Öz
Gökyüzü ve gökyüzü cisimlerinin hareketleri tarih öncesinden beri insanların dikkatini çekmiştir. İnsanlar gökyüzü cisimlerinin hareketlerini izlemiş, kaydetmiş, onların hareketlerine göre cetveller hazırlamış ve bu kayıtları kendilerince yorumlamışlardır. Astronominin gelişimi pek çok uygarlığın çalışmalarının birleştirilmesiyle oluşmuştur. Daha sonra gezegen hareketleri ve yıldızların konumunun insanlar ve olaylar üzerinde etkileri olduğu düşünülmüş, bunlara bazı yorumlar getirilmiştir. Böylece Astroloji doğmuştur. Bu tür çalışmalar yöneticiler tarafından da desteklenmiş, hemen her sarayda astronomi bilgini “müneccimbaşı” sıfatıyla kendine yer bulmuştur. Babür Sultanlığı’nın kurucusu olan Babür’ün yer yer anı yer yer günlük özelliği taşıyan oldukça samimi ve açık sözlü bir üslupla kaleme aldığı Babürname, Türk ve Batı dünyasında oldukça değerli bir eser sayılmaktadır. Bir padişah tarafından kaleme alınmasının yanı sıra dili ve içeriği bakımından oldukça zengin olması da onu önemli kılan unsurlardır. Bu çalışmada Çağatay Türkçesinin en mühim nesirlerinden olan Babürname’de yer alan astronomi ve astroloji ile ilgili isimler çeşitli yönden incelenmiştir. Hem yapı hem de anlambilim yönünden incelenen bu isimler ayrıca dönemin çeşitli inanışlarına da ışık tutmaktadır.
Kaynakça
- Akün, Ömer Faruk. “Babür”. İslam Ansiklopedisi. (06.10.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/babur#2-sanatkar-ve-fikir-adami-yonu adresinden erişildi.)
- Arat, Reşit Rahmeti. Baburnāme. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
- Aydüz, Selim. “Osmanlı Devleti’nde Müneccimbaşılık Müessesesi”. Belleten, S.70, 2006: s. 167-264.
- Baalbaki Rohi. Al- Mawrid, A Modern Arabic - English Dictionary, 7th Edition. Beirut: Dar El-İlm Lilmalayin, 1995.
- Caferoğlu Ahmet. Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 1968.
- Clauson Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. London: Oxford University Press, 1972.
- Çağbayır Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2007.
- Çağma, Şükriye Duygu. Babürname’de İsimlerin Kavram Alanlarına Göre Sınıflandırılması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2020.
- Demirci, Kürşat. “Burç”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. VI , İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992. (20.03.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/burc--astroloji adresinden erişildi.)
- Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 16. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 1999.
- Kabadayı, Osman. Eski Türkçe Gök Bilimi (Astronomi) Terimleri. Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi, 2007.
- Kanar, Mehmet. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları, 2009.
- Kanar, Mehmet. Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları, 2010.
- Konukçu, Enver. “Bâbür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. IV, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991. (06.10.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/babur#1 adresinden erişildi.)
- Köprülü, Mehmet Fuat. “Babur”. İslam Ansiklopedisi, II, İstanbul: M.E.B Yayınları, 1979.
- Kutluer, İlhan. “Burç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. VI , İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992 (20.03.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/burc--astroloji adresinden erişildi.)
- Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
- Steingass, Francis Joseph. A Comprehensive Persian- English Dictionary İncluding The Arabic Words and Phrases To Be Met With in Persian Literature. London, 1892.
- Şen, Mesut. Babürname Gazi Zahirüddin Muhammed Babur giriş-metin (Kabil ve Hindistan bölümleri) açıklamalı dizin. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul, 1993.
- Lewis, Geoffrey Lewis. “Hiçbir zaman Var Olmamış Olan Sekiz Yıldız”, Erdem, 3 (9), (1987): s. 819-828 (28 Eylül 2022 tarihinde https://dergipark.org.tr/tr/pub/erdem/issue/44561/552915 adresinden erişildi.)
- Li, Yong-sŏng. "Some Star Names in Modern Turkic Languages-I (Çağdaş Türk Dillerinde Bazı Yıldız Adları-I)." Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 62.1: 121-156.
- Thackson, W. M. Jr. Zahirüddin Muhammad Babur Mirza Baburnama, Chaghatay Turkish text with Abdul-Rahim Khankhanan’s Persian translation; Turkish transcription, Persian edition and English translation part I: 1-245, part II: 246-537, part III: 538-904. Cambridge: Harvard University, 1993.
- Toparlı, Recep – Vural, Hanifî - Karaatlı, Recep. Kıpçak Türkçesi Sözlüğü (Vol. 835). Ankara: Türk Dil Kurumu, 2007.
- Unat, Yavuz. “İslâm’da ve Türklerde Zaman ve Takvim”. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi (s. 18.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2004.
- Unat, Yavuz. “Yıldız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XLIII, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013. (06.10.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/yildiz adresinden erişildi.)
- Unat, Yavuz. “Zic”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. XXXIX, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013. (06.10.2022 tarihinde https://islamansiklopedisi.org.tr/zic adresinden erişildi.)
- Ünlü, Suat. Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi, 2013.
- Ünlü, Suat. Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi, 2013.
- Ünlü, Suat. Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi, 2012.
- Üşenmez, Emek. Karahanlı Türkçesinin Sözlüğü. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya, 2006.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Tarihi Kuzey Doğu Türk Dili (Harezm, Kıpçak, Çağatay) |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 7 Temmuz 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 8 Temmuz 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 17 Nisan 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Cilt: 10 Sayı: 1 |
Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.
Dergimiz aşağıdaki indeksler tarafından taranmaktadır:
