Trebenna’dan Trophilios Oğlu Loukios’un Adak Sunağı

Yıl 2024, Cilt: 12, 151 - 164, 11.06.2024

Ahmet Çelik

Öz

Trebenna antik kenti, Lykia-Pamphylia yaklaşık kesişim noktasındadır ve ormanlık bir arazide Akdeniz’i yüksekten gören bir konuma sahiptir. Trebenna örneği yaklaşık dikdörtgenler prizması biçiminde kireçtaşı bir sunaktır. Ön yüzde bir büst bulunur ve tepe kısmında iki satır Hellence yazıt yer alır. Tanrı/tanrıçalara katı ya da sıvı çeşitli sunular için kullanılan sunaklar, son derece çeşitli formlarda yere sabit ya da taşınabilir olabilmektedir. Bazı sunaklar ise adak sunağı olarak tanımlanmaktadır. Anadolu’da Trebenna örneğine benzer şekilde yaklaşık dikdörtgenler prizması formlu adak sunaklarının üzerinde çeşitli tanrı büstleri ve/veya yazıtları bulunan Roma İmparatorluk Dönemi’ne ait örnekler bilinmektedir. Bu tip sunaklarda büstü bulunan tanrı/tanrıça genelde onları simgeleyen bir veya birkaç atribut ile gösterilebilir. Ayrıca varsa bazı sunak yazıtlarında doğrudan adanmış olduğu tanrı/tanrıçanın ismi de geçmektedir. Bununla beraber üzerinde büst bulunan bazı sunaklar ile özellikle Trebenna yakın civarında, üzerinde büst bulunan bir kısım lahit teknesi/kapağı MS II-III. yüzyıla tarihlenebilmektedir. Bu bağlamda Trebenna’dan adak sunağı Roma İmparatorluk Dönemi içerisinde MS II-III. yüzyıla tarihlenebilir.

Anahtar Kelimeler

Trebenna, Sunak, Taşınabilir, Adak, Hermes, Roma

The Votive Altar of Loukios Son of Trophilios from Trebenna and the Altars in Brief

Öz

The ancient city of Trebenna is located at the approximate intersection of Lykia and Pamphylia in a forested area overlooking the Mediterranean. A limestone altar, approximately in the shape of a rectangular prism, was found at the site. There is a bust on the obverse and there are two lines of ancient Greek inscription at the top. Altars used for various solid or liquid offerings to gods/goddesses can be fixed or portable and have very varied forms. Some are defined as votive altars. Examples from the Roman Imperial Period are known in Anatolia, carrying busts of various gods and/or inscriptions on rectangular-shaped votive altars, similar to this Trebenna example. The god/goddess whose bust is present on these types of altars are generally depicted with one or more attributes symbolizing them. In addition, in some altar inscriptions, if any, the name of the god/goddess to whom it is directly dedicated is also mentioned. Some altars with busts on them, as also some sarcophagus vessels/lids with busts on them, especially in the vicinity of Trebenna, can be dated to the IInd-IIIrd century A.D. In this point of view this votive altar from Trebenna can be dated to the IInd-IIIrd century A.D. in the Roman Imperial Period.

