TÜRKÜLERE YANSIYAN YÖNLERİYLE ASKERLİK SİSTEMİ

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 2 - 32, 23.12.2022

Neslihan Huri Yiğit

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1208238

Cited By: 1

Öz

Askerlik, Türk milleti için peygamber ocağı sayılan, erkekler için asıl hayatın başladığı, öncesi ve sonrasıyla önemli bir eşik kabul edilen önemli bir olgudur. Her ne kadar askere gitmek ve asker olmak erkekler nezdinde yaşanan bir durum gibi görünse de, dolaylı olarak aile kurumunu, kadınları (anne, eş, evlat, kardeş gibi) ve toplumsal yapıyı da etkileyen bir forma sahiptir. Erkeğin iş gücü olarak aileden uzaklaşması, kadınların hasretliği ve gurbeti duygusal olarak babaya, abiye göre daha derinden yaşaması ve yansıtması, toplumun askerliğini yapan ile yapmamış olana bakışı (iş verme, evlenme, olgunlaşma/erginlenme bakımından) gibi olgular askerlik etrafında şekillenen durumlardan sadece birazıdır. Askerlik ile toplumsal yapı arasındaki bu etkileşim, askerliğin hukuki statüsü dışında folklorik bir dünyanın meydana gelmesine de aracılık etmiştir. Bu dünyanın en geniş yansımasını “türkü” formuyla yakılmış ezgilerde bulmak mümkündür.
Bu çalışmada türkü metinlerinden yola çıkarak askerlik olgusu, şu başlıklar etrafında irdelenecektir: Askere gitme ve asker gönderme aşamasında yaşananlar, askerlik süresince yaşananlar, asker tarafından ve ailesi tarafından çekilen hasretin ifade edilişi, geride kalanlarca askerlik kurumuna dair yakınmaların türkülere yansıması, gurur kaynağı olarak Mehmetçiğin ve vatanın türkülere yansıması, şehitlik mertebesi ile ilgili türküler, askerlikle ilgili terimlerin türkülere yansıması. Eldeki verilerin genişliği dikkate alınarak çalışma TRT repertuarına kayıtlı türkülerle sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkü, Askerlik, Sözlü Tarih, Şehitlik, Ağıt.

MILITARY SYSTEM REDOUND ON ANATOLIAN FOLK SONGS

Öz

Askerlik, Türk milleti için peygamber ocağı sayılan, erkekler için asıl hayatın başladığı, öncesi ve sonrasıyla önemli bir eşik kabul edilen önemli bir olgudur. Her ne kadar askere gitmek ve asker olmak erkekler nezdinde yaşanan bir durum gibi görünse de, dolaylı olarak aile kurumunu, kadınları (anne, eş, evlat, kardeş gibi) ve toplumsal yapıyı da etkileyen bir forma sahiptir. Erkeğin iş gücü olarak aileden uzaklaşması, kadınların hasretliği ve gurbeti duygusal olarak babaya, abiye göre daha derinden yaşaması ve yansıtması, toplumun askerliğini yapan ile yapmamış olana bakışı (iş verme, evlenme, olgunlaşma/erginlenme bakımından) gibi olgular askerlik etrafında şekillenen durumlardan sadece birazıdır. Askerlik ile toplumsal yapı arasındaki bu etkileşim, askerliğin hukuki statüsü dışında folklorik bir dünyanın meydana gelmesine de aracılık etmiştir. Bu dünyanın en geniş yansımasını “türkü” formuyla yakılmış ezgilerde bulmak mümkündür.
Bu çalışmada türkü metinlerinden yola çıkarak askerlik olgusu, şu başlıklar etrafında irdelenecektir: Askere gitme ve asker gönderme aşamasında yaşananlar, askerlik süresince yaşananlar, asker tarafından ve ailesi tarafından çekilen hasretin ifade edilişi, geride kalanlarca askerlik kurumuna dair yakınmaların türkülere yansıması, gurur kaynağı olarak Mehmetçiğin ve vatanın türkülere yansıması, şehitlik mertebesi ile ilgili türküler, askerlikle ilgili terimlerin türkülere yansıması. Eldeki verilerin genişliği dikkate alınarak çalışma TRT repertuarına kayıtlı türkülerle sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Folk Song, Military Service, Oral History, Martyrdom

