TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE BİR SÖZ DİZİMİ TERİMİ ÖNERİSİ: KISA ÇİZGİ ÖBEĞİ (KISA ÇİZGİ İŞARETİYLE KURULMUŞ BÜTÜNLEŞİKLİK BİLDİREN ÖBEK)

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 147 - 165, 27.12.2021

Anıl Çelik

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1008186

Öz

Türkiye Türkçesinin muhtelif söz dizimi çalışmalarında pek çok sözcük öbeği tanımı ve tasnifi mevcuttur. Bu tanımların birçoğu; sözcük öbeklerinin en az iki sözcükten meydana geldiği, anlam ve yapı açısından bir bütünlük sergilediği, herhangi bir yargı bildirmediği vb. konularında görüş birliği içindedir. Bu çalışmada, yukarıdaki görüşler temel alınmış ve Türkiye Türkçesi yazı dilinde kısa çizgi işareti ile birlikte çeşitli işlevlerde kullanıldığı tespit edilen, bütünleşiklik anlatımını ön plana çıkaran bir sözcük öbeği türü tanıtılarak bu öbek türünün nitelikleri sıralanmaya çalışılmıştır. Söz konusu öbeğin adlandırılması için “kısa çizgi öbeği” terimi önerilmiştir. Bu öbek türünün Türkçede; istikamet ve hedef aralığı bildirme, sayı ve miktar aralığı bildirme, rekabet ve skor bildirme, mensubiyet ve adres bildirme, süre aralığı bildirme ve bütünleşik birliktelik bildirme gibi işlevler taşıyan yapılar meydana getirmek için kullanıldığı konusu örnekler ve çözümlemeler aracılığıyla dile getirilmiştir. Bu türün, diğer bazı sözcük öbekleriyle ayrıştığı noktalar üzerinde durulmuş, müstakil bir sözcük öbeği türü olarak gramer kitaplarında kendine yer bulması gerektiği savı dikkatlere sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, Gramer, Söz Dizimi, Sözcük Öbekleri, Kısa Çizgi.

AN OFFER FOR A SYNTAX TERM IN TURKISH: HYPHENATED PHRASE (PHRASE THAT STATES INTEGRATION ESTABLISHED WITH HYPHEN)

Öz

There are many phrase definitions and classifications in various syntax studies of Turkish. Many of these definitions are in agreement on issues such as the fact that phrases consist of at least two words, exhibit integrity in terms of morphology and semantic, and do not state any judgment, etc. In this study, the above views are taken as a basis and a type of phrase that highlights the expression of integration is introduced in the Turkish writing language, which is found to be used in various functions along with a hyphen mark. In addition, the qualities of this type of phrase are tried to be sorted out and the term “hyphenated phrase” is offered for naming the phrase in question. It is expressed through examples and analysis that this type of phrase is used to create structures with functions such as specifying the range of direction and target, the range of numbers and quantities, competition and score, affiliation and address, time interval and integrated association. It is emphasized that this type of phrase is distinguished from some other phrases, and the argument that it should find a place for itself in grammar books as a separate type of phrase is asserted.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Grammar, Syntax, Phrases, Hyphens.

Kaynakça

• AFAD. Açıklamalı Afet Yönetimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, 2014.
• Akalın, Şükrü Haluk. Yazım Kılavuzu, Ankara: TDK Yayınları, 2012.
• Alibekiroğlu, Sertan. “Türkçede Kısa Çizginin Kullanım Yerlerine Ekler”. Uluslararası Dil, Eğitim ve Sosyal Bilimlerde Güncel Yaklaşımlar Dergisi (CALESS), 2(2), 2020: 547-557.
• Altun, Mustafa. Türkçede Kelime Grupları Çözümlemeleri “Türk Romanlarından Örneklerle”, İstanbul: Mvt Yayıncılık, 2011.
• Banguoğlu, Tahsin. Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları, 1990.
• Baydar, Turgut. “Bağlama Grubu Üzerine”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6/15, 2018: 62-74.
• Çelik, Anıl. “Türk Dilinde Bir Modernleşme Sorunu: Türkçe Kelimelere Batı Kaynaklı Ön Ekler Getirilerek Türetilen Yeni Terimler”. Dil ve Edebiyat Yazıları İçinde. 53-77. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2018.
• Çelik, Anıl. “Türkçede Kelime Olarak Kullanılan Batı Kaynaklı Ön Eklerin Bugünkü Durumu Üzerine”. Eurasian Academy Of Sciences Social Sciences Journal, 6, 2015: 82-99.
• Ertane Baydar, Arzu Sema - Baydar, Turgut. “Türkiye Türkçesinde Kelime Grupları”, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16, 2001: 27-47.
• Güllülü, Meral - Aydın, Hasene - Üstünova, Mustafa - Üstünova, Kerime - Çetinoğlu Berberoğlu, Gülnaz - Akgün, Nilüfer. “Bursa’daki Cadde, Mahalle, Sokak Adlarında Birleşik Yapılı Tamlayanlar Üzerine”. Turkish Studies, 7(2), 2012: 547-556.
• Karahan, Leyla. Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.
• Kerimoğlu, Caner. “Türkçe Dil Bilgisi Öğretiminde Söz Dizimi ile İlgili Kabuller Üzerine I (Kelime Grupları)”, Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 2006: 106- 118.
• Korkmaz, Zeynep. Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları, 1992.
• Özkan, Abdurrahman. "Bir Söz Dizimi Terimi: Özel İsim Grubu". Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 43, 2018: 1-11.
• Şahin, Hatice. “Türkçede Ön Ek”. Uludağ Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 2006: 65-77.