HAYAL İLE GERÇEK ARASINDA TİMBUKTU İMGESİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 131 - 144, 26.06.2022

Arif Demirer

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1115788

Öz

Sahra çölünün güney kıyısında kurulmuş olan Timbuktu, mevcut fiziki gerçekliği ve efsanevi yönüyle iki farklı imgeye sahiptir. Mansa Musa’nın hac yolcuğu sırasında Kahire’de yüklü miktarda altın dağıtması Sahra altı Afrika’sına büyük bir ün kazandırmış, bölge Avrupalıların ilgisini çekmeye başlamıştır. Dikkatlerin üzerine en çok yoğunlaştığı şehir ise Timbuktu olmuştur. Mayorkalı Abraham Cresques tarafından İspanya kralı için çizilen Katalan Atlası’nda, Mansa Musa elinde altın küre ile birlikte Timbuktu’nun yanı başında tasvir edilmiştir. Timbuktu kazandığı bu ünle birlikte tüccarları ve âlimleri de kendine çekerek büyüyüp gelişmiştir. Şehrin ticari gelişimi efsanevi ününü de artırmış Timbuktu’ya ulaşmanın Batı Afrika altın kaynaklarına ulaşmak olacağı düşünülmüştür. Avrupalılar hem kuzeyden Sahra çölü üzerinden hem de güneyden Gine kıyılarından Timbuktu’ya ulaşmanın bir yolunu aramışlardır. Şehre ulaşarak burası hakkında bilgi getirecek olan kişiye verilmek üzere ödüller konulup cemiyetler kurmuşlardır. Bu çalışmamızda Avrupalı kâşiflerin Timbuktu’ya ulaşma serüvenlerini ve şehre ulaştıklarındaki ilk izlenimlerini ele alacağız. Ayrıca Timbuktu’nun efsanevi yönünü nasıl oluşturduğu, uzun yıllar nasıl koruduğu, ne gibi gerçekliklerden esinlendiği, hangi deyim ve sözlere kaynaklık ettiği gibi sorulara yanıt arayacağız.

Anahtar Kelimeler

Timbuktu, Timbuktu Algısı, Mansa Musa, Afrika’nın Avrupalı Kâşifleri, Afrika Altını.

