Çeviride Kayıplar Sorunu: Necîb Mahfûz’un Yevme Kutile’z-Za‘îm Adlı Eserinin Arapça ve İngilizceden Türkçeye Çevirisi ile Arapça Kaynak Metninin Karşılaştırmalı Bir İncelemesi

Yıl 2018, Sayı: 25, 1 - 34, 22.02.2019

Musa Yıldız , Gülfem Kurt

https://doi.org/10.37599/ceviri.513961

Cited By: 2

Öz

Genel anlamıyla, bir dilden başka bir dile aktarım işlemi olarak nitelendirilebilecek çeviri, içerdiği
birçok anlam ve yüklendiği fonksiyonellikle çok yönlü bir süreçtir. Edebi çeviri, genel tanımdan
farklı olarak yaratıcı ve sanatsal tüm kullanımları da içerdiği için tanımlaması daha zor olsa da kaynak
metnin anlamını ve mesajını çeviri metinde aksettirmesi gereken bir konumu olan ve kaynak dildeki
yazını, metnin anlamsal, sözdizimsel ve biçemsel özelliklerini belirli bir düzlemde korunarak erek
yazına aktarma işlemi olan bir süreç şeklinde tanımlanabilir. Edebi çeviri sürecinde, dillerin farklı
dilsel özellikleri, yanlış anlamalar, anlam karşılığı bulamama veya çevirmen tercihleri gibi durumlardan kaynaklı bazı kayıplar oluşabilmektedir. Bu kayıpların çokluğu halinde bilgi kaybı ve kaynak
metnin mesajını erek metinde verememe gibi problemler oluşabilmektedir. Son yıllarda çeviri ile ilgili
yapılan incelemelerin neredeyse hepsinde var olan eşdeğerlik kavramı bu çalışmada da karşımıza
çıkmaktadır. Kaynak metnin kendi okuru üzerindeki etkiyi, çeviri okuru üzerinde de gerçekleştirmeyi
hedefleyen eşdeğerlik ilkesi çeviri sürecinde her zaman uygulanamaz. Bunun nedeni de erek dilin
kaynak dildeki dil yapılarından farklı olması olabilir. Diller arasında var olan birtakım farklılıklar başlı başına çeviri kaybına yol açan etmenlerden olmakla birlikte, ara dilden yapılan çeviriler etmeni de
söz konusudur. Eğer bir metin, kaynak bir dilden bir ara dile çevrilip daha sonra bu ara dil kaynak dil
varsayılıp başka bir dile çevriliyorsa bu süreçte çeviri kaybı olması kaçınılmazdır. Bu gibi durumlarda
çevirmene, çevirinin az kayıpla başarılması hususunda büyük bir görev düşmektedir. Çünkü günümüz
dünyasında çeviri kaçınılamaz bir olgudur ve uluslararası kültür ve bilgi aktarımında çok önemli bir
yere sahiptir. Bu çalışmada da Nobel ödüllü Mısırlı yazar Necîb Mahfûz’un Yevme Kutile’z-Za‘îm adlı
eserinin kaynak dil Arapçadan ve ara dil İngilizceden erek dil Türkçeye çevirileri incelenerek, çeviri
sürecindeki sözdizimsel, anlamsal, kültürel birtakım çeviri kayıpları ortaya konulmuştur. Bu incel-
eme yapılırken Mona Baker’ın eşdeğerlik tasnifinden kelime ve kelime üstü düzeyde eşdeğerlik temel
alınarak karşılaştırmalı analiz yöntemiyle çeviriler değerlendirilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Çeviri, Necîb Mahfûz, Yevme Kutile’z-Za‘îm

The Problem of Losses in Translation: A Comparative Analysis of The Arabic Source Text of Yevme Kutile’z-Za‘îm by Naguib Mahfouz with its Translation to Turkish from English and from Arabic

Öz

Translation, which can be defined as a process of transfer from one language to another in general
sense, is a versatile process with its related meanings and functions. Although literature translation is more difficult to define as it includes all the creative and artistic uses unlike the general definition, it can be described as a process that should reflect the meaning and the message of the source
text, and a process of a transfer to the target literature text by maintaining the source text with its
semantic, syntactic and stylistic features. During the literature translation process, there may occur
some losses due to some situations such as different linguistic features of the languages, misunderstandings, ambiguity of meaning or preferences of interpreters. In the case of the dominance of these
losses, some problems such as the loss of information and the inability to provide the message of the
source text in the target text can arise. In recent years, the concept of equivalence, which is involved
in almost all of the studies related to translation, is also addressed in this study. The equivalence
principle, aiming at creating the same effect on the translation reader as on the reader of the source
text, is not always applicable in the translation process. The reason for this may be the difference of
language structures in the target language from those in the source language. While some differ-
ences between languages lead to the loss of translation in itself, there are also intermediate language
effects on the translation. If a text is translated from a source language into an intermediate language
and then this intermediate language is assumed as the source language and translated to another
language, the loss of translation is inevitable in this process. In such cases, there is a great deal of
responsibility of the translators for translating the text with little loss. In today’s world, translation
is an inevitable phenomenon and it has a very important place for transferring international cul-ture and knowledge. The current study examines a translation of Nobel Prize-winning Egyptian writer
Naguib Mahfouz’s Yevme Kutile’z-Za‘îm into the target language Turkish from the source language
Arabic and the intermediate language English, and investigates the syntactic, semantic and cultural
translation. For the analysis, the translations were evaluated through comparative analysis method
based on equivalence at word level and equivalence above word level from Mona Baker’s equivalence
classification. 

Anahtar Kelimeler

Translation, Naguib Mahfouz, Yawma Qutila al-Za’eem

Kaynakça

• Baker, M.(1992). In other words. A coursebook on translation. Amsterdam: Routledge.
• Demirekin, M. (2014). Çeviriyorum. Türkçede çeviri sorunları ve eşdeğerlik. Konya: Eğitim.
• Demirezen, M. (1991). Çeviride kayıplar sorunu. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 1, 115-128.
• Doğru, E. (2011). Dilin derin devleti deyimler. Ankara: Fecr.
• Er, R. (1996). Hırsızlar ve köpekler. Ankara: Vadi.
• Er, R. (1997). Modern Mısır romanı (1914-1944). Ankara: Fatih.
• Grossman, E. (2017). Çeviri neden önemlidir? (A. Ece, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi.
• Gündüzalp, N. C. (2008). Charles Baudelaire’in şiirlerinin Türkçe çevirileri üzerine inceleme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Mahfûz, N. (2010). Başkanın öldürüldüğü gün. (İ. Özdemir, Çev.). İstanbul: Kırmızı Kedi.
• Mahfûz, N. (1992). Başkanın öldürüldüğü gün. ( L. Göktaş, Çev.). İstanbul: Ağaç.
• Mahfûz, N. (2006). Yevme kutile’z-za‘îm. Mısır: Daru’ş-Şuruk.
• Suçin, M.H. (2013). Öteki dilde var olmak. Arapça çeviride eşdeğerlik. İstanbul: Say.
• Stolze, R. (2013). Çeviri kuramları. (E. Durukan, Çev.). İstanbul: Değişim.
• Vardar, B. (2001). Dilbilim yazıları. İstanbul: Multilingual.
• Yıldız, M. (1998). Necîb Mahfûz’un sembolik romanları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Yıldız, M. (2009). Necip Mahfuz (hayatı, eserleri ve Türkçe çevirileri), Nüsha Dergisi, 29, 17-28.