Anahtar Kelimeler

Trebenna, Altar, Portable, Votive, Hermes, Rome

Kaynakça

• Abay N. 2020, “Konya Ereğli Müzesi’nden Bir Zeus Sunağı”. TÜBA-KED 21, 199-208.
• Adıgüzel A. 2015, Keramos Sunakları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi. Muğla.
• Akyürek Şahin N. E. 2007, “Neue Votivesteine aus dem Museum von Afyon”. Gephyra 4, 59-115.
• Allan A. 2018, Hermes. London – New York.
• Altmann W. 1905, Die Römischen Grabaltäre der Kaiserzeit. Berlin.
• Atalay S., A. Çelik & C. Ayabakan 2022, “Horoz Betimli Karabucak Lahdi”. Phaselis VIII, 109-125. Doi: 10.5281/zenodo.7037490
• Baldıran A. & Gider Z. 2014, “A Rectangular Votive Altar from Lycaonia Region”. Anodos. Studies of the Ancient World 11/2011, 21-28.
• Baldıran B. 2019a, Güney Lykaonia Bölgesi Sunakları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
• Baldıran B. 2019b, “Lykaonia Bölgesi Zeus Sunakları: Beyşehir-Seydişehir İlçeleri ve Civarı”. Amisos 4/7, 118-136.
• Basotova M. 2011, “A Votive Altar dedicated to Venus, from Colonia Flavia Scupi”. Folia Archaeologica Balkanica II, 359-366.
• Berges D. 1986, Hellenistische Rundaltäre Kleinasiens. Freiburg.
• Bildik T. 2003, Anadolu’da Men Kültü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
• Blakolmer F. 1999, “Zum, Grab des Ploutiades’in der Nekropole V von Limyra”. Eds. P. Scherrer, H. Taeuber & H. Thür, Steine und Wege. Festschrift für Dieter Knibbe zum 65. Geburtstag. Wien, 261-268.
• Bonnefoy Y. 2000, Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü (I. Cilt A-K). Ankara.
• Boschung D. 1987, Antike Grabaltäre aus den Nekropolen Roms. Bern.
• Brooner O. 1947, “The Corinthian Altar Painter”. Hesperia 16/3, 214-223.
• Brown N. O. 1990, Hermes the Thief: The Evolution of a Myth. Great Barrington.
• Bulut S. 2018, “Lykia’da Zeytinyağı ve Şarap Üretimi Üzerine Bir Ön Değerlendirme”. Cedrus VI, 675-700.
• Camp J. McK. 1980, Gods and Heroes in the Athenian Agora. Meriden-Connecticut.
• Can Ş. 2016, Klasik Yunan Mitolojisi. İstanbul.
• Coulton J. J. 2005, “Pedestals as “altars” in Roman Asia Minor”. AnSt 55, 127-157.
• Çelik A. 2019, “Hurma Çiftçi Lahdi”. Phaselis V, 231-249. Doi: 10.18368/ Pha.1901
• Çelik A. 2020, “Roma Dönemi Yazıtlı Bir Herakles Sunağı”. Eds. D. A. Arslan et al., 4. Uluslararası Akdeniz Sempozyumu Bildiri Tam Metin Kitabı 9. Mersin, 127-145.
• Çelik A. 2021, “Öncesi ve Antik Çağ Gelişimiyle Hermes ve Oluşumunda Özellikle Anadolu Etkisi Üzerine Bir Değerlendirme”. Arkeoloji ve Sanat Dergisi 168, 49-70.
• Çelik A., M. Kılınç & B. Özcan Özlü 2022, “Antalya Müzesinden Bir Grup Bronz Hermes (Merkür) Figürini”. Eds. M. Demirel, M. Arslan, S. Atalay & U. Orhan, Antalya Müzesi 100 Yaşında: Antalya’nın Arkeolojik Mirası I. Ankara, 247-264.
• Çelik A., S. Atalay & F. Büyükyörük 2018, “Hisarçandır’dan Ele Geçen Marcus Aurelius Kamoas ve Ailesine Ait Lahit Mezar”. Phaselis IV, 181-198. Doi: 10.18367/Pha.18012
• Çevik N., B. Varkıvanç S. Bulut & E. Akyürek 2003, “Trebenna ve Çevresi Yüzey Araştırmaları”. AST 21, 265-278.
• De Waele F. J. M. 1927, The Magic Staff or Rod in Greco-Italian Antiquity. Gent.
• Dökü F. E. & Kileci Ş. 2023, “Rock Reliefs of Zeus and his Thunderbolt in the High Plateau Settlements of Kabalis/Kabalia”. Anadolu Anatolia 49, 73-96.
• Erhat A. 1996, Mitoloji Sözlüğü. İstanbul.
• Erten E. 2007, Küçük Asya’nın Güneyi’ndeki Helios Kültleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi. İstanbul.
• Erten E. 2011, “Hierapolis-Kastabala’da Helios Tapınımına Dair Bazı Gözlemler”. Eds. H. Şahin, E. Konyar & G. Ergin, Özsait Armağanı: Mehmet ve Nesrin Özsait Onuruna Sunulan Makaleler. Antalya, 189-211.
• Erzen A. 1953, “Ay Tanrısı Men’in Adı ve Menşei Hakkında”. Belleten 27-65, 1-14.
• Estin C. & Laporte H. 2002, Yunan ve Roma Mitolojisi. Çev. M. Eran, Ankara.
• Fox W. S. 1916, The Mythology of All Races: Greek and Roman I. Boston.
• Fraser P. M. 1977, Rhodian Funerary Monuments. Oxford.
• Ful Ş. D. 2008, Yazıtlar Işığında Mysia Bölgesi Kültleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
• Gökalp Özdil N. 2016, “Antalya Müzesi’nden Yeni Adak Yazıtları”. Phaselis II, 245-258. Doi: 10.18367/Pha.16017
• Grimal P. 1997, Mitoloji Sözlüğü: Yunan ve Roma. Çev. S. Tamgüç, İstanbul.
• Gülsefa G. 2023, Myndos-Asar Adası Apollon Arkhegetes Kutsal Alanı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Bursa Uludağ Üniversitesi. Bursa.
