The Cult of Zeus and the Bull Connection in Paphlagonia

Yıl 2022, Cilt: 10, 165 - 190, 26.06.2022

Murat Karasalihoğlu

Öz

In the Paphlagonia Region, the most common belief in antiquity was in the Cult of Zeus, and according to epigraphic documents, the weight of belief in the local gods originating from the toponym is found. God, responsible for climatic events, was understood to be the provider of the fertility reaching the earth from the sky and the protector of life. Depending on the geographical conditions of the region, the god also has the identity of a mountain god. Although archaeological, numismatic and epigraphic data are known from the region regarding the cult, 19 stone bull offerings, some of which we know from inscriptions, are of different importance. Although the stone bull offerings have minor differences iconographically, they are united, but they are spread over a wide period of time (V. B.C. - II. century A.D.). In the evaluation made with style-critical comparison made according to different time periods and cultures for stone bull offerings, it is concluded that although the artifacts are votives, they also represent the god himself. The religious content of the tone bull offerings and some details of their iconography show continuity with the Storm God Cult, of the Bronze Age and later entered into syncretistic integration with the God Zeus. At this point, it is thought that the stone bull offerings are representative of a deep-rooted heritage dating from early times. The reason for this is that the beliefs are conservatively preserved due to factors such as the region being isolated due to geographical conditions and having less cultural interaction. In these circumstances, it can be said that the Paphlagonia stone bull offerings are the zoomorphic reflections of a late period, which exhibit a syncretistic connection between the local storm gods of the Bronze Age and the belief in Zeus.

Anahtar Kelimeler

Zeus, Storm God, Bull, Paphlagonia, Bronze Age

Paphlagonia’da Zeus Kültü ve Boğa Bağlantısı

Öz

Paphlagonia Bölgesi’nde antikçağda en yaygın inanış Zeus Kültü olup epigrafik belgelere göre toponim kaynaklı yerel tanrı inanışlarının ağırlığı görülür. Tanrı, iklimsel olaylardan sorumlu, gökyüzünden toprağa ulaşan bereketin sağlayıcısı ve yaşamın koruyucusudur. Tanrı, bölgenin coğrafi şartlarına bağlı olarak aynı zamanda dağ tanrısı kimliğine sahiptir. Külte ilişkin bölgeden arkeolojik, nümismatik ve epigrafik veriler bilinmekle birlikte, bu veriler içinde tanrıya adandığını bazılarının yazıtlarından bildiğimiz 19 adet taş boğa adak farklı bir önem arz eder. Taş boğa adaklar ikonografik olarak küçük farklılıklara sahip olsalar da bir bütünlük taşırlar ancak buna karşın geniş zaman aralığına (MÖ V – MS II. yüzyıl) yerleştirilirler. Taş boğa adaklar için farklı zaman dilimleri ve kültürlere göre yapılan stil-kritik karşılaştırmasıyla yapılan değerlendirmede eserlerin bir adak olmasına karşın tanrının kendisini de temsil ettiği sonucu çıkmaktadır. Taş boğa adakların dinsel içeriği ile ikonografilerindeki bazı detaylar Tunç Çağı’ndan itibaren gelen ve daha sonra Zeus ile synkretik bütünleşmeye giren Fırtına Tanrısı Kültü’nün devamlılığını gösterir. Bu noktada taş boğa adakların erken dönemlerden gelen köklü bir mirasın temsilcileri olduğu düşünülür. Bunun nedeni ise bölgenin coğrafi şartlarından dolayı yalıtılmış olarak kalması ve kültürel etkileşimin daha az olması gibi unsurlarla inanışların muhafazakâr bir şekilde korunmuş olduğudur. Bu koşullarda Paphlagonia taş boğa adaklarının Tunç Çağı’ndan gelen yerel fırtına tanrılarıyla Zeus inancı arasında synkretik anlamda bağ kurulan zoomorfik geç dönem yansımaları olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Paphlagonia, Zeus, Boğa, Fırtına Tanrısı, Tunç Çağı

