinliada Monastery, which was recorded with the same name as the island, dates back to the IVth century and was used with additions and changes until the 14th century. The most remarkable units of the monastery, church and the baptistery, also form the focus of this study. In the baptistery with an octagonal plan of the church, there is a baptismal pool having a four-leaf clover shape from inside and out, which is thought to have been built for adults. It was stated that the water of the Great Ayazma on the island is good for blood, stomach, intestine, skin, nerve and infectious diseases, and the water of the Little Ayazma is good for the treatment of skin and eye diseases. There is an inscription “NIKAHTYX(H) TPYΦWNOΣ” meaning “Tryphon’s fate won”, on the right side of the “Marble Gate” in the south direction of the three-naved basilical planned church of the Zeytinliada Monastery located in the northeast of the island. Christians believe that Tryphonos healed the sick from an early age, warded off evil forces, and saved his people from famine by removing through the power of prayer the grasshoppers/locusts that attacked the crops in his village. The existence of the architectural works unearthed in Zeytinliada such as baptistery, baptismal pool, holy springs, healing water sources, as well as an inscription mentioning the name of St. Tryphonos and a graffito belonging to the same saint is the reflection on the island of the association of the water cult, whose roots in Christianity are traced back to ancient Rome, with the saints

Anahtar Kelimeler

Erdek, Zeytinliada, Zeytinliada Monastery, Water Cult, Saint Tryphonos

Zeytinliada Manastırı’nda Su Kültü ve Aziz Tryphonos

Öz

Marmara Denizi’nin güneyinde, Erdek’e en yakın ada olan Zeytinliada’da 2007-2016 yılları arasında gerçekleştirilen arkeolojik kazılarla ortaya çıkarılan bulgular, adayla aynı adla kayıtlara geçen Zeytinliada Manastırı’nın tarihinin IV. yüzyıla kadar indiğini ve 14. yüzyıla kadar da çeşitli ilave ve değişikliklerle kullanıldığını göstermektedir. Manastırın en dikkat çeken birimleri olan kilise ve vaftizhane bu çalışmanın odak noktasını oluşturmaktadır. Kilisenin sekizgen planlı vaftizhanesinde içten ve dıştan dört yapraklı yonca planlı, yetişkinlere yönelik yapıldığı düşünülen bir vaftiz havuzu yer almaktadır. Adada bulunan Büyük Ayazma suyunun kan, mide, bağırsak cilt, sinir ve enfeksiyon hastalıklarına, Küçük Ayazma suyunun deri ve göz hastalıklarının tedavisine iyi geldiği ifade edilir. Zeytinliada Manastırı’nın üç nefli bazilikal plandaki kilisesinin güney yönündeki “Mermer Kapı”nın sağ tarafında “Tryphon’un yazgısı kazandı” anlamına gelen “NIKAHTYX(H) TPYΦWNOΣ” bir yazıt yer almaktadır. Hristiyanlar, Tryphonos’un küçük yaşlarından itibaren hastaları iyileştirdiğine, şeytani güçleri uzaklaştırdığına, köyünde ekinlere saldıran çekirgeleri duanın gücüyle uzaklaştırarak halkını kıtlıktan kurtardığına inanmaktadırlar. Zeytinliada’da ortaya çıkarılan mimari eserler arasında yer alan vaftizhane, vaftiz havuzu, ayazmalar; şifalı su kaynakları ile Aziz Tryphonos’un adının geçtiği bir yazıt ve aynı azize ait bir grafitinin varlığı, Hristiyanlıkta kökleri antik Roma’ya kadar indirilen su kültünün azizlerle ilişkilendirilmesinin adadaki yansımasıdır.

