Evolution of Basel Environment Regime and Analysis of Türkiye’s Adaptation Policies

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 64 - 87, 30.06.2024

Abdullah Muhsin Yıldız

https://doi.org/10.62816/cevder.1498585

Öz

As African countries became waste piles in the 1980s, hazardous waste became an agenda of the international public. The United Nations take the transportation of hazardous wastes into consideration, OECD countries formulated several regulations, and finally an international conference on hazardous waste was held at Basel in 1989. This study focuses on the nature of the hazardous waste issue and addresses the question of why states tend to international cooperation. In this context, states’ adaptation process to the Basel regime that tackles the relevant environmental problem are examined. The argument of the study is that states eliminate problems by establishing internationally accepted rules, norms, principles and mechanisms based on international law and by considering mutually dependent interests in their negotiations on certain problem areas. After the introduction part, the regime theories and liberal institutionalism approach used to explain the argument. In the following section, the development of the Basel environmental regime is examined using the contract-protocol method. In the last section, how Türkiye, one of the states exposed to the hazardous waste problem, has regulated legislation and practices is discussed. Testing the argument of the study, Türkiye is selected as a case. Türkiye’s tendency towards international cooperation regarding the hazardous waste environmental issue and adaptation of its legislation with the Basel regime are analyzed. It is noteworthy that Türkiye has adapted its related legislation and increased monitoring, storage, recycling and disposal capacity, especially with the opening of environmental chapters during the European Union accession process. Türkiye’s environmental policies, especially its compliance with the Basel environmental regime, institutionalization of hazardous waste management and adaptation with the EU, are examined through Development Plans, European Commission Progress Reports, legislation published in the Official Gazette, official websites of the relevant Ministry, reports and national action plans.

Anahtar Kelimeler

Hazardous waste, regime theories, liberal institutionalism, Basel Convention, Türkiye

Basel Çevre Rejiminin Gelişimi ve Türkiye’nin Rejime Uyum Politikalarının İncelenmesi

Öz

Afrika ülkelerinin 1980’li yıllarda atık yığını haline gelmesiyle tehlikeli atıklar, uluslararası kamuoyu gündeminin bir parçası olmaya başlamıştır. Birleşmiş Milletler (BM) tehlikeli atıkların taşınmasını gündemine almış, OECD ülkeleri birtakım düzenlemeler yapmış ve nihayet 1989 yılında konuyla ilgili Basel’de bir uluslararası konferans yapılmıştır. Bu çalışmada, tehlikeli atıklar sorununun doğasına odaklanılarak, devletlerin neden uluslararası iş birliğine yöneldiği sorusu ele alınmaktadır. Bu bağlamda, devletlerin ilgili çevresel sorunu yöneten Basel rejimine uyum sağlama süreçleri incelenmektedir. Çalışmanın argümanı, devletler belli sorun alanlarına yönelik yaptıkları müzakerelerde uluslararası hukuka dayanan, uluslararası olarak kabul görmüş kurallar, normlar, prensipler ve mekanizmalar oluşturarak ve karşılıklı bağımlı çıkarları gözeterek problemleri bertaraf etmektedir. Bu argümanın açıklanmasında kullanılacak olan rejim teorileri ve liberal kurumsalcılık yaklaşımı çalışmanın giriş bölümünden sonra yer almaktadır. İzleyen bölümde, Basel çevre rejiminin gelişimi sözleşme-protokol yöntemiyle incelenmektedir. Son bölümde, tehlikeli atıklar sorununa maruz kalan devletlerden olan Türkiye’nin mevzuatını ve uygulamalarını nasıl düzenlediği ele alınmaktadır. Argümanı test eden vaka olarak Türkiye’nin tehlikeli atık çevre sorunuyla ilgili uluslararası iş birliğine yönelmesi, mevzuatını Basel rejimiyle uyumlaştırması incelenmektedir. Özellikle Avrupa Birliği (AB) üyeliği sürecinde çevre fasıllarının açılmasıyla Türkiye’nin ilgili mevzuatını uyarlaması, izleme, depolama, geri dönüşüm ve bertaraf kapasitesini artırması dikkat çekmektedir. Türkiye’nin çevre politikaları ve özellikle Basel çevre rejimine uyumu, tehlikeli atık yönetiminin kurumsallaşması ve AB’yle uyumlaştırması; Kalkınma Planları, Avrupa Komisyonu İlerleme Raporları, Resmî Gazetede yayımlanan mevzuat, ilgili Bakanlık resmi internet sayfaları, raporları ve eylem planları evraklarıyla incelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tehlikeli atık, rejim teorileri, liberal kurumsalcılık, Basel Sözleşmesi, Türkiye