Kaynakça

• Akurgal E. 1955, Phrygische Kunst. Ankara.
• Akurgal E. 1995, Anadolu Uygarlıkları. İstanbul.
• Alzinger Z. 1974. Augusteische Architektur in Ephesos (Sonderschriften ÖAI 16). Wien.
• Amandry P. 1953, Collection Hélène Stathatos. Le bijoux antiques. Strassburg.
• Amandry P. 1959, “Toreutique achéménide”. Extrait de Antike Kunst 1, 38-56.
• Arslan M. 1990, “Paphlagonia Krallığı ve Gangra-Germanikopolis Sikkeleri”. Höyük 2, 67-124.
• Bittel K. 1937, Boğazköy Die Kleinfunde Der Grabungen 1916-1912, 1 Funde Hethitische Zeit. Leipzig.
• Bittel K. 1976, Die Hethiter. München.
• Bol R. 1984, Des Statuen-programm des Herodes-Atticus-Nymphäums in Olympia. Berlin.
• Böhl F. Th. 1933, “Vier Antiken aus den Assyriologischen Sammlungen in Leiden und Groningen”. Ed. E. F. Weidner, Aus fünf Jahrtausenden morgenländischer Kultur: Festschrift Max Freiherrn von Op¬pen¬heim zum 70. Geburtstage. Berlin, 9-12.
• Budde L. 1956, “Kurzer Vorläufiger Bericht über Die Grabungen in Sinope der Kampagnen 1951-1953”. Türk Arkeoloji Dergisi VI/2, 5-10.
• Cauvin S. 2000, The Birth of the Gods and the Origins of Agriculture. Cambridge.
• Chiai G. F. 2019, “Paphlagonien: Das Land, seine Herrscher und seine Götter in der Zeit des pontischen Königshauses und in der Kaiserzeit”. Gephyra 18, 97-135.
• Cook A. B. 1914, Zeus A Study in Ancient Religion Part I, Zeus God of the Bright Sky. London. Cornelius F. 1953-1955, “Beitrage zur Deutung des Palaaischen”. Wiener Zeitschfrift für die Kunde des Morgenlandes 52, 272-287.
• Corruba O. 1970, Das Palaische. Texte, Grammatik, Lexikon (StBoT 10). Wiesbaden. Couch H. N. 1931, “An Inscribed Votive Bronz Bull”. AJA 35/1, 44-47.
• Czichon R. M., Klinger J., Hnila P., Mielke D. P., Behrendt S., Böhm H., Breuer M., Forster C., Griggs C., Klein M., Koch M., Kunst G. K., Lehmann M., Lorentzen B., Manning S. W., Marklein K., Purschwitz C., Rössner C., Tappert C. & Gillmeister M. A. W. 2019, “Archäologische Forschungen am Oymaağaç Höyük/Nerik 2016–2018”. Mitteilungen Der Deutschen Orient Gesellschaft, 37-200.
• Çavuşoğlu R. & Gökçe B. 2013, “Urartu Krallığında Metal Kazan Kullanımı”. Eds. O. Tekin, M. H. Sayar & E. Konyar, Tarhan Armağanı. İstanbul, 105-113.
• Denizhanoğlu A., M. Güriçin & H. Peker 2018, “Kahramanmaraş’tan Hiyeroglif Luvice Yeni Bir Stel: Maraş 17”. TÜBA-AR 22, 57-61.
• Devambez P. 1937. Grand Bronzes du Musee De Stamboul. Paris.
• Donceel R. 1984, “Taureaux de Pierre de la Vallee des Gökırmak et ses Abords”. Eds. R. Donceeel & R. Leb-run, Archeologie et Religions de l’Anatolie ancienne. Melanges en l’honnneur de P. Naster. Paris, 21-80.
• Dökü E. 2008, Paphlagonia Bölgesi Kaya Mezarları ve Kaya Tapınakları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
• Dökü E., Dinç G. & Şimşek F. 2011. Ahmet Gökoğlu Not Defterleri, Paflagonya Heykelleri Hakkında Not¬lar. İstanbul.
• Emre K. & Çınaroğlu A. 1993, “A Gruop of Metal Hittite Vessels from Kınık-Kastamonu”. Eds. M. J. Mellink, E. Porada & T. Özgüç, Aspects of Art and Iconography, Festschrift Nimet Özgüç. Ankara, 975-713.
• Eraydın N. 2002, Phrygia Bölgesindeki Zeus Epitetleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üni-versitesi. Ankara.
• Ersöz S. B. 2006, Phrygian Rock-Cut Shrines: Structure, Function and Cult Practice. Leiden.
• Genç E. 2005, Yeni Buluntular Işığında Kastamonu-Kınık Kazıları Sonuçları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Glatz C. 2017, “The North: Archaeology”. Eds. M. Weeden & L. Z. Ullmann, Hittite Landscape and Geog-raphy. Brill, 75-88.
• Gökoğlu, A. 1952, Paflagonya, Gayri Menkul Eski Eserleri ve Arkeolojisi. Kastamonu.
