A Brief Review On Child-Adolescent Mental Health In Turkey

Yıl 2023, , 78 - 92, 25.12.2023

Halil İbrahim Bilkay , Tuğba Sarı , Nermin Gürhan

https://doi.org/10.36731/cg.1315445

Cited By: 1

Öz

In this study, it is aimed to make a brief review of child-adolescent mental health in Turkey. The findings obtained as a result of the literature review are discussed under the headings of neurodevelopmental disorders, psychiatric disorders, child neglect and abuse, media and migration. When the literature results are examined, it is seen that children and adolescents in Turkey mostly apply to clinics with the diagnosis of Attention Deficit and Hyperactivity Disorder. This diagnosis is followed by anxiety disorders, oppositional defiant disorders, specific learning difficulties, excretion disorders, and depression, respectively. The development of technology and the increase in media use cause children and adolescents to be exposed to more violent behaviors and to learn violent behavior. As a result, it is stated in studies that there may be negative effects on the mental health of children and adolescents who encounter incompatibility and communication problems in social life. It has been reported that there has been an increase in cases of neglect and abuse, such as child marriages and child labor, with the rise in immigration to our country for various reasons in recent years. The present review reveals the importance of data on psychopathology in children and adolescents and the importance of studies to be conducted to identify cases of neglect and abuse. It is recommended to increase protectiveand preventive studies on this subject and to conduct epidemiological studies on the issues discussed in the current study in larger samples.

Anahtar Kelimeler

Child, Adolescent, Mental health, Review

Türkiye’de Çocuk-Ergen Ruh Sağlığına Yönelik Kısa Bir İnceleme

Öz

Bu çalışma ile Türkiye’de çocuk-ergen ruh sağlığına yönelik kısa bir inceleme yapılması amaçlanmıştır. Yapılan literatür incelemesi sonucunda elde edilen bulgular nörogelişimsel bozukluklar, psikiyatrik bozukluklar, çocuk ihmal ve istismar, medya ve göç başlıkları altında ele alınmıştır. Literatür sonuçları incelendiğinde Türkiye’de çocuk ve ergenlerin en çok Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu tanısı ile kliniklere başvuru yaptığı görülmektedir. Bu tanıyı sırası ile anksiyete bozuklukları, karşıt gelme bozuklukları, özgül öğrenme güçlükleri, dışa atım bozuklukları ve depresyon tanıları takip etmektedir. Teknolojinin gelişmesi ve medya kullanımındaki artış çocuk ve ergenlerin daha fazla şiddet içeren davranışlara maruz kalmasına ve şiddet davranışını öğrenmesine sebep olmaktadır. Bunun sonuncunda sosyal yaşamda uyumsuzluk ve iletişim problemleri ile karşılaşan çocuk ve ergenlerin ruh sağlığı üzerinde de olumsuz etkilerin olabileceği yapılan çalışmalarda belirtilmektedir. Ülkemize son yıllarda çeşitli nedenlerle yapılan göçlerin artması ile çocuk evlilikleri ve çocuk işçiliği gibi ihmal ve istismar vakalarında artış olduğu bildirilmektedir. Mevcut inceleme çocuk ve ergenler üzerinde psikopatolojilere yönelik verilerin ve ihmal-istismar vakalarını belirleyebilmek için yürütülecek çalışmaların önemini ortaya koymaktadır. Bu konuda koruyucu ve önleyici çalışmaların arttırılması ve mevcut çalışmada ele alınan konulara yönelik epidemiyolojik çalışmaların daha geniş örneklemlerde yürütülmesi önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk, Ergen, Ruh sağlığı, Derleme

