Rus Tüccarlarının Osmanlı Sularında Yaşadığı Zorluklar: Deniz Kazaları Sonrası Gasp ve El Koyma Olayları (1750-1800)

Yıl 2024, Cilt: 12, 231 - 240, 11.06.2024

Fatih Ertaş

Öz

Osmanlı Devleti ile Rus Çarlığı arasındaki savaşlar ve diplomatik ilişkiler iki ülke arasındaki ticarî ilişkileri şekillendirmiştir. Özellikle güç dengelerinin Ruslar lehinde değişmesi ve Osmanlı egemenliğinde bulunan denizlerin Rus ticaret gemilerine açılması, ticarî ilişkilere farklı bir boyut kazandırmıştır. 18. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı sularında seyreden Rus tüccar ve gemileri, deniz kazaları sonrası gasp ve el koyma olaylarına maruz kalmıştır. Bu durum, Osmanlı-Rus ticarî ilişkilerini olumsuz yönde etkilemiştir. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri’nde bulunan Rusya Ahkâm Defterleri, bu olaylara dair önemli bilgiler sunmaktadır. Defterlerde yer alan ve 18. yüzyılın ikinci yarısında meydana gelen 45 deniz kazasının %40’ında gasp veya el koyma vakası görülmüştür. Osmanlı Devleti, bu tür olayları antlaşmalara aykırı ve haksız bulmuştur. Mağdurların haklarını korumak ve iki devlet arasındaki iyi ilişkileri sürdürmek için gerekli adımları atmıştır. Bu çalışma, deniz kazaları sonrası gasp ve el koyma olaylarını ve Osmanlı Devleti’nin bu olaylara yönelik çözüm arayışlarını incelemektedir. Böylece, Osmanlı-Rus ticarî ilişkileri ve denizcilik tarihinin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Rusya, Deniz Ticareti, Deniz Kazaları, Gasb ve El koyma

Difficulties Experienced by Russian Merchants in Ottoman Waters: The Cases of Usurpation and Seizure after Maritime Accidents (1750-1800)

Öz

The wars and diplomatic relations between the Ottoman Empire and the Russian Tsardom shaped the commercial relations in between the two states. In particular, the change in the balance of power in favor of the Russians and the opening of the seas under Ottoman rule to Russian merchant ships brought a different dimension to commercial relations. In the second half of the 18th century, Russian merchant shipping sailing in Ottoman waters were subjected to incidents of plunder and seizure in the aftermath of maritime accidents. This situation adversely affected Ottoman-Russian commercial relations. The Russia Ahkâm Defterleri (Registers of Decrees) in the Presidency of the Republic State Archives provide significant information concerning these incidents. Of the 45 maritime accidents occurred in the second half of 18th century recorded in the registers, %40 involved extortion or seizure. The Ottoman State considered such incidents unjust and contrary to treaties. It took the required steps to protect the rights of the victims and to maintain warm relations between the two states. This study examines these incidents of plunder and seizure following maritime accidents and the Ottoman State’s approach to resolving the resultant issues. The study is a contribution to a better understanding of Ottoman-Russian commercial relations and maritime history.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Russia, Maritime Trade, Maritime Accidents, Usurpation and Seizure

Kaynakça

• Bay A. 2007, Trabzon Eyaletinde Mütegallibe Hareketleri ve Ayanlık (1750-1850). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
• Chardin J. 2014, Chardin Seyahatnamesi. Çev. A. Meral. İstanbul.
• Çırpan M. 2020, “Osmanlı Devleti’nde Gemi Tipleri ve Gemi Kazaları İle İlgili Değerlendirmeler”. GİDB Dergi 19, 41-58.
• Faroqhi S 2000, Osmanlı’da Kent ve Kentliler. Çev. N. Kalaycıoğlu. İstanbul.
• Karaaslan M. A. 2009, İslam Deniz Ticaret Hukukunda Hukukî Sorumluluk. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi. Isparta.
• Karakulak M. 2012, 87/5 Numaralı Rusya Ahkam Defterinin Transkripsiyon ve İncelenmesi (S. 95-195). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi. Ordu.
• Kıyartunç M. 2013, 85/3 Numaralı Rusya Ahkam Defteri’nin Değerlendirme ve Transkripsiyonu. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi. Aydın.
• Kocaoğlu B. 2019, “Osmanlı Devleti’nde Gemi Kazaları ve Devletin Kazalara Müdahale Usulleri (1763-1856)”. Tarih ve Gelecek Dergisi 5/2, 186-202.
• Köse O. 1993, XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı-Rus Münâsebetleri (1722-1776 Tarihli Rusya Ahkâm Defteri’ne Göre). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi. Samsun.
• Marancı A. 2017, 86/4 Numaralı Rusya Ahkam Defterinin Transkripsiyon ve İncelenmesi (S. 1-95). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi. Kırklareli.
• Mehmed Süreyya 1996, Sicill-i Osmani. Cilt V. İstanbul.
• Meray S. L. 1961, “Bazı Türk Andlaşmalarında Denizde Dostluk, Selamlaşma, Kazaya Uğramış Gemilere Yardımla İlgili Hükümler”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 16/2, 77-92.
• Osmanlı-Rus Antlaşmaları 1700-1834. 2019, Devlet Arşivleri Başkanlığı. İstanbul.
• Özdemir Gümüş Ş. (Baskıda), “Gemilerin Kaza Yaptığı Mevkilerin Belirlenmesinde Osmanlı Belgelerinin Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme”. Osmanlı Denizcilik Tarihini Yazmak: Sorun-Kaynak-Yöntem Atölye Çalışması 28-29 Nisan 2014.
• Özdemir Gümüş Ş. 2006, “Osmanlı Denizciliğinde Gemi Kazaları ve Dalışlar”. OTAM 19, 365-380.
• Özdemir Gümüş Ş. 2013, “Osmanlı Deniz Ticaretinde Hukuki Bir Sorun: Kaza Yapan Geminin Malları”. Folklor/Edebiyat 18/71, 113-126.
• Özkan M. 2012, 87/5 Numaralı Rusya Ahkam Defterinin Transkripsiyon ve İncelenmesi (S. 1-95). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ordu Üniversitesi. Ordu.
• Sahillioğlu H. 1964, “Bolu, Amasra Önünde Bir Deniz Kazası ve Ticaret Tarihi Kaynağı Olarak Deniz Kazaları”. Çele 17, 13-16.
• Sawai K. 2005, “Amasra’da 1586 Tarihli Deniz Kazası”. Toplumsal Tarih 139, 46-50.
• Selçuk D. & Karaduman G. 2016, “İstanbul Ahkâm Defterlerine Göre Gemi Kazaları (1742-1779)”. VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı 27-28 Mayıs 2016, İstanbul. 110-115.
• BOA, C.BH. 272/12541
• BOA, C.HR. 7/340
• BOA, C.HR. 61/3025
• BOA, C.HR. 110/5490
• BOA, C.HR. 124/6196
• BOA, C.HR. 138/6851
• BOA, C.HR. 140/6958
• BOA, C.ZB. 79/3924
• BOA, A.DVN.DVE.d. 83/1
• BOA, A.DVN.DVE.d. 84/2
• BOA, A.DVN.DVE.d. 85/3
• BOA, A.DVN.DVE.d. 86/4
• BOA, A.DVN.DVE.d. 87/5