Ali Fuat Cebesoy's Ministries of Public Works and Transportation in the National Chief Period Governments

Yıl 2024, Cilt: 12, 241 - 260, 11.06.2024

Birgül Bozkurt

Öz

This study focuses on Ali Fuat Cebesoy’s ministerial activities in Turkish political life, especially during the National Chief period. Cebesoy was a successful commander who was among the leading staff officers in the War of Independence and a diplomat who took part in the management of relations between the Turkish Grand National Assembly (TBMM) and the Soviet Union. After the proclamation of the Republic, he was among the founders of the Terakkiperver Republican People's Party, during the political parting process of the leading cadre. He took a break from political life after the party was closed. Cebesoy, who returned to political life by being elected as a member of parliament from Konya in 1933, was appointed to ministerial duties during the period when İsmet İnönü was declared the second President of Turkey and the “National Chief” following the death of Atatürk. Ali Fuat Cebesoy served as Deputy of Public Works between 3 April 1939 and 9 March 1943, and as Deputy of Transport between 9 March 1943 and 7 August 1946. The period covering the Second World War, which also determined the dynamics of domestic politics, included an extremely critical historical phase. Therefore, in this study, public works and transportation policies and practices, which played an important role in the development activities of the country, are evaluated from archival sources, TBMM minutes, the press of the period and autobiographies.

Anahtar Kelimeler

Ali Fuat Cebesoy, Ministries of Public Works, Ministries of Transport, National Chief Period, World War II

Milli Şef Dönemi Hükümetlerinde Ali Fuat Cebesoy’un Nafia (Bayındırlık) ve Münakalat (Ulaştırma) Bakanlıkları

Öz

Bu çalışmada, Ali Fuat Cebesoy’un Türk siyasal yaşamı içinde özellikle Milli Şef döneminde bakanlık faaliyetlerine odaklanılmaktadır. Cebesoy, Milli Mücadelenin önder kadrosu içinde yer almış başarılı bir komutan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ile Sovyetler Birliği arasında ilişkilerin yürütülmesinde rol almış bir diplomattır. Cumhuriyetin ilanının ardından önder kadronun siyaseten yol ayrımı sürecinde Terakkiperver Cumhuriyet Halk Partisi’nin kurucuları arasında yer almıştır. Parti’nin kapatılmasıyla siyasal yaşama ara vermiştir. 1933 yılında Konya milletvekili seçilmesiyle siyasal yaşama geri dönen Cebesoy, Atatürk’ün ölümünün ardından İsmet İnönü’nün Türkiye’nin ikinci Cumhurbaşkanı ve “Milli Şef” ilan edildiği dönemde bakanlık görevlerine getirilmiştir. Ali Fuat Cebesoy, 3 Nisan 1939 ile 9 Mart 1943 tarihleri arasında Nafia (Bayındırlık) Vekilliği, 9 Mart 1943 ile 7 Ağustos 1946 yılları arasında Münakalat (Ulaştırma) Vekilliği yapmıştır. Ülke içi siyasetin dinamiklerini de belirleyen, II. Dünya Savaşı yıllarını kapsayan dönem, son derece kritik bir tarihsel evreyi içermektedir. Dolayısıyla çalışmada, ülkenin kalkınma faaliyetlerinde önemli bir rol üstlenmiş olan bayındırlık ve ulaştırma politikaları ve uygulamaları, arşiv kaynakları, TBMM tutanakları, dönemin basını ve hatıratlar ışığında değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ali Fuat Cebesoy, Nafia (Bayındırlık) Vekaleti, Münakalat (Ulaştırma) Vekaleti, Milli Şef Dönemi, II. Dünya Savaşı