Kaynakça

• ABK, (12.10.2022). Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Avrupa Ekonomik ve Sosyal Komitesine ve Bölgeler Komitesine Sunulan Komisyon Bilgilendirmesi, 2022 Türkiye Raporu, Brüksel.
• Agius, MF. (2014). Interaction and Delimitation of International Legal Orders, Leiden ve Boston: Brill Nijhoff.
• AK. (16.10.2013). Avrupa Komisyonu, Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna ve Konseye Sunulan Bildirim: Türkiye 2013 Yılı İlerleme Raporu, Brüksel.
• AK. (08.10.2014). Avrupa Komisyonu, Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna ve Konseye Sunulan Bildirim: Türkiye 2014 Yılı İlerleme Raporu, Brüksel.
• AK. (10.11.2015). Avrupa Komisyonu, Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Ekonomik ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bildirim, Türkiye 2015 Yılı İlerleme Raporu, Brüksel.
• AK. (9.11.2016). Avrupa Komisyonu, Komisyon Çalışma Dokümanı: 2016 Türkiye Raporu, Brüksel.
• AK. (17.4.2018). Avrupa Komisyonu, Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Ekonomik ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bilgilendirme, 2018 Türkiye Raporu, Brüksel.
• AK. (29.5.2019). Avrupa Komisyonu, Komisyon Tarafından Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Ekonomik ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bilgilendirme, 2019 Türkiye Raporu, Brüksel.
• AK. (19.10.2021). Avrupa Komisyonu, Avrupa Parlamentosuna, Konseye, Ekonomik ve Sosyal Komiteye ve Bölgeler Komitesine Sunulan Bilgilendirme, 2021 Türkiye Raporu, Brüksel.
• ABB-UEP. (26.02.2016). T.C. Avrupa Birliği Bakanlığı, Avrupa Birliği’ne Katılım için Ulusal Eylem Planı (Ocak 2016-Aralık 2019).
• Baldwin DA. (1993). Neorealism and Neoliberalism: The Contemporary Debate, New York: Columbia University Press.
• Basel Convention (2020). On the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and Their Disposal, Revised in 2019.
• Basel.int-1. Parties to the Basel Convention on the Control of Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal. https://www.basel.int/Countries/StatusofRatifications/PartiesSignatories/tabid/4499/Default.aspx. (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2024).
• Basel.int-2. Basel Protocol on Liability and Compensation for Damage Resulting from Transboundary Movements of Hazardous Wastes and their Disposal Basel, 10 December 1999, https://www.basel.int/Countries/StatusofRatifications/TheProtocol/tabid/1345/Default.aspx. (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2024).
• Basel.int-3. The Basel Convention Regional and Coordinating Centes, https://www.basel.int/Partners/RegionalCentres/Overview/tabid/2334/Default.aspx. (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2024).
• BDPT-5. T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989).
• BDPT-6. T.C. Başbakanlık, Devlet Planlama Teşkilatı, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994).
• BDPT-7. Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000).
• BDPT-8. 2000. Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005), Ankara.
• BDPT-9. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013).
• Bernauer T. (1995). The Effect of International Environmental Institutions: How We Might Learn More, International Organization, 49(2), 351-377.
• BPLC. (10 Aralık 1999). Basel Protocol on Liability and Compensation: Protocol on Liability and Compensation for Damage Resulting from Transboundary Movements of Hazardoues Wastes and Their Disposal.
• Chasek PS., Downie DL., Brown JW. (2014). Global Environmental Politics: Dilemmas in World Politics, Westview Press.
• Chm.pops.int-1. The Stockholm Convention Regional and subregoinal centres, https://chm.pops.int/Partners/RegionalCentres/Overview/tabid/425/Default.aspx. (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2024.
• Chm.pops.int-2. The New POPs under the Stockholm Convention, https://chm.pops.int/TheConvention/ThePOPs/TheNewPOPs/tabid/2511/Default.aspx. (Erişim Tarihi : 20 Haziran 2024).
• Clapp J. (1994). Africa, NGOs, and the International Toxic Waste Trade, The Journal of Environment & Development, 3(2), 17-46.
• Clapp J. (2010). Toxic Exports: The Transfer of Hazardous Wastes from Rich to Poor Countries, Ithaca, NY: Cornell University Press.