Kaynakça

• “Askerlik süresi 20 aya indirildi”. Vatandaş (19 Temmuz 1970): 1.
• Ayan, Dursun. Béla Bartók'un Türk Halk Müziği Derlemeleri Üzerine Çalışmalar. İstanbul: Kitabevi, 2018.
• Cebeci, Koray. “Kastamonu Yöresinde Lâkap Verme Geleneği Üzerine Bir İnceleme”. Çeşmi Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi 9/1 (Bahar 2022): 121-130.
• Coşar, A. Mevhibe. “Trabzon'da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten. 47 (2003): 26-40.
• Çalışkan Erol, Şerife Seher. “Türk Folklorunda Lâkap Verme Geleneği: Bartın Örneği”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 14/3 (Kasım 2016): 103-126.
• Çelik, Abdullah. Bedri Rahmi Eyüboğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• Duygulu, Melih. Folklorumuzda Cezayir. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 1991.
• Ersoy, Ruhi. Sözlü Tarih-Folklor İlişkisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
• Fidan, Süleyman. Anadolu Folklorunda Askerlik (Adana, Gaziantep, Kayseri Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2008.
• Fidan, Süleyman. “Kültür Ortamlarında Asker Folkloru”. IV. Kazan Uluslararası Halk Kültürü Sempozyumu (29 Eylül-1 Ekim 2016). ed. Özkul Çobanoğlu vd. 977-983. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Türk Halkbilimi Bölümü Yayınları, 2016.
• Fidan, Süleyman. “Asker Türkülerinin Sosyal Psikolojik Zemini ve İşlevleri”. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi. 99-116. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Gümüş, İbrahim. “Bir Türkünün Bağlama Dayalı Göstergesel Dönüşümü: Mamoş Örneği”. Journal of Turkish Studies. 11/21 (Sonbahar 2016): 167-176.
• Karsaş, Canser. “Muş İli Merkezinde Kullanılan Erkek Lakapları”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 11/23 (Eylül 2018): 207-226.
• Kaya, Doğan. Anonim Halk Şiiri. Ankara: Akçağ Yayınları, 1999.
• Ketre, Melek. “Adana Halk Kültüründe Askeri Uğurlama ve Askeri Karşılama Geleneği”. http://turkoloji.cu.edu.tr/CUKUROVA/sempozyum/semp_3/ketre .pdf, 1999.
• Mirzaoğlu, Gülay. Halk Türküleri. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Mormenekşe, Fatih. Bir Erginlenme Modeli Olarak Askerlik Folkloru. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi, 2007.
• Özdemir, Ahmet Z. Öyküleriyle Ağıtlar I, II. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994.
• Özgün, Cengiz. “Türkiye’nin Askerlik Sisteminin Tarihsel Süreç Bağlamında İncelenmesi”. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4 (Mayıs 2017): 51-90.
• Öztürk, Ali Osman. Türkü Yazıları. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 1995.
• Şenocak, Ebru. “Kültürel Bellekte Askere Yollama Geleneği: Baskil (Elazığ) ve Çevresi Örneği”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 8/22 (Eylül 2020): 49-61.
• Tamçelik, Soyalp. “Osmanlı Dönemi Demiryollarının Tarihi Gelişimi İçerisinde Siyasî, İktisadî ve Sosyal Etkiler”. Erdem 12/35 (Mayıs 2000): 483–535.
• Tanses Hamdi. Öyküleriyle Halk Türküleri. İstanbul: Say Yayınları, 2005.
• Türkü Metinlerinin Kaynağı, Erişim Tarihi: Haziran-Ekim 2022, www.repertukul.com
• Yakıcı, Ali. Halk Şiirinde Türkü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2013.