Anahtar Kelimeler

Erdek, Zeytinliada, Zeytinliada Manastırı, Su kültü, Aziz Tryphonos

Kaynakça

• Akyürek, E. 1998, “Bizanslılar, Azizleri ve Khalkedon’lu Azize Euphemia”, Sanat Dünyamız, Bizans Özel Sayısı, Sayı 69-70, İstanbul, 175. Alp, A. O. 2010, “Eskişehir Başara Kazılarında Bulunan Bizans Dönemi Kiliseleri”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Sakarya. S:25, İstanbul.
• Aydın, A. 2006, “Kilikya ve İsaurya Bölgesi Vaftiz Yapıları” Sanat Tarihi Dergisi Sayı/Number XV/, 1-19
• Baş, O. F. 2020, Dinarlı Aziz Trifon, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 2, Haziran, 345-350
• Brandt, O. 2011, “Understanding the Structures of Early Christian Baptisteries”, Ablution, İnitiation and Baptism: Late Antiquity, Early Judaism and Early Christianity, ed. D. Hellhom vd. Berlin, 1587-1609.
• Dirimtekin, F. 1963, “Ayasofya Baptisteri/ The Baptistery of Saint Sophia”, Türk Arkeoloji Dergisi 12, 54-87 Eyice. S. 1975, “Le baptistère de Sainte Sophie d’Istanbul”, Atti del IX Congresso Internazionale di Archeologie Cristiana, Roma, 257-73.
• Eyice, S., 1991 “Ayazma” Mad. TDV İslam Ansiklopedisi,1991, 229. Ferguson, G. 1954, Sings&Symbols İn Christian Art, Oxford University Press, New York, 15-109.
• Foss C. 2002 “Pilgrimage İn Medieval Asia Minor,” Dumbarton Oaks Papers 56, 142 Gürkan, S. L. 2012, “Vaftiz” Mad. TDV İslam Ansiklopedisi, 424-426.
• Janin, R. 1969, La Géographie Ecclésiastique de L’empire Byzantin, Vol. 1, Le Siège de Constantinople et Le Patriarcat Oecuménique, Pt. 3, Les Églises et Les Monastères. 2nd ed. Paris: [Institut français d’études byzantines].
• Kahraman S, A. 2010, Evliya Çelebi Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, 5/1 Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 394- 87b
• Khatchatrian, A. 1982, Origine et typologiedes baptisteres paleochretiens, Mulhouse Centre de Kirche Culture Chretienne. Kuzu, H. 2020, Zeytinli Ada İskeletlerinin Paleopatolojik Analizi, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi Sosyal Bilimler Enstitüsü Antropoloji Ana Bilim Dalı.
• Mottraye, A. 1727, Voyages du Sr. A.de La Mottraye en Europe, en Asie et en Afrique (Cilt I). La Haye, 470 (Ertüzün’den Naklen). Lassus, J. 1947, Sanctuaires Chrétiens De Syrie, Paris: Ouvrage Publié, Long The Art Of Healing In Byzantium, İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.
• Makris, K. 1920, Konstantin ve oğlu Hipokrat: Erdek (Ertüzün’den Naklen)
• Osborne, J. 1999, “Politics, Diplomacy And The Cult Of Relics İn Venice And The Northern Adriatic İn The First Half Of The Ninth Century,” Early Medieval Europe 8/3, 379.
• Ousterhout, R. 2015, Konstantinopolis’te Su ve Şifa Mimari Kalıntıları Okumak-Water And Healing İn Constantinople Reading The Architectural Remains, Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı Life Is Short, Art Long The Art Of Healing İn Byzantium, 64-77. Öztürk, N.& Kavaz, B. – Güloğlu, G. – Murat, K., 2014 “Zeytinliada Meryemana Manastırı”, Anadolu’nun Zirvesinde Türk Arkeolojisinin 40 Yılı, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü 40. Kuruluş Yılı Armağanı, 2014.
• Öztürk, N. & Çekilmez, M. & Kavaz Kındığılı, B, & Güloğlu, G. & Murat, M.K & Özcihan, İ. & Takunyacıoğlu, B. 2017, Zeytinliada 2016 Kazı Çalışmaları ve Arkeopark Projesi, 39. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 2017, Cilt 1, s. 453-466.