• Gürbüzer E. D. 2012. Klaros Kazılarında Bulunmuş Olan Pişmiş Toprak Figürinler ve Kültler Açısından Değerlendirilmeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
• Güterbock H. G. 1983, “Hethitische Götterbilder und Kultobjekte”. Eds. R. M. Boehmer & H. Haupt¬mann, Beitrage zur Altertumskunde Kleinasiens Festchrift für Kurt Bittel. Mainz, 203-217.
• Haas V. 1994, Geschichte der hethitischen Religion. Leiden.
• Hodder I. 2017, Çatalhöyük / Leoparın Öyküsü. İstanbul.
• Işık F. 1998, “Zum Typus des Temenosgrabes in Lykien”. Istanbuler Mitteilungen 48, 157-172.
• Işık F. 2019, “Karialı Dağ Egemeni ve O’nun Kbid’deki Kült Taşı”. Eds. H. İşkan & K. Özay, Uygarlık Ana-dolu’dan Doğdu. İstanbul, 321-335.
• Işın M. A. 1998, “Sinop Region Field Survey”. Anatolia Antiqua 6, 95-139.
• İşkan H. 2004a, “Zum Totenkult in Lykien II: Schlachtopfer an lykischen Gräbern”. Ed. T. Korkut, Ana-dolu’da Doğdu. 60. Yaşında Fahri Işık’a Armağan. İstanbul, 379-417.
• İşkan H. 2004b, “Der Einfluss des späthethitischen Kulturraumes auf die Grabreliefs in Lykien”. Eds. M. Dietrich & O. Loretz, Alter Orient und Altes Testament 323. Münster, 151-175.
• Karasalihoğlu M. 2021, Paphlagonia Bölgesi Zeus Kültleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üni-versitesi. Eskişehir.
• Kulakoğlu F. 1999, “Late-Hittite Sculptures from The Şanlıurfa Museum”. BMECCJ XI, 167-182.
• Magie D. 1950, Roman Rule in Asia Minor, I–II. Princeton.
• Marek C. 1993, Stadt, Ära und Territorium in Pontus-Bithynia und Nord-Galatia (IstForsch 39). Tübin¬gen.
• Mendel G. 1914, Catalogue des Sculptures Grecques, Romaines et Byzantines, Vol. III. Constantinople.
• Meskell L. 2015, “A Society of Things: Animal figurines and material scales at Neolithic Çatalhöyük”. World Archaeology 47/1, 6-19.
• Muhaisen E. F. 2016, Continuity and Contradistinction: A Geography of Religion Study of the Ancient Near Eastern Storm-God Baal-Hadad, Jewish Elijah, Christian St. George, and Muslim Al-Khidr in the Eastern Mediterranean. Yayımlanmamış Doktora Tezi, University of Denver. Denver.
• Müller-Karpe A. 1998a, “Kuşaklı-Sarissa 1993-1997 Kazılarına Toplu Bakış”. Kazı Sonuçları Toplantısı 20/1, 445-466.
• Müller-Karpe A. 1998b, “Untersuchungen in Kusakli 1997”. MDOG 130, 93-172.
• Naumann R. 1983, Die Ikonographie der Kybele in der Phrygischen und der Griechishen Kunts. Tübingen. Nilsson M. P. 1906, Griechisehe Feste von Religiöser Bedeutung. Leipzig.
• Nilsson M. P. 1955, Geschichte der Griechische Religion. München.
• Otte M., I. Yalçınkaya, J. M. Leotard, M. Kartal, O. Bar-Yosef & J. Kozlowskı 1994, “Öküzini: Une site du Paléolithique tardif en Anatolie”. Bulletin de l’Association Scientifique Liégeoise pour la Recheche Archéologique XXI, 201-213.
• Özgüç T. 1988, İnandıktepe, Eski Hitit Çağında Önemli Bir Kült Merkezi. Ankara.
• Plattner G. A. & Schmidt-Colinet A. 2005, “Beobachtungen zu drei Kaiserzeitlichen Bauten in Ephesos”. Eds. B. Brandt, V. Gassner & S. Ladstatter, Synergia, Festchrift für Friedrich Krinzinger. Wien, 243-246.
• Poulsen F. 1968, “En Lilleasiatisk Tyr, Meddelelser Fra”. NY Carlsberg Glyptotek 25, 55-65.
• Prayon F. 1987, Phrygische Plastik. Tübingen.
• Raimond E. 2002, “Tlos, un centre de pouvoir politique et teligieux de l’age du bronze au IVe siecle av. J.C.”. Anatolia Antiqua X, 113-129. Raimond E. 2005, “Etude philologique des inscriptions lyciennes. 1 – Tlos”. Colloquium Anatolicum 4, 155-180.
• Reinach Th. 1905, “A Stele from Abonuteichos”. The Numismatic Chronicle and Journal of the Royal Numismatic Society 5, 113-119.