• Conca K. (2005). Environmental Governance after Johannesburg: From Stalled Legalization to Environmental Human Rights? Journal of International Law & International Relations, 1(1–2), 121-138.
• CSBB-11. (2019). T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara.
• CSBB-12. (2023). T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, On İkinci Kalkınma Planı (2014-2028), Ankara.
• ÇŞB. (16.04.2012). T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü-Atık Yönetimi Dairesi-Tehlikeli Atıklar Şube Müdürlüğü, Sayı: 2.
• ÇŞB. (11.10.2013). T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü-Atık Yönetimi Dairesi Başkanlığı, Sayı: 3.
• ÇŞB-UAYEP. (5.12.2017). T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulusal Atık Yönetimi ve Eylem Planı-2023.
• Eurostat-1. Generation of waste by waste category, hazardousness and NACE Rev. 2 activity, https://doi.org/10.2908/env_wasgen. (Erişim Tarihi: 5 Haziran 2024).
• Eurostat-2. Treatment of waste by waste category, hazardousness and waste management operations, https://doi.org/10.2908/env_wastrt. (Erişim Tarihi: 5 Haziran 2024).
• GEO5. 2012. Global Environmental Outlook 5: Environment For the Future We Want, United Nations Environment Programme.
• Haas PM. (2001). Environment: Pollution, P. J. Simmons, C. J. Oudraat (Ed.), içinde Managing Global Issues: Lessons Learned (310-353), Washington DC: Carnegie Endowment for International Peace. Haas PM., Keohane RO., Levy MA. (1993). Institutions for the Earth: Sources of Effective International Environmental Protection, Cambridge, MA: MIT Press.
• KB-10. (2013). T.C. Kalkınma Bakanlığı, Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Ankara.
• Keohane RO. (1984). After Hegemony: Cooperation and Discord in the World Economy, Princeton: Princeton University Press.
• Keohane RO. (1989). International Institutions and State Power: Essays in International Relations Theory, Boulder, CO: Westview Press.
• Keohane RO., Nye J. (1977). Power and Interdependence: World Politics in Transition, Boston: Little, Brown.
• KHK. (8 Haziran 1984). Kanun Hükmünde Kararname, 222.
• Kiss A. (1985). The Protection of the Rhine Against Pollution, Natural Resources Journal, 25(3), 613-637.
• Krasner SD. (1983). International Regimes, Ithaca: Cornell University Press.
• Krueger J. (1999). International Trade and the Basel Convention, London: Royal Institute for International Affairs.
• Kummer K. (1995). International Management of Hazardous Wastes: The Basel Convention and Related Legal Rules, Oxford: Clarendon Press.
• MARPOL 73/78. Final Act of the International Conference on Marine Pollution, 1973; Protocol of 1978 Relation to the International Convention for the Prevention of Pollution from Ships, 1973.
• MCOM. (2019). Minamata Convention on Mercury: Texts and Annexes. www.mercuryconvention.org.
• Mitchell RB. (2003). International Environmental Agreements: A Survey of Their Features, Formation and Effects, Annual Review of Environment and Resources, 28(1), 429-461.
• O’Neill K. (1991). Political Leadership and Regime Formation: On the Development of Institutions in International Society, International Organization, 45(3), 281-308.
• O’Neill K. (2009). The Environment and International Relations, Cambridge.
• Pettenger ME. (2014). International Environmental Regimes: Formation, Effectiveness and Trends, P. G. Harris (Ed.), içinde Routledge Handbook of International Environmental Politics (111-123), Routledge.
• Puckett J., Wetervelt S., Gutierrez R., Takamiya Y. (2005). The Digital Dump: Exporting Re-Use and Abuse to Africa, Jim Puckett (ed.), Seattle: Basel Action Network.
• RC. (2017). Rotterdam Convention: On the Prior Informed Consent Procedure for Certain Hazardous Chemicals and Pesticides in International Trade. www.pic.int. (Erişim Tarihi: 20 Haziran 2024).
• RG. (9 Ağustos 1983). Resmî Gazete. Sayı 18132. Çevre Kanunu, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2872&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5.
• RG. (9 Kasım 1989). Resmî Gazete. Sayı 20337. Çevre Müsteşarlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 389, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20337.pdf.
• RG. (21 Ağustos 1991). Resmî Gazete. Sayı 20967. Çevre Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 443, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/20967.pdf.
