Analysis of Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boy in the Context of Axel Olrik's Epic Laws

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 95 - 110, 08.07.2023

Sümeyra Duru

https://doi.org/10.30804/cesmicihan.1288369

Cited By: 1

Öz

ÖZ: Danimarkalı halk bilimci Axel Olrik, halk anlatılarına farklı bir bakış açıcısı getirdiği “Halk Anlatılarının Epik Kuralları” isimli yazısını 1909 yılında yayımlamıştır. Olrik, bu yazısında halk anlatılarının benzerliğini ifade ederek on beş epik kural oluşturmuştur. Halk anlatılarının birbirine benzerliğini ifade eden Axel Olrik’e göre halk anlatıları nerede ortaya çıkarsa çıksın bu anlatılarla daha önce karşılaşmış hissine kapılırız. Mitler, türküler, efsaneler ve destanlar ise Olrik ’in saptadığı on beş epik kuralların uygulanabileceği edebi türlerdendir. Destandan halk hikâyesine geçişin ilk örneği olan Dede Korkut anlatıları ise destansı epik hikâyelerdir. Dede Korkut anlatılarında Oğuzların düşmanlarıyla ve kendi aralarında yaptıkları mücadeleler anlatılır. Bu mücadelelerde ise bey oğullarının önemli işlevleri vardır. Anlatıda her ne kadar Dirse Han başkahraman olarak görünse de asıl kahraman Dirse Han’ın oğlu Boğaç Han’dır.
Bu çalışmada Dede Korkut anlatılarından ilki olan “Dirse Han Oğlu Boğaç Han” boyu Olrik ‘in saptadığı on beş epik kural çerçevesinde ele alınmıştır. Bu kurallar incelediğimiz halk anlatısına uygulanmış ve anlatının kurallara uygunluğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Halk Anlatıları, Destan, Dede Korkut Destanı, Dirse Han Oğlu Boğaç Han, Axel Olrik.

Axel Olrik'in Epik Yasaları Bağlamında Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyunun İncelenmesi

Öz

Danimarkalı halk bilimci Axel Olrik, halk anlatılarına farklı bir bakış açıcısı getirdiği “Halk Anlatılarının Epik Kuralları” isimli yazısını 1909 yılında yayımlamıştır. Olrik, bu yazısında halk anlatılarının benzerliğini ifade ederek on beş epik kural oluşturmuştur. Halk anlatılarının birbirine benzerliğini ifade eden Axel Olrik’e göre halk anlatıları nerede ortaya çıkarsa çıksın bu anlatılarla daha önce karşılaşmış hissine kapılırız. Mitler, türküler, efsaneler ve destanlar ise Olrik ’in saptadığı on beş epik kuralların uygulanabileceği edebi türlerdendir. Destandan halk hikâyesine geçişin ilk örneği olan Dede Korkut anlatıları ise destansı epik hikâyelerdir. Dede Korkut anlatılarında Oğuzların düşmanlarıyla ve kendi aralarında yaptıkları mücadeleler anlatılır. Bu mücadelelerde ise bey oğullarının önemli işlevleri vardır. Anlatıda her ne kadar Dirse Han başkahraman olarak görünse de asıl kahraman Dirse Han’ın oğlu Boğaç Han’dır. Bu çalışmada Dede Korkut anlatılarından ilki olan “Dirse Han Oğlu Boğaç Han” boyu Olrik ‘in saptadığı on beş epik kural çerçevesinde ele alınmıştır. Bu kurallar incelediğimiz halk anlatısına uygulanmış ve anlatının kurallara uygunluğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk Anlatıları, Destan, Dede Korkut Destanı, Dirse Han Oğlu Boğaç Han, Axel Olrik

Kaynakça

• Adıgüzel, Sedat. “Başkurt Destanı Akbuzat’ın Epik Kurallara Göre İncelenmesi”. Milli Folklor Dergisi 44, (1999): 24-34.
• Aksoy, Evrim. “Dede Korkut Kitabındaki Tipler Üzerine Bir İnceleme”. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Bars, Mehmet Emin. “A. Olrik’ in Epik Yasaları Işığında Ferhat ile Şirin Hikâyesi”. TEKE- Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 3/1 2014: 306-324.
• Çobanoğlu, Özkul. Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
• Ekici, Metin. “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Anlatmasında Bireysellik ve Toplumsal Bütünlük”. Milli Folklor Dergisi 52 (2001): 50-59.
• Ekici, Metin. “Araştırma Yöntemleri”. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2006.
• Erdem, Melek. Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1998.
• Ergin, Muharrem. Dede Korkut Kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2018.
• Erol Çalışkan, Şerife Seher. “Anadolu Kültüründe Doğum ve Cinsiyet Belirleme Ritüelleri”. I. Uluslararası Dil ve Edebiyatta Modernleşme ve Gelenek Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları (2017): 457-469.
• Erol Çalışkan, Şerife Seher. “Axel Olrik ‘in Epik Yasaları Işığında Bir Türkmen Efsanesi: Mirali ve Sultansöyün”. Dr. Mehmet Özçelik Armağanı, Konya: Palet Yayınları, 2022: 275-287.
• Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, 1973.
• Gülmen, Nuriye. “Axel Olric’in Epik Yasaları Işığında “Salur Kazanun Evi Yagmalandugı Boyu Beyan Eder” İsimli Hikâyenin Okunması”. Millî Folklor Dergisi 79 (2008): 14-20.
• Kaçalin, Mustafa Sinan. Dedem Korkut’un Kazan Bey Oğuz-nâmesi. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Kurtlu, Yasemin-Koçak, Büşra. “Halk Anlatılarının Epik Kuralları Işığında Bir Destan İncelemesi”. Current Research in Social Sciences 1 (2015): 1-8.
• Olrik, Axel. “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”. Ankara: Millî Folklor Dergisi, 1994a.
• Olrik, Axel. “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”. Ankara: Millî Folklor Dergisi, 1994b.
• Olrik, Axel. “Halk Anlatılarının Epik Kuralları”. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, Ankara: Milli Folklor Yayınları (2003): 177-189.
• Özcan, Tarık. “Oğuz Kağan Destanı’nın Halk Anlatılarının Epik Kuralları Bakımından İncelenmesi”. Milli Folklor Dergisi 31-32 (1996): 95-97.
• Sezer, M. Abdulbasit. “Axel Olrik’ in Epik Yasaları Işığında Segrek Destanı”. TEKE- Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi 7/1, (1994b) :313-321.
• Yıldız, Naciye. “Türk Destanlarında Çocuksuzluk”. Ankara: Milli Folklor Dergisi, (2009): 79.