The Interpretation of Hadrianoupolis as a “Glass Working Center”

Yıl 2024, Cilt: 12, 181 - 194, 11.06.2024

Ömür Dünya Çakmaklı

Öz

The commercial, political, cultural and religious importance of Paphlogonian Hadrianoupolis, especially in the IIIrd century AD. and later, has been accepted as a scientific constant as a result of numerous archaeological evidence and written sources. In parallel, the city should be evaluated especially in terms of Anatolian and Paphlogonia glass history. As is known, Anatolia has been documented as a glass processing center at least from the Archaic Period. It can now be said that glass production continued uninterrupted for the region as of this period. The increase in glass studies shows that Anatolian-based workshops reached their peak, especially in the Late Roman Period. Undoubtedly, the most definitive evidence proving production is glass furnaces. At points where glass furnaces cannot be identified, archaeological data such as ingot pieces, crucibles, glass slags, faulty productions or production residues are used. In this article, the position of the ancient city of Hadrianoupolis, where the mentioned evidence was documented in recent excavations, as a glass processing center will be interpreted. These evidences, which point to the Late Antiquity, are the first findings that concrete the production not only for Hadrianoupolis but also for the Paphlogonia region, and they are of special importance.

Anahtar Kelimeler

Paphlagonia, Hadrianoupolis, Glass, Glass Processing, Byzantine Period

Hadrianoupolis’in Bir “Cam İşleme Merkezi” Olarak Yorumlanması

Öz

Paphlogonia Hadrianoupolis’inin özellikle MS III. yüzyıl ve sonrasında ticari, siyasi, kültürel ve dini açıdan perçinlenen önemi çok sayıda arkeolojik kanıt ve yazılı kaynak neticesinde bilimsel bir değişmez olarak kabul görmüştür. Buna paralel olarak, kentin konumunun, özellikle Anadolu ve Paphlogonia cam tarihi açısından da değerlendirilmesi gerekir. Bilindiği gibi, en azından Arkaik Dönem itibariyle Anadolu bir cam işleme merkezi olarak belgelenmiştir. Bölge için, bu dönem itibariyle cam üretimin kesintisiz olarak devam ettiği artık söylenebilmektedir. Cam çalışmalarındaki artış, Anadolu merkezli atölyelerin özellikle Geç Roma Dönem’inde zirveye ulaştığını göstermektedir. Kuşkusuz üretimi kanıtlayan en kesin deliller cam fırınlarıdır. Cam fırınlarının tespit edilemediği noktalarda ise külçe parçaları, pota, cam cürufları, hatalı üretimler ya da üretim artıkları gibi arkeolojik verilere başvurulmaktadır. Bu makalede, bahsi geçen kanıtların yakın dönem kazılarında belgelendiği Hadrianoupolis antik kentinin bir cam işleme merkezi olarak pozisyonu yorumlanacaktır. Geç Antikçağa işaret eden bu kanıtlar sadece Hadrianoupolis için değil aynı zamanda Paphlogonia bölgesi için de üretimi somutlayan ilk bulgulardır ve ayrıcalıklı önem taşırlar.