• RG. (15 Mayıs 1994). Resmî Gazete. Sayı 21935. Milletlerarası Sözleşme, https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/21935.pdf.
• RG. (28 Temmuz 2003). Resmî Gazete. Sayı 25182. 2003/5909 Tehlikeli Atıkların Sınırötesi Taşınımının ve Bertaraf Edilmesinin Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesine Getirilen Değişikliğin Onaylanması Hakkında Karar, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/07/20030728.htm#2.
• RG. (9 Aralık 2003). Resmî Gazete. Sayı 25311. Akdeniz’de Tehlikeli Atıkların Sınırötesi Hareketleri ve Bertarafından Kaynaklanan Kirliliğin Önlenmesi Protokolünün Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/12/20031209.htm#2.
• RG. (14 Mart 2005). Resmî Gazete. Sayı 25755. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/03/20050314-1.htm.
• RG. (5 Temmuz 2008). Resmî Gazete. Sayı 26927. Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2008/07/20080705-7.htm.
• RG. (26 Mart 2010). Resmî Gazete. Sayı 27533. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/03/20100326-13.htm.
• RG. (6 Ekim 2010). Resmî Gazete. Sayı 27721. Atıkların Yakılmasına İlişkin Yönetmelik, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2010/10/20101006-21.htm.
• RG. (3 Haziran 2011). Resmî Gazete. Sayı 27958. Çevre, Orman ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 636, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06/20110608M1-4..pdf.
• RG. (4 Temmuz 2011). Resmî Gazete. Sayı 27084 Mükerrer. Orman ve Su İşleri Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname 645, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/07/20110704M1-2.htm.
• RG. (22 Mayıs 2012). Resmî Gazete. Sayı 28300. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120522-5.htm.
• RG. (2 Nisan 2015). Resmî Gazete. Sayı 29314. Atık Yönetimi Yönetmeliği, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/04/20150402-2.htm.
• RG. (10 Temmuz 2018). Resmî Gazete. Sayı 30474). Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 1, Madde 410, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180710-1.pdf.
• RG. (29 Ekim 2021). Resmî Gazete. Sayı 31643. Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi 85, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/10/20211029-35.pdf.
• RG. (26 Aralık 2022). Resmî Gazete. Sayı 32055. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Yönetimi Hakkında Yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/12/20221226-1.htm.
• RG. (28 Ocak 2023). Resmî Gazete. Sayı 32087. Bazı Zararlı Kimyasalların İhracatı ve İthalatı Hakkında Yönetmelik.
• Rittberger V. (1995). Regime Theory and International Relations, Oxford: Oxford University Press.
• Rublack S. (1989). Controlling Transboundary Movements of Hazardous Waste: The Evolution of a Global Convention, The Fletcher Forum of World Affairs, 13(1), 113-125.
• Selin H. (2012). Global Environmental Governance and Regional Centers, Global Environmental Politics, 12(3), 18-37.
• Selin H. (2013). Global Chemicals Politics and Policy, R. Falkner (Ed.), içinde The Handbook of Global Climate and Environment Policy (107-124), Wiley-Blackwell.
• Selin H. (2014). Hazardous Wastes, P. G. Harris (Ed.), içinde Routledge Handbook of Global Environmental Politics (427-438), Routledge.
• Seyfang G. (2003). Environmental Mega-Conferences from Stockholm to Johannesburg and Beyond, Global Environmental Change, 13, 223-228.
• Skodvin T., Andresen S. (2006). Leadership Revisited, Global Environmental Politics, 6(3). 13-27.
• Susskind LE. (1994). Environmental Diplomacy: Negotiating More Effective Global Environmental Agreements, New York: Oxford University Press.
• Şengün H. (2015). Türkiye’de Çevre Yönetimi ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Uygulamaları, Strategic Public Management Journal, 1, 109-130.
• UN. (1977). Convention on the Prevention of Marine Pollution by Dumping of Wastes and Other Matter, United Nations Treaty Series, 1046, 138-218.
• Underdal A. (1992). The Concept of Regime ‘Effectiveness’, Cooperation and Conflict, 27(3), 227-240.
• Yang T. (2015). The Minamata Convention on Mercury and the Future of Multilateral Environmental Agreements. Environmental Law Reporter, Santa Clara Univ. Legal Stduies Research Paper No. 1-15.
• Young OR. (1989). The Politics of International Regime Formation: Managing Natural Resources and the Environment, International Organization, 43(3). 349-375.