• Öztürk, N. & Kavaz, B. 2009, “Zeytinliada Kazısı 2008 Yılı Çalışmaları” 31.Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt, Denizli, 493-510.
• Öztürk, N & Kavaz, B. 2010, “Zeytinliada Kazısı 2009 Yılı Çalışmaları” 32.Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt. İstanbul, 33-46. Öztürk, N & KAVAZ, B., 2011 “Zeytinliada Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları” 33.Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt. Ankara, 53-68.
• Öztürk, N & Kavaz, B. 2012, “Zeytinliada Kazısı 2011 Kazı Restorasyon Çalışmaları ve Arkeopark Projesi ”, 34.Kazı Sonuçları Toplantısı 1. Cilt. Çorum, 48-Öztürk, N-Kavaz, B., 2012 Erdek Zeytinliada Manastırı, Bandırma 2012 .
• Öztürk, N & Kavaz, B. 2013, “Zeytinliada 2012 Yılı Kazı Çalışmaları ve Arkeopark Projesi, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 1, Muğla.
• Öztürk, N & Kavaz, B. 2014, Zeytinliada 2013 Yılı Kazı Çalışmaları ve Arkeopark Projesi, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı Cilt 1, 223-234.
• Öztürk, N & Kavaz Kındığılı, B. 2018, Zeytinliada Meryemana Manastırı, Internatıonal Symposıum Of Bandırma And Its Surroundıngs (UBS’18)
• Pitarakis, B. 2015, “Işık, Su Ve Acaibü’l Mahlukat: Doğaüstü Şifa Güçleri, Light, Water And Wondrous Creatures: Supernatural Forces For Healing”, Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı Life Is Short, Art Long The Art of Healing in Byzantium. 42-63.
• Ristow, S. 1998, Frühchristliche Baptisterien Jahrbuch Für Antikite Und Chistentum Ergänzungsband 27, Aschendrorff Verlag, Münster, 77-81
• Suata Alpaslan, F. & Kuzu, H. & Gözlük Kırmızıoğlu, P. 2020, “Bizans Dönemi Zeytinliada İnsanları”, Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Teori ve Araştırmalar II, Cilt 2, 399-416 Ankara 2020, Gece Kitaplığı.
• Şimşek, C. 2011, 2010 Yılı Laodikeia Kazıları, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt 4, 569-601.
• Şimşek, C. 2015, Laodikeia Kiliseleri, Çağrı Serigrafi Etiket İnşaat Organizasyon Tekstil San. Tic. Ltd. Şti. Denizli, 56-58.
• Talbot, A. M. 2015,“Konstantinopolis. Mucizevi şifaların şehri, Constantinople City of Miraculous Healings, Hayat Kısa, Sanat Uzun Bizans’ta Şifa Sanatı Life ıs Short, Art Long the Art of Healing ın Byzantium, İstanbul: Pera Müzesi Yayınları.
• Talbot A-M. 2015, Holy Sprıngs And Pools In Byzantıne Constantınople, Ancient Near Eastern Studiesİstanbul And Water Supplement 47, Edited by Paul Magdalino And Nina Ergin Peeters Leuven, Paris, Bristol.
• Uygun Yazıcı, S. 2018, “Geç Antik Çağ ve Erken Hıristiyanlık Dünyasında Dinsel Su İnanışları”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 16, 21-31
• Uygun Yazıcı. S. 2019, Anadolu’da Erken Hıristiyanlık Dönemi vaftizhaneleri: Kilikia, Pamphylia, Lykia Örnekleri, Anadolu Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir.
• Ünal C. 2015, Kutsal Kişi tasvirleri, Türk Tarih Kurumu.
• Ünal, C & Çakmakçı, Z. 2020, “Haluk Perk Müzesi’nden Örnekler Eşliğinde Bizans İmparatorluğu Döneminde İnanç, Münzevi Yaşam, Hac Ve Hacılık Kavramları”, Art-Sanat Dergisi, 2020 Art-Sanat, 14, 495–531.
• West, C. 1957, “Consignatorium”, M. Buchberger (Ed.), Lexikon für Theologie und Kirche, 1066-1067.