Tombstones in the Burial Ground of Gebiz Yıkık Mosque

Yıl 2022, Cilt: 10, 347 - 355, 26.06.2022

Serkan Kılıç

Öz

Before their conversion, the Turks of Central Asia, mainly because of their interactions with those who lived around them, followed the religious practices of Tengrism, Shamanism, Animism, Buddhism, Manichaeism, Zoroastrianism, Christianity, and Judaism. Among various religious differences, these groups had a variety of burial practices. Towards the end of the XIth century, with their evolving religious beliefs and acceptance of Islam, Turks who came to Anatolia erected tombstones showing their spiritual and practical ideas. It is known that during the reigns of Mehmed the Conqueror and Bayezid II, tribes living in Karaman were scattered all around Teke, where the herding Yoruks could transfer their knowledge and practices of arts and crafts to the following generations, among which tombstone carving and ornamenting is of importance. In this study, the tombstones in the Burial ground of Gebiz Yıkık Mosque in Serik, Antalya, are investigated following a surface exploration at the end of which a total number of 101 tombstones were recorded. Most of these tombstones were fashioned as examples of the frame type, characterised by erecting blocks of stones on the surface. This study concludes that the use of various geometric designs on these tombstones suggests that these tombstones followed the material traditions of Yoruks.

Anahtar Kelimeler

Antalya, Gebiz, Yoruk, Burial Ground, Tombstone, Ornamentation

Gebiz Yıkık Camii Haziresindeki Mezar Taşları

Öz

Orta Asya Türk toplumları, yaşadıkları coğrafi bölge ve kültürel etkileşim nedeniyle, İslamiyet öncesinde, Gök Tanrı, Şamanizm, Dinamizm, Budizm, Maniheizm, Zerdüştilik, Hristiyanlık ve Musevilik gibi dinlere inanmışlardır. Bu dinler arasında ölü gömme gelenekleri de farklılık göstermektedir. MS XI. yüzyıl sonunda Anadolu’yu yurt edinmek üzere gelen Türk toplumunun İslamiyet’i kabulünden sonra değişen inanç ve yaşam biçimleri mezar yapılarına da yansımıştır. Fatih Sultan Mehmet ve II. Bayezid dönemlerinde, Karaman Eyaleti’nde yer alan aşiretlerin Teke iline dağıtıldığı bilinmektedir. Bu bölgede, hayvancılıkla uğraşan Yörüklere, uygun bir yaşam alanı oluşturularak yaşam ve süsleme geleneklerini nesilden nesile aktarma imkânı sunulmuştur. Bu çalışmada, Antalya ili, Serik İlçesi, Gebiz Mahallesi’nde yer alan Yıkık Camii’nin haziresindeki mezar taşları konu edilmektedir. Yapılan yüzey araştırmasında toplam 101 adet mezar taşı tespit edilmiştir. Mezarların geneli, blok taşların toprak üstüne konumlandırılmasıyla oluşan çerçeveli tipten meydana gelmektedir. Mezar taşlarının yüzeylerinde, Yörük geleneğine ait olduğu düşünülen geometrik motifler dikkat çekmektedir

Anahtar Kelimeler

Antalya, Gebiz, Yörük, Hazire, Mezar Taşı, Süsleme

Kaynakça

• Ak M. 2014, “Antalya’da İdari Yapı ve Nüfus (1915)”. Adalya 17, 305-350.
• Armağan A. L. 2004, “XVI. Yüzyılda Antalya’da Dini-Sosyal Yapılar ve Şehrin Demografik Durumu Üzerine Bir Araştırma”. Tarih Araştırmaları Dergisi 23/36, 9-34.
• Biçici H. K. 2008, “Safronbolu Yörük Köyü Mezarlığında Bulunan Süslemeli Mezar Taşları”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 10/20, 297-324
• Bostan İ. 1989, “Alanya”. İslam Ansiklopedisi, vol. 2. İstanbul, 339-341.
• Çal H. 2015, “Türklerde Mezar-Mezar Taşları”. Eds. S. Sakaoğlu, M. Aça & P. Ergun, Aile Yazıları 8. Ankara, 295-332.
• Çal H. 2021, “Türkiye Mezar Taşı Tipleri 1: Güneş Tepelikliler”. Belleten 85/303, 645-690.
• Çimrin H. 1999, Antalya Tarihi ve Turistik Rehberi. Ankara.
• Doğan M. S. & Doğan C. 2011, “Tarihsel Gelişim Sürecinde Yörükler”. İstanbul Journal of Sociological Studies 30, 15-29.
• Duggan T. M. P. 2019, “Some Notes Relating to a Modern Misnaming of a Medieval Islamic Design”. MESOS Disiplinlerarası Ortaçağ Çalışmaları Dergisi 1, 72-119.
• Emecen F. 1991, “Antalya”. İslam Ansiklopedisi, vol. 3. İstanbul, 232-233.
• Erdoğdu M. A. 1983, Fatih Sultan Mehmed Zamanında Ala’iyye Sancağı. Konya.
• Eroğlu T. & Kılıç H. 2005, “Türk İnançları ve İnanışlar”. Journal of Social Policy Conferences 49, 750-770.
• Ertaş Z. 1983, “Antalya Bölgesi Bir Grup Mezar Taşı Üzerindeki Yorumlar”. Sanat Tarihi Yıllığı 12, 21-34.
• Güngör H. 2021, Başlangıçlarından Günümüze Türklerin Dini Tarihi. İstanbul.
• Hellenkemper H. & Hild F. 2004, Tabula İmperii Byzantini 8: Lykien und Pamphylien. Wien.
• Kahraman S. A. 2016, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9. İstanbul.
• Karaca B. 2002, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta.
• Moğol H. 1991, 19. Yüzyılın Başlarında Antalya. Ankara.
• Moğol H. 2010, “Beylikler Dönemi Antalyası, Tekeoğulları Beyliği”. Antalya İl Yıllığı. Antalya, 113.
• Palalı M. 2020, “Sillyon Antik Kenti Türk-İslam Dönemi Kabristanı”. Ed. M. Taşkıran, Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi. İstanbul, 209-221.
• Sağıroğlu Arslan A. 2017, “Taşlar Konuşur Türk Mezar Taşlarının Biçim Dili”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 6/3, 1923-1937.
• Şahin Y. 2016, Temettuat Defterine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Serik Kazına Bağlı Gebiz Beldesi ve Çevre Köyleri’nin Sosyal ve Ekonomik Surumu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi. Isparta.
• Seyirci M. & Topbaş A. 1996, Antalya Yöresi Motifli Yörük Mezartaşları. Adalya 1, 115-124.
• Taşkıran M. 2020, “Pamphylia Ovasında Bir Savunma Kenti: Sillyon”. Ed. M. Taşkıran, Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi. İstanbul, 1-32.
• Uçar H. 2020, “Bir Kültün Özellikleri: Türklerde Su Kültü”. Kültür Araştırmaları Dergisi 7, 24-47. Uzunçarşılı İ. H. 2003, Osmanlı Tarihi 2. Ankara.
• Zaimoğlu Ö. & Teker M. S. 2010, “Kovanlık Köyü-Ovaköy Camii (Döşemealtı/Antalya) Halıları”. Akdeniz Sanat 3/6, 169-182.
• https://www.bilgipedia.com.tr/su-yolu-ve-zikzak/ (date of access: 16.02.2022).