• Roos J. De 2006, “Materials for a biography: The Correspondence of Puduhepa with Egypt and Ugarit”. Ed. Th. P. J. von Hout, The Life and times of Hattusili III and Tuthaliya IV: Proceeding of a Sympo¬sium held in honour of J. De Roos. 12-13 December 2003. Leiden, 17-26.
• Saprykin S. J. 2009, “The Religion and Cults of the Pontic Kingdom: Political Aspects”. Ed. J. M. Hojte, Mithradates VI and the Pontic Kingdom, Black Sea Studies 9. Aarhus, 249-276.
• Saprykin S. J. 2010, “Male Deities and Their Cults on the South Black Sea Coast: Hellenistic and Roman Periods”. Eds. E. K. Petropoulos & A. A. Maslennikov, Ancient Sacral Monuments in the Black Sea. Thessaloniki, 465-514.
• Schachner A. 2019, “Teşup’un Boğaları: Hattuşa ve Çevresinden İki Yeni Boğa Tasviri”. Ed. A. Süel, IX. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri. Çorum, 835-850.
• Schmidt A. 2007, Göbekli Tepe En Eski Tapınağı Yapanlar. Çev. R. Aslan, İstanbul.
• Schwemer D. 2007, “The Storm-Gods of the Ancient Near East: Summary, Synthesis, Recent Studies”. Journal of Ancient Near Eastern Religions 7/2, 121-168.
• Schwemer D. 2008, “The Storm Gods of the Ancient Near East: Summary, Snsynthesis, Recent Studies”. Journal of Ancient Near Eastern Religions 8/1, 1-44.
• Sezer S. S. 2016, Prusias ad Hypium Antik Kenti Heykeltraşlık Eserleri. İstanbul.
• SNG 1981, Sylloge Nummorum Graecorum. The Collection of the American Numismatic Society Part 6: Palestine - South Arabia. New York.
• SNG 1993, Sylloge Nummorum Graecorum. Vol. IX. The British Museum, Part 1: The Black Sea. London.
• Soysal O. 2016, “Palaic tiuna- and Middle Hittite tiuni-: A Common Ancient Anatolian Word for 'Bull'”. Eds. H. Marquardt, T. S. Reichmuth & J. V. G. Trabazo, Anatolica et Indogermanica, Studia linguisti¬ca in honorem Johannis Tischler septuagenarii dedicata. Innsbruck, 315-319.
• Stoyanov T. 2010, “Sinope as a Trading and Cultural Agent in Thrace during the Classical and Early Hel-lenistic Periods”. Ancient Civilizations from Scythia to Siberia 16, 405-428.
• Summerer L. 2003, “Achamenidische Silberfunde aus Der Umgebung von Sinope”. Ancient Civilitaions From Scythia to Siberia 9/1-2, 17-42.
• Summerer L. 2014, “Topographies of Worship in Northern Anatolia”. Ed. T. Berker-Nielsen, Space, Pla¬ce and Identitiy in Northern Anatolia. Stuttgart, 189-213.
• Şahin N. 2001, Zeus’un Anadolu Kültleri. Antalya.
• Talbert R. J. (Ed.), 2000. Barrington Atlas of the Greek and Roman World: Map-by-map Directory. Vol. 1. Princeton.
• Tanrıver D. S. A. 2009, Apollon Klarios Kültü, Kehanet Pratikleri ve Adaklar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi. İzmir.
• Tanrıver D. S. A. 2015, “Bull/Bovine Figurines from the Sanctuary of Apollon Clarius (Ionia)”. Eds. A. Muller, E. Laflı & S. Huysecom-Haxhi, Figurines de terre cuite en Méditerranée grecque et romaine 2: Iconographie et contextes. Villeneuve-d'Ascq, 125-136.
• Taracha P. 2009, Religions of Second Millenium Anatolia. Wiesbaden.
• Taracha P. 2011, “The Iconographic Program of the Sculptures of Alacahöyük”. Journal of Ancient Near Eastern Religions 11, 132-147.
• Taracha P. 2012, “The Sculptures of Alacahöyük: A Key to Religious Symbolism in Hittite Representati¬o¬nal Art”. Near Eastern Archaeology 75/2, 108-115.
• Turcan R. 1996, The Cults of the Roman Empire. Oxford.
• Ünal A. 1999, “A Hittite Mycenaean Type B Sword from the Vicinity of Kastamanou, Northwest Tur¬key”. Ed. Prince T. Mikasa, Essays on Ancient Anatolia-BMECCJ 11, 207-266.
• von Gall H. 1966. Die Paphlagonischen Felsgräber (Istanbuler Mitteilungen Beiheft 1). Tübingen.
• Yaman T. M. 1935, Kastamonu Tarihi I. Kastamonu.