Kaynakça

• BCA. 30-18-1-2/87-55-1 (20 Haziran 1939).
• BCA. 30-10-0-0/50-329-36 (27 Mayıs 1943).
• BCA. 30-11-1-0/36-33-7. (05 Aralık 1927).
• BCA. 30-18-1-2/73-29-6 (12 Nisan 1937).
• BCA. 30-18-1-2/84-90-13 (26 Ekim 1938).
• BCA. 30-18-1-2/86-15-20 (24 Şubat 1939).
• BCA. 30-110-0-0-0/231-559-17 (8 Nisan 1939).
• BCA. 30-18-1-2/86-31-20 (11 Nisan 1939).
• BCA. 30-18-1-2/84-90-13 (28 Nisan 1939).
• BCA. 30-10-0-0/155-92-12 (26 Eylül 1939).
• BCA. 30-10-0-0/199-361-7 (25 Nisan 1940).
• BCA. 30-18-1-2/94-34-5 (21 Nisan 1941).
• BCA.30-18-1-2/94-33-17 (22 Nisan 1941).
• BCA. 30-10-0-0/152-74-17 (28 Temmuz 1942).
• BCA. 30-10-0-0/157-105-5 (09 Ekim 1942).
• BCA. 30-10-0-0/61-410-27 (26 Ekim 1944).
• BCA. 30-1-0-0/83-521-3 (26 Ekim 1945).
• BCA. 30-10-0-0/14-81-1 (10 Şubat 1947).
• BCA. 30-1-0-0/74-471-12 (15 Ağustos 1957).
• Cumhuriyetin 70. Yılında Bayındırlık ve İskân Bakanlığı. Ankara 1993.
• Cumhuriyetin 70. Yılında Ulaştırma ve Haberleşme. Ankara 1993.
• Cumhuriyetin 75. Yılında Ulaştırma ve Haberleşme. Ankara 1998.
• Hükümetler, Programları ve Genel Kurul Görüşmeleri (24 Nisan 1920- 22 Mayıs 1950), C. 1. Haz. İ. Neziroğlu & T. Yılmaz. Ankara 2013.
• “Münakalât Vekâleti teşkilât ve vazifelerine dair kanun”. T.C. Resmi Gazete, 31 Mayıs 1939, 11843-11845.
• “Nafia Vekâleti teşkilât ve vazifelerine dair Kanun”. T.C. Resmi Gazete, 30 Mayıs 1939, 11832-11837.
• “Şirketihayriye’nin satın alınmasına dair olan sözleşmenin onanması hakkında kanun”. T.C. Resmi Gazete, 24 Ocak 1945, 8217-8218.
• TBMM Tutanak Dergisi, D.VII, C.14, 01.11.1944.
• TBMM Tutanak Dergisi, D.VII, C.21, 25.01.1946.
• TBMM Tutanak Dergisi, D.VII, C.6, 01.11.1943.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 1, 10 Nisan 1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 1, 26 Mayıs 1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 11, 06.05.1940.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 20, 08.08.1941.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 3, 26.05.1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 3, 26.05.1942.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 3, 30 Haziran 1939.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.VI, C. 30, 14.01.1943.
• “Ulaştırma Bakanlığı görevleri ve kuruluşu hakkında kanun”. T.C. Resmi Gazete, 6 Temmuz 1945, 9013-9018.
• “Zonguldak-Kozlu demiryolunun inşası hakkında kanun”. T.C. Resmi Gazete, 14 Haziran 1940, 11832-11837.
• “Adliye ve Münakalat Vekillerinin Tamimleri”. Vakit, 12 Mart 1943.
• “Ankara ve Adana Elektrik ve Havagazı Şirketleri”. Akşam, 23 Haziran 1939.
• “Antalya Ovasında 200.000 Dekarlık Arazi Sulanacak”. Ulus, 6 Eylül 1941.
• “B. Hitlerin Ellinci Yıldönünümü”. Akşam, 6 Nisan 1939.