Kaynakça

• AL-SA'Dİ, 'ABD AL-RAHMAN İBN 'ABD ALLAH, Timbuktu and the Songhay Empire: Al-Sa'dis Ta'rikh Al-Sudan Down to 1613 and Other Contemporary Documents, Translated and edited. John O. Hunwick, Brill Press, Boston 2003.
• ANTONİO MALFANTE, “The letter of Antoıne Malfante”, The Voyages of Cadamosto and Other Documents on Western Africa in the Second Half of the Fifteenth Century, Trans. and Edit. G.R. Crone, The Hakluyt Socıety Press, London 2010, s. 85-90.
• BARTH, Henry, Travels and Discoveries in Nort and Central Africa, being a journal of Expedition Undertaken Under the Auspices of H.B.M.’s Government in the Years 1849-1855, Vol. IV, Longman, Brown, Geeen, Longmans, & Roberts Press, London 1857.
• CAİLLÉ, René, Journal D'un Voyage A Temboctou Et A Jenné Dans L'afrıque Centrale, Tome II, Imprıme Par Autorısatıon Du Roı A L'ımprımerıe Royale, Paris 1830.
• CAİLLÉ, René, Journal D'un Voyage A Temboctou Et A Jenné Dans L'afrıque Centrale, Tome II, Imprıme Par Autorısatıon Du Roı A L'ımprımerıe Royale, Paris 1830.
• CHATWİN, Bruce, “Gone to Timbuctoo”, Anatomy of Restlessness Selected Writings 1969-1989, Viking Penguin Press, New York 1996, s. 27-35.
• CLARKE, John Henrik, “The Search for Timbuctoo”, The Journal of Negro Education, Vol. 33, No. 2 (Spring, 1964), s. 125-130.
• CONRAD, David, Empires of Medieval West Africa Ghana, Mali, and Songhay, Fact on File Inc. Press, New York 2005.
• DUBOİS, Felix, Timbuctoo the Mysterious, Trans. Dıana Whıte, London 1897.
• EATON, Richard M., “From Bidar to Timbuktu: Views from the Edge of the 15th Century Muslim World”, The Medieval History Journal, Vol 14, 1, SAGE Publications, Los Angeles 2011, s.1-20.
• EBÛ ABDULLAH MUHAMMED İBN BATTÛTA TANCÎ, İbn Battûta Seyehatnâmesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2016.
• ENGLİSH, Charlıe, Timbuktu’nun Elyazmaları, Çev, Akın Emre Pilgir, Koç Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2018.
• GARDNER, Brian The Quest for Timbuctoo, Harcourt, Brace & World Inc Press, Newyork 1968.
• https://www.nationsonline.org/oneworld/map/mali_map.htm Erişim Tarihi: 03.10.2019.
• https://www.oxfordlearnersdictionaries.com Oxford İngilizce Sözlük Taraması “Timbuktu”, Erişim Tarihi:30.09.2019.
• İBN FAZLULLAH EL-ÖMERÎ, Mesâlikü’l-ebṣâr fî memâliki’l-emṣâr, C 4, Tahkik; Muhammed Abdülkadir Hiresat, İsam Mustafa Akle, Yusuf Ahmed Beni Yasin, Merkezu Zayed li't-Türas ve't-Tarih Yayınları, BAE el-Ayn 2001.
• JEPPİE, Shamil, “Timbuktu'da İlim: Ne Okunurdu?”, Hece Aylık Edebiyat Dergisi Afrika Özel Sayısı, Çev. İsmail Aydın, Yıl: 21 Sayı: 246/247/248-Cilt-II, Cümle Yayınları, Ankara 2017, s.630-646.
• KÂSIM, Abduh Kâsım, “Muhammed b. Kalâvûn”, DİA, C.30, TDV Yayınları, İstanbul 2005, s.544-545.
• KAVAS, Ahmet, “Tinbüktî”, DİA, C. 41, TDV Yayınları, İstanbul 2012, s.190-92.
• KRAYZA, Frank T., Race for Timbuktu: In Search of Africa’s City of Gold, HarperCollins Press, New York 2006.
• LENZ, Oskar, Timbuktu Reise Morokko Die Sahara Und Den Sudan, Leipzig F A Brockhaus, Leıpzıg 1884.
• LEO AFRİCANUS (AL-HASAN B. AL-WAZZÂN AL-ZAYYÂTÎ), History and Description of Africa, Vol. III, Edit: Robert Brown, Hakluyt Society Press, London 1896.
• LEVTZİON, Nehemia, Ancıent Ghana and Mali, Methuen&Co LTD Press, London 1973.
• LEVTZİON, Nehemia, Corpus of Early Arabic Sources for West Africa, Markus Wiener Publishers, Princeton 2011.
• MAHMOÛD KÂTİ İBN AL HÂDJ AL-MOTAOUAKKEL KÂTİ, "Tarikh el-Fettach" ou Chronique du Chercheur: Documents Arabes Relatifs à l'histoire du Soudan, Traduction française O. Houdas et M. Delafosse, L’ecole des Langues Orientales Vivantes, Paris 1913.
• MARR, James, City of Myths River of Dreams, Matador Press, Cornwall 2013.
• PARK, Mungo, Travels ın the Interior of Africa, Vol II, Cassell&Company Press, London 1887.
• PELİZZO, Riccardo, “Timbuktu: A Lesson in Underdevelopment”, Journal Of World-Systems Research, VII, 2, fall 2001, s.265-283.
• SAAD, Elias N, , Social History of Timbuktu, Cambridge University Press, New York 1963.
• SİCCARDİ, Franco, Rivers of Africa, Cima Research Foundation, Savona 2017.
• SİDİ, Ali Ould, Les Mystères de Tombouctou la Ville Mystérieuse, La Sahélienne Press, Bamako 2017.
• SMİTH, Richard L., -Ferrum Collage, “The Image Of Tımbuktu In Europe Before Caılllé”, Proceedings of the Meeting of the French Colonial Historical Society, Vol. 8, Michigan State University Press, Michigan 1985. s.12-22.
• VİLLİERS, Marq de Sheila Hirtle, Timbuktu Sahra’s Fabled City of Gold, Walker Publishing Company Inc. Newyork 2007.
• WATSON, Andrew M.. "Back to Gold and Silver", The Economic History Review, Vol. 20, Wiley on behalf of the Economic History Society Press, London 1967, s.1-34.