• Gürer A. 2006, Örneklerle Sunak Tipolojisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
• Hastings J. 1908, Encyclopaedia of Religion and Ethics I. Edinburgh - New York.
• Karamut İ. 1989, “Pisidia Antiocheia’sı Yakınında Bulunan Men Kutsal Alanı”. Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi 48, 177-187.
• Kırdemir N. 2000, “Hitit Sanat Eserlerinde Sunak Betileri”. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi 1/2, 159-172.
• Knackfuss H. 1924, Der Südmarkt und die benachbarten Bauanlagen, Milet 1/7. Berlin.
• Korkut T. 2008, “Adak Sunaklar Işığında Lykia’da Artemis Kültü”. Eds. İ. Delemen, S. Çokay Kepçe, A. Özdizbay & Ö. Turak, Euergetes. Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı II, İstanbul, 727-734.
• Kortanoğlu R. E. 2015, “Yunan Tapınağı Olarak İsimlendirilmiş Yapının Temel Doğasına Yüklenmiş Anlam/lar”. Colloquium Anatolicum 14, 76-95.
• Küçükcan M. 2019, Akmonia Antik Kenti Mezar Stelleri ve Bomoslar. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi. Uşak.
• Larson J. 2007, Ancient Greek Cults: A Guide. New York – London.
• Liapis V. 2006, “Ghosts, wand’ring here and there: Orestes the revenant in Athens”. Eds. D. Cairns & V. Liapis. Dionysalexandros: Essays on Aeschylus and his fellow tragedians in honour of Alexander F. Garvie. Swansea, 201-232.
• Nilsson M. P. 1992, Geschichte der Griechischen Religion: Die Religion Griechenlands bis auf die Griechisc Weltherrschaft. München.
• Ohnesorg A. 2005, Ionische Altäre: Formen und Varienten einer Architekturgattung aus Insel-und Ostionien 21. Berlin.
• Onur F. 2005, “III. Tarih: III.I. Roma Dönemi”. Eds. N. Çevik & B. Varkıvanç & E. Akyürek, Trebenna: Tarihi, Arkeolojisi ve Doğası (Its History, Archaeology and Natural Environment). (Adalya Ekyayın Dizisi I). İstanbul, 7-20.
• Orhan S. 2023, Patara Sunakları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
• Özdemir Ş. B. 2018, “Fethiye Müzesi’nden Bir Grup Kabartmalı Sunak Işığında Lykia’da Artemis’in Farklı İkonografileri”. Cedrus VI, 329-345.
• Özdemir Ş. B. 2020, “Sillyon’da Men Kültü”. Eds. M. Taşkıran, Sillyon Araştırmaları I: Yüzey Araştırmaları Işığında Sillyon ve Çevresi, İstanbul, 117-130.
• Radulović I., S. Vukadinović & A. Smirnov-Brkić 2015, ““ΟΥΔΕΝ ΠΡΟΣ ΤΕΝ ΚΛΟΠΕΝ”; - Hermes the Transformer”. Ágora. Estudos Clássicos em Debate 17, 45-62.
• Roman L. & Roman M. 2010, Encyclopedia of Greek and Roman Mythology. New York.
• Swindler H. 1932, “A Terracotta Altar in Corinth”. American Journal of Archaeology 36/4, 514-520.
• Şahin M. Ç. 1972, Die Entwicklung der Griechischen Monumentalaltäre. Bonn.
• Tarkan D. 2011, Kibyra Kabartmalı Sunakları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi. Antalya.
• Tekçam T. 2007, Arkeoloji Sözlüğü. İstanbul.
• Tüner Önen N., B. Gürel & A. Akçay 2017, “Phaselis Teritoryumunda Tespit Edilen Lahitlerin RTI Metodu Işığında Arkeolojik ve Epigrafik İncelemeleri”. Phaselis III, 343-369.
• Türkan A. 2012, “Men, Mensis, Moon: Ay Tanrı Men, Özellikleri ve Kültü”. Eds. T. Yiğit, M. A. Kaya & A. Sina, Ömer Çapar’a Armağan. Ankara, 333-348.
• Uygun Ç. 2016, “Silifke Müzesi’nden Mitolojik Figürlü Kameolar ve Gemmeler”. Cedrus IV, 219-242.
• Uygun G. 2021, Burdur Müzesi’nden Bir Grup Dörtgen Sunak. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi. Burdur.
• Vergados A. 2013, A Commentary on the “Homeric Hymn to Hermes”. Berlin – Boston.
• Vernant J. P. 2009, Torunuma Yunan Mitleri: Evren, Tanrılar, İnsanlar. Çev. M. E. Özcan, İstanbul.
• Versnel H. S. 2011, Religions in the Graeco-Roman World: Coping With the Gods Wayward Readings in Greek Theology. Leiden – Boston.
• Vujović M. 2009, “A Newley-Discovered Roman Altar from Surčin”. Starinar 59, 149-157.
• Willet R. & Poblome J. 2019, “Archaeological Surveying in the Western Part of the Ağlasun Valley and within Ağlasun, 2018 – Ağlasun Vadisi Batı Kesimi ve Ağlasun İçinde Yürütülen Arkeolojik Yüzey Araştırmaları, 2018”. ANMED 17, 255-261.
• Wörrle M. 1999, “Artemis und Eleuthera in Limyra”. Eds. P. Scherrer, H. Taeuber & H. Thür, Steine und Wege. Festschrift für Dieter Knibbe zum 65. Geburtstag. Wien, 269-274.
• Yalçın K. 2023, Aizanoi Antik Kenti Bomosları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi. Kütahya.
• Yavis C. G. 1949, Greek Altars: Origins and Typology. Saint Louis.
• Zăgreanu R. I. 2016, “Votive Statue Bases and Votive Altars from Porolissum”. Acta Musei Napocensis 53/1, 203-248.