1645 NUMARALI ŞER'İYYE SİCİLİ'NE GÖRE BALIKESİR'DE EŞKIYALIK HAREKETLERİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 114 - 138, 27.06.2021

Burcunur Mutlu

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.841372

Öz

Tarih boyunca sadece belirli bir bölgede ve zamanda olmayıp fırsatı ve şartları oluştuğunda birçok nedenin bir araya gelmesiyle ortaya çıkıp yaygınlaşan eşkıyalık hareketlerine Osmanlı Devleti de sahne olmuştur. Eşkıyalık faaliyetini gerçekleştiren eşkıyalar bulundukları bölgedeki gerek zulüm ve ta‘addileri gerekse şekavet ve fesatlarıyla halkın mal, can güvenliğini tehdit edip asayişi bozmuşlardır. Bu sebeple eşkıya devlet için çözüm getirilmesi gereken bir unsur olmuştur. Dönemin kayıtlarına yansıyan eşkıyalıkla devletin baş etme sürecini şer‘iyye sicillerinden de izlemek mümkündür. Araştırmanın ana kaynağı olan 1645 Numaralı Şer‘iyye Sicili’nde de eşkıyalıkla ilgili Balıkesir Kazası’na ait kayıtlar mevcuttur. Söz konusu sicil 1667-1676 yıllarını kapsamakta olup konu ve tarih sırasına önem verilmeden düzensiz ve karışık olarak tutulmuştur. İncelenen sicildeki eşkıyalık ile ilgili kayıtlar ise 1672-1676 yılları arasındadır. Bu çalışmada 1645 Numaralı Şer‘iyye Sicili’nin incelenmesi neticesinde tespit edilen Balıkesir’de eşkıyalık faaliyetlerinde bulunan eşkıya, haramzâde, kuttâu’t-tarîk -yol kesen-, kapusuz levendât, levendâne tâ’ifesi, suhte, ehl-i örf, ehl-i şer‘ zümresinin eşkıyalık faaliyetleri ile reâyâya zulümleri ve merkezi yönetimin bunlar karşısındaki tavrı 1645 Numaralı Şer‘iyye Sicili çerçevesinde incelenip konu ile ilgili araştırma inceleme eserlerden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Şer'iyye Sicili, Balıkesir, Eşkıya

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Defterhâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 100-104. İstanbul, 1994.
• Akdağ, Mustafa. “Genel Çizgileriyle XVII. Yüzyıl Türkiye Tarihi”. Tarih Araştırmaları Dergisi C. 4/S. 6 (1966): 201-247.
• Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celâlî İsyanları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Arslan, İsmail. Osmanlı Dünyasında Köyler ve Köylüler 19. Yüzyıl Balıkesir Örneği. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2014.
• Aydın, M. Âkif. Türk Hukuk Tarihi. İstanbul: Beta Basım Yayım, 15. Basım, 2018.
• Bardakoğlu, Ali. “Eşkıya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 463-466. İstanbul, 1995.
• Barkey, Karen. Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi. çev. Zeynep Altok, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) 01645 Numaralı Balıkesir Şer‘iyye Sicili (BŞS, 1645).
• Baykara, Tuncer Anadolu’nun Tarihî Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 2. Basım, 2000.
• Bebek, Adil. “Ceza”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 469-470. İstanbul, 1993.
• Braudel, Fernand. II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Dünyası I. çev. Mehmet Ali Kılıçbay. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2017.
• Emecen, Feridun. “Bennâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 458-459. İstanbul, 1992.
• Ercan, Yavuz. “Osmanlı İmparatorluğunda Gayrimüslimlerin Giyim, Mesken ve Davranış Hukuku”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi 1/1 (Haziran 1990): 117-125.
• Faroqhi, Suraiya. Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. çev. Emine Sonnur Özcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 3. Basım, 2018.
• Halaçoğlu, Yusuf. “Derbend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9: 162-164. İstanbul, 1994.
• Halaçoğlu, Yusuf. XIV-XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilâtı ve Sosyal Yapı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• İlgürel, Mücteba. “Celâlî İsyanları”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/252-257. İstanbul, 1993.
• İlgürel, Mücteba. “Eşkıya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/466-469. İstanbul, 1995.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Hukuk Sisteminde Adâletin Üstünlüğü”. Adâlet Kitabı. Ed. Halil İnalcık, Bülent Arı, Selim Aslantaş. ss. 143-206. Ankara: Kadim Yayınları, 2012.
• İnalcık, Halil. Devlet-i ‘Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar I. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 55. Basım, 2015.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi 1. İstanbul: Kronik Kitap, 4. Basım, 2020.
• İnalcık, Halil. Osmanlı’da Devlet, Hukuk ve Adâlet. İstanbul: Kronik Kitap, 8. Basım, 2018.
• İpşirli, Mehmet. “Ehl-i Örf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 519-520. İstanbul, 1994.
• Kazıcı, Ziya. Osmanlı’da Vergi Sistemi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2014.
• Kocaoğlu, Burak. Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi. Ankara: Berikan Yayınevi, 2018.
• Kütükoğlu, Mübahat. S. Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Mumcu, Ahmet. Osmanlı Hukukunda Zulüm Kavramı. Ankara: Phoenix Yayınevi, 3. Basım, 2007.
• Öntuğ, Mustafa Murat. XVII. Yüzyılın İlk Yarısında Balıkesir Şehrinin Fiziki, Demografik ve Sosyo-Ekonomik Yapısı. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2003.
• Özcan, Abdülkadir. “Mehmed IV”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28: 414-418. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Özcan, Abdülkadir. İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları III. Ankara: İSAM Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Özel, Ahmet. “Gayri Müslim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/418-427. İstanbul: 1996.
• Özel, Oktay. “Şiddetin Egemenliği 1550 ila 1700 Arasındaki Celaliler”. çev. Gül Çağalı Güven. Osmanlı Dünyası Ed. Christine Woodhead. ss. 245-268. İstanbul: Alfa Basım Yayım, 2018.
• Özkaya, Yücel. “Mütesellim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/203-204. İstanbul: 2006.
• Özvar, Erol, “Voyvoda”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/129-131. İstanbul: 2013.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 3. Baskı 1983.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 2, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü 3. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Sahillioğlu, Halil. “Arûs Resmi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/422-423. İstanbul, 1991.
• Sahillioğlu, Halil. “Bâd-ı Hevâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/416-418. İstanbul, 1991.
• Sakaoğlu, Necdet. Bu Mülkün Sultanları 36 Osmanlı Padişahı. İstanbul: Oğlak Yayıncılık, 3. Baskı, 2000.
• Sarı, Arif. “Osmanlı Hukuku ve Adliye Teşkilatı”. Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı. Ed. Tufan Gündüz. ss. 345-375. Ankara: Grafiker Yayınları, 4. Basım, 2016.
• Su, Kâmil. “Balıkesir Hıristiyan Kıyafetlerine Dair Vesikalar”. Kaynak. S:45 (Ekim 1936), ss. 286-290.
• Uğur, Yunus. “Şer‘iyye Sicilleri”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/8-11. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi III. Cilt I. Kısım II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşmasına Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 7. Basım, 2009.
• Ünal, Mehmet Ali. Osmanlı Müesseseleri Tarihi. Isparta: Fakülte Kitabevi, 11. Basım, 2015.