Anahtar Kelimeler

Paphlagonia, Hadrianoupolis, cam, cam işleme, Bizans Dönemi

Kaynakça

• Acara M. 1998, “Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik eserler”. Hacattepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15/I, 188-201.
• Adıbelli I. A. 2007, “Tarsus Roma Hamamı Kazısı”. 15. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu. Ankara, 25-40.
• Adıbelli I. A. 2013, “Tarsus Roma Hamamı Cam Fırınları”. Ed. Ç. Gençler Güray, Kaunos-Kbid Toplantıları 2: Anadolu Cam Çalışmaları Sempozyumu 17-20 Haziran 2010. Ankara, 93-100.
• Allen D. 1999, Roman Glass in Britain. London.
• Antonaras A. C. 2006, “Glass Vessels from Roman and Early Christian Thessaloniki and its Surroundings (1st Century BC-6th Century AD)”. ANNALES of the 17th Congress,74-79.
• Baghaturia-Kner E. 2009, “Late Antique/Early Byzantine Glass Vessels from the Cemeteries of Kodori and Machara Valleys (Georgia)”. Ed. E. Laflı, Late Antique Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean. İzmir, 355-368.
• Blid J. 2010, “Roma ve Bizans Döneminde Labraunda/Roman and Byzantine Labraunda”. Mylasa- Labraunda-Milas Çomakdağ, Güney Ege Bölgesinde Arkeoloji ve Kırsal Mimari. Milli Reasürans Sanat Galerisi, 81-93.
• Çakmaklı Ö. D. & Höpken C. 2015, Fragile Splendour Narin Pırıltı: Gaziantep Medusa Cam Koleksiyonu. Bonn.
• Çakmaklı Ö. D. 2017, “Zeus Labraundos Kutsal Alanı Su Kompleksi Kazıları Cam Buluntuları/Glass Finds from Water Complex in the Sanctuary of Zeus Labraundos”. Seleucia VII, 279-297.
• Çelikbaş E. & Keleş V. 2021, “Glass Finds from Late Roman House in Paphlagonian Hadrianoupolis”. Annales: du 211e Congrés de l’association Internationale pour l’historie du Verre. İstanbul, 221-232.
• Çelikbaş E. & Verim E. 2021, “Hadrianoupolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi’nin (Kilise C) Bema ve Apsis Mozaikleri”. Journal of Mosaic Research 14, 81-82.
• Çelikbaş E. & Verim E. 2022, “Hadrianoupolis 2019-2020 Çalışmaları”. Ed. A. Özme, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları II. Ankara, 125-142.
• Çelikbaş E. 2019a, “Hadrianoupolis Kilise C Yapısı’nda Ele Geçen İki Adet Yün Tarağı Üzerine Değerlendirme”. TÜBA-KED 20, 73-82.
• Çelikbaş E. 2019b, “Hadrianoupolis Kilise C Mozaikleri Konusunda Bir Ön Değerlendirme”. Eds. A. Işık, T. Aydeniz & İ. H. İmamoğlu, Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu. Karabük, 290-295.
• Dardeniz G. 2016, “Cam Üretmek ve/veya Cam İşlemek: Anadolu’da Geç Tunç Çağı Verilerinin Bilimsel ve Arkeolojik Olarak Gözden Geçirilmesi”. AST 31/1, 147-158.
• Dardeniz G. 2019, “MÖ II. Binyıl’da Anadolu ve Doğu Akdeniz’de Cam Algısı, Üretimi ve Ticareti”. Eds. V. Şahoğlu, M. Şevketoğlu & Y. H. Erbil, Connecting Cultures: Trade and Interconnections in the Ancient Near East from the Beginning until the End of the Roman Period (Anatolia Supplement Series I. 4). Ankara, 227-241.
• Eliüşük M. 2021, “Hamam B”. Paphlagonia Hadrianoupolis’i (2010-2014). Ankara, 33.
• Eliüşük M. 2022, “Paphlagonia Hadrianoupolis’inde Üretim ve Ticaret”. OANNES-Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi 4/1, 1-20.
• Fünfschilling S. & Laflı E. 2012, Hadrianopolis II: Glasfunde des 6. und 7. Jahrhunderts aus Hadrianupolis Paphlagonien/TR. Rahden.
• Genç E. 2005, Yeni Buluntular Işığında Kastamonu-Kınık Kazıları Sonuçları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Gençler Ç. 2009, Elaiussa Sebaste Antik Yerleşimi Cam Buluntuları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Gündüz B. 2023, Hadrianopolis Kuzeybatı Nekropol Kilisesi Cam Buluntuları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Karabük Üniversitesi. Karabük.
• Kan Şahin, G. 2019, Hadrianopolis Seramik Buluntuları. Ankara.
• Kavaz B. 2011, Trailleis Cam Fırınlarının Geleneksel Cam Fırınları ile Karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi. Erzurum.
• Keleş V., Çelikbaş E. & Yılmaz A. 2011, “Hadrianoupolis 2010 Yılı Çalışmaları (İlk Sezon)”. KST 33/1, 39-53.
• Koçak E. A. 2021, Metropolis Aşağı Hamam-Palaestra Cam Buluntuları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacı Bayram Veli Üniversitesi. Ankara.
• Kortanoğlu R. E. 2013, “Tieion/Tios Akropolisinde Ortaya Çıkartılmış Anıtsal Bir Yapının Kalıntıları Üzerine Gözlemler”. Colloquium Anatolicum 12, 211-238.
• Laflı E. & Zäh A. 2009, “Beiträge zur frühbyzantinischen Profonarchitektur aus Hadrianupolis-Blütezeit unter Kaiser Iustinian I”. Byzantinische Zeitschrift 102/2, 639-659.
• Laflı E. 2008, “Hadrianoupolis-Eskipazar Paplagonia Hadrianoupolis’i Arkeolojik Kazıları”. KST 30/3, 399-410.
• Olcay Y. 1998, “Cam Sanatı Tarihi İçinde Bizans Döneminin Yeri”. Anadolu Sanat 8, 145-166.
• Oyarçin K. 2019, “Sikke Buluntuları Işığında Hadrianoupolis Kilise C Yapısı”. Eds. A. Işık, T. Aydeniz & İ. H. İmamoğlu, Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu. Karabük, 442-451.
• Stern E. M. 1995, The Toledo Museum of Art Mould-Blown Glass. Ohio.
• Stern E. M. 2001, Roman, Byzantine and Early Medieval Glass 10 BCE-700 CE: Ernesto Wolf Collection. Ostfildern.
• Summerer L. 2017, “Pompeiopolis (Paflagonya) 2016 yılı Kazı Sonuçları”. KST 39/2, 205-228.
• Şimşek C. 2007, “2006 Yılı Laodikeia Antik Kenti Kazıları”. KST 29/3, 99-102.
• Şimşek C. 2008, “2007 yılı Laodikeia Antik Kenti Kazıları”. KST 30/2, 409-436.
• Taştemür E. 2018, “Antik Cam Fırınları ve Anadolu Örnekleri”. TÜBA-AR 22, 203-229.
• Tek A. T. 2005, “Antik Dönemde Anadolu’da Cam Üretimi”. Seres 2005 III. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri 17-19 Ekim 2005. Eskişehir, 108-123.
• Yıldırım Ş. 2021, “Paphlagonia Tümülüsleri”. Byzas 26, 117-136.