• “Bir Mesleki Teknik Öğretim Müsteşarlığı İhdas Olundu”. Ulus, 23 Eylül 1941.
• “C.H.P.’ye Giren Müstakil Mebuslar”. Ulus,10 Ocak 1939.
• “Deniz Ticaret Filomuz Takviye Ediliyor”. Vakit, 31 Ocak 1946.
• “Denizyolları İçin”. Ulus, 20 Haziran 1945.
• “Hükümetin Su Siyaseti”. Vatan, 24 Mayıs 1942.
• “İsmet İnönü İttifakla Tekrar Reisicumhur İntihab Edildi”. Akşam, 4 Nisan 1939.
• “İstanbul’un Büyük Limanı Haydarpaşa ile Harem İskelesi Arasında Yapılacak”. Akşam, 7 Haziran 1939.
• “İstanbul’un İmâr Planı”. Ulus, 7 Haziran 1939.
• “Kabinede Yapılan Tadilat”. Cumhuriyet, 4 Nisan 1939.
• “Kırşehir Elektriğe Kavuştu”. Ulus, 12 Haziran 1939.
• “Kurultay Alâkalı Vekillerimizi Dinledi”. Ulus, 3 Haziran 1939.
• “Meclisin Tarihi İçtimaı”. Yeni Sabah, 4 Nisan 1939.
• “Milli Şefimiz Nafia Vekâletinde”. Ulus, 6 Haziran 1939.
• “Milli Şefin Beyannameleri”. Ulus, 25 Mart 1939.
• “Münakalât Bakanı Dün Şehrimize Geldi”. Tanin, 27 Ocak 1945.
• “Nafia Vekili Bugün Zonguldak’a Gidiyor”. Akşam, 12 Temmuz 1939.
• “Nafia Vekili İstanbul’un İmar İşlerini Tetkik Etti”. Vakit, 22 Temmuz 1942.
• “Nafia Vekilimiz Zonguldak ve Havalisine Gidiyor”. Ulus, 12 Temmuz 1939.
• “Nafia Vekilinin Beyanatı”. Cumhuriyet, 16 Haziran 1939.
• “Nafia Vekilinin Beyanatı”. Son Posta, 28 İkincikanun 1941.
• “Nafia Vekilinin Beyanatı”. Tan, 17 Haziran 1939.
• “Nafia Vekilinin Beyanatı”. Tan, 24 Mayıs 1942.
• “Nafia Vekilinin İzahatı”. Akşam, 3 Haziran 1939.
• “Nafia Vekilinin Konya’da Tetkikleri”. Son Posta, 20 Mart 1940.
• “Nafia Vekilinin Nutku”. Vakit, 1 Nisan 1940.
• “Nafia Vekilinin Yaptığı Tetkikler”. Cumhuriyet, 28 İkincikanun 1941
• “P.T.T. Teşkilât ve Memurlar Kanunu Yürürlüğe Girerken”. Ulus, 23 Temmuz 1943.
• “Parti Büyük Kurultayında”. Ulus, 31 Mayıs 1939.
• “Reisicumhurumuz, Milli Şefimiz İsmet İnönü’nün Yedinci Mebus Seçimi Dolayısıyla Millete Beyannamesi”. Ulus, 24 Şubat 1943.
• “Su Davamız”. Vakit, 15 Mart 1940.
• “Şirketi Hayriyenin Satın Alınması İçin Müzakereler”. Son Posta, 12 Mayıs 1944.
• “Ticaret Filomuza 48 Gemi Daha Katılacak”. Son Posta, 16 Haziran 1945.
• “Ticaret Filomuzun Takviyesi”. Tanin, 31 Ocak 1946.
• “Ticaret Vekâletinden Sonra Münakale- Muhabere, İktisat ve Nafia Vekâletlerinin Teşkilât Kanun Projeleri de Hazırlandı”. Ulus, 20 Nisan 1939.
• “Trakya’da Bu Yıl Büyük Bir İmar Faaliyeti Var”. Ulus, 6 Ağustos 1940.
• “Ulaştırma Bakanının İstanbul’da Gazetecilere Demeci”. Ulus, 22 Nisan 1945.
• “Yeni Kabine Kuruldu”. Vakit, 10 Mart 1943.
• “Yeni Vazifelerine Başlarken”. Ulus, 12 Mart 1943.
• “Yeni Vekillerimiz İşe Başladılar”. Ulus, 11 Mart 1943.
• “Yeniden İki Vekâlet Daha İhdas Edildi”. Ulus, 4 Nisan 1939.
• “Yeniden İki Vekâlet Daha İhdas Olundu”. Vakit, 4 Nisan 1939.
• “Yol İnşaatında 600 Mahkûm Çalıştırılacak”. Tan, 20 Şubat 1941.
• “Zonguldak-Kozlu Hattı Dün Törenle İşletmeye Açıldı”. Ulus, 4 Mayıs 1943.
• Ahmad F. 1995, Modern Türkiye’nin Oluşumu. İstanbul.
• Akıllı H. 2012, “Türkiye’de Su Yönetiminin Değişen Yüzü: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü”. Memleket Siyaset Yönetim 7/18, 55-85.
• Arı K. 2013, “İkinci Dünya Savaşı Sonrasında Türkiye’nin PTT Alanında Yatırımları”. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi XIII/27, 167-184.
• Armaoğlu F. 1997, “Ali Fuat Cebesoy ve Milli Mücadele’de Türk-Sovyet İlişkileri”. Ali Fuat Cebesoy’u Anma Paneli (10 Ocak 1994). Ankara.
• As E. 2006, Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
• Atay F. R. (20 Nisan 1939), “Hitler’in Doğum Günü”. Ulus.
• Aydemir Ş. S. 1967, İkinci Adam. C.2. İstanbul.
• Barutçu F. A. 1977, Siyasi Anılar (1939-1954). İstanbul.
• Bozkurt İ. 2023, “Cenup (Güney) Demiryolları’nın Millileştirilmesi Üzerine Tarihsel Bir Bakış”. Akdeniz İnsani Bilimler Dergisi 13, 71-90.
• Cebesoy A. F. 2002, Siyasî Hatıralar (Lozan’dan Cumhuriyete). C. 2. Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul.
• Daver A. (12 Ağustos 1944), “Yeni Hava Hatları Açılırken”. Cumhuriyet.
• Goloğlu M. 2012, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi- III (1939-1945) Milli Şef Dönemi. İstanbul.
• Karaosmanoğlu Y. K. 1968, Politikada Kırk Beş Yıl. Ankara.
• Koçak C. 1986, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945). Ankara.
• Mutlu N. Y. 1989, Bayındırlık Bakanlığı Tarihi 1920-1988. Ankara.
• “Münakalât İşlerimiz”, İktisadi Yürüyüş, 1944, 7.
• Nadi Y. (4 Nisan 1939),”Milli Şef Etrafında Milletin Birliği”. Cumhuriyet.
• Özçelik A. 1993, Ali Fuad Cebesoy. Ankara.
• Özdemir N. 2006, Cumhuriyet Dönemi Karayolu Politikası (1923-1960). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Şensoy F. 2018, “Şirket-i Hayriye: Osmanlı Boğaziçi Taşımacılık Şirketi, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Özel Sayı, 239-279.
• Tezel Y. S. 1994, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi. İstanbul.
• Turan Ş. 1999, Türk Devrim Tarihi (10 Kasım 1938-14 Mayıs 1950). 4. Kitap (Birinci Bölüm). Ankara.
• Uluskan S. B. 2007, “Atatürk Döneminde İstanbul’un İmarı Meselesi”. Erdem 16/48, 109-156.
• Uran H. 2008, Meşrutiyet, Tek Parti, Çok Parti Hatıralarım (1908-1950). İstanbul.
• Yalman A. E. (4 İlkteşrin [Ekim] 1940), “Nafia Cephesinde Nasıl Çalışılıyor?” Vatan.
• Yazman A. T. 1940, “P.T.T. İdaresinde Çalışma Ruhu Yeni İcraat”. İktisadi Yürüyüş 5/120, 5.
• Yıldırım İ. 2001, Cumhuriyet Döneminde Demiryolları (1923-1950). Ankara.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: VI, C.1, (03.04.1939); Konya Vilayeti Daire-i İntihabiyesi. https://cdn. tbmm.gov.tr/TbmmWeb/eYayin/GAZETELER/WEB/MAZBATALAR/TBMM/d06/SM_16_1_6.pdf