Kaynakça

• Aksoy, U. M. (2019). Nörogelişimsel bozukluklar: bir ağacın farklı dalları. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Tıp Dergisi, 11(ek), 1-4.
• Aktay, M. (2020). İstismar ve ihmalin çocuk üzerindeki etkileri ve tedavisi. Gelişim ve Psikoloji Dergisi, 1(2), 169-184.
• Aktepe, E., Kandil, S., Göker, Z., Sarp, K., Topbaş, M., & Özkorumak, E. (2006). İntihar girişiminde bulunan çocuk ve ergenlerde sosyodemografik ve psikiyatrik özelliklerin değerlendirilmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 5(6).
• Alisinanoğlu, F., & Bağcı, S. (2023). Erken çocukluk döneminde ebeveynlerin çocuk ihmal ve istismarına ilişkin farkındalık düzeyleri. Babür, 2(1), 63-78.
• American Psychological Association (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders. American Psychiatric Association (5th ed.). Washington, DC:Author.
• Aydın, D., Şahin, N., & Akay, B. (2017). Göç olayının çocuk sağlığı üzerine etkileri. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hast. Dergisi, 7(1), 8-14.
• Ayhan Balık, C.H., Uluman, Ö., & Buzlu, S. (2022) Çocuk ve ergenlerin ruh sağlığını koruma ve geliştirmede önemli bir güç: Hemşireler. Jaren. 8(2), 87-96. https://doi.org/10.55646/jaren.2022.08769.
• Bakır, E., & Kapucu, S. (2017). Çocuk ihmali ve istismarının Türkiye’de yapılan araştırmalara yansıması: Bir literatür incelemesi. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 4(2), 13-24.
• Bilaç, Ö., Ercan, E. S., Uysal, T., & Aydin, C. (2014). The prevalence of anxiety and mood disorders, and demographic characteristics in elementary school students. Turkish Journal of Psychiatry, 25(3).
• Bilgin, Ö. (2020). Çocuk koruma hizmetlerinde çocuk ihbar ve bildirimleri. Türkiye Sosyal Hizmet Araştırmaları Dergisi, 4(2), 26-37.
• Boyacı, M. (2019). Türkiye’de internet bağımlılığı araştırmaları: Bir içerik analizi çalışması. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 6(3), 777-795.
• Bulut, S. (2021). Televizyon ve sosyal medyanın çocuklar üzerindeki etkileri ve yapılması gerekenler. İbn Haldun Çalışmaları Dergisi, 6 (1), 1-12. https://doi.org/10.36657/ihcd.2021.74.
• Büyükgebiz Koca, E., & Tunca, M. Z. (2020). İnternet ve sosyal medya bağımlılığının öğrenciler üzerindeki etkilerine dair bir araştırma. Alanya Akademik Bakış, 4(1), 77-103.
• Çelebioğlu, A., & Kaya, S. (2020). Dezavantajlı gruplar olarak çocuklar ve ruh sağlığı. Yılmaz M, editör. Dezavantajlı Gruplar ve Ruh Sağlığı. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, p.1-9.
• Çeri, V., Özer, Ü., Layık, M. E., & İz, F. B. A. (2018). Bir çocuk psikiyatri ayaktan tedavi ünitesine başvuran çocuk ve ergenlerde gözlenen psikiyatrik bozuklukların değerlendirilmesi. Van Tıp Dergisi Medical Journal, 25(4), 520-26.
• Demirli, C., & Arslan, G. (2018). Ergenlerin internet bağımlılığı düzeylerinin incelenmesi. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(33), 49-64.
• Diler, R. S., Uguz, S., Seydaoglu, G., & Avci, A. (2008). Mania profile in a community sample of prepubertal children in Turkey. Bipolar Disorders, 10(4), 546-553.
• Doğan, M., Öztürk, S., Esen, F., Demirci, E., & Öztürk, M. A. (2018). İntihar girişiminde bulunan çocuk ve ergenlerin değerlendirilmesi. Bozok Tıp Dergisi, 8(3), 30-34.
• Döven, S., Atıcı, A., Gülaşı, S., Çelik, Y., Okuyaz, Ç., & Makharoblidze, K. (2018) Çok düşük doğum ağırlıklı bebeklerin uzun dönem izleminin sonuçları. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilim Dergisi, 11(1), 13-23.
• Dursun, O. B., Esin, I. S., Akıncı, M. A., Karayağmurlu, A., Turan, B., & Özhan Aşıkhasanoğlu, E. (2019). The prevalence of childhood mental disorders in different habitations: are we underestimating their prevalence in rural areas?. Nordic Journal of Psychiatry, 74(3), 201-207.
• Dünya Göç Raporu (2022). World migration report 2022 https://worldmigrationreport.iom.int/wmr-2022-interactive/ Erişim Tarihi: 07.05.2023.
• Ercan, E. S., Bilaç, Ö., Özaslan, T. U., & Rohde, L. A. (2015). Is the prevalence of ADHD in Turkish elementary school children really high?. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 50(7), 1145-1152.
• Ercan, E. S., Polanczyk, G., Akyol Ardıc, U., Yuce, D., Karacetın, G., Tufan, A. E., ... & Tekden, M. (2019). The prevalence of childhood psychopathology in Turkey: a cross-sectional multicenter nationwide study (EPICPAT-T). Nordic Journal of Psychiatry, 73(2), 132-140. https://doi.org/10.1080/08039488.2019.1574892.
• Erdoğan, B., Celbiş, O., & Öner, B. S. (2021). Çocuk ve ergenlerde intiharın psikolojik dinamikleri ve risk etkenleri. Öztürk E, editör. Aile Psikopatolojisi. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri, p.127-32.
• Eker, H., & Taş, İ. (2022). The relationship between game addiction, emotional autonomy and emotion regulation in adolescents: A multiple mediation model. International Journal of Technology in Education and Science, 6(4), 569-584. https://doi.org/10.46328/ijtes.390 .
• Erdoğdu, M. Y. (2012). Sokakta çalışan çocukların depresif belirti düzeylerinin taranması: Karşılaştırmalı bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 28, 77-87.
• Faraone, S. V., & Larsson, H. (2019). Genetics of attention deficit hyperactivity disorder. Mol Psychiatry, 24(4), 562-575. https://doi.org/10.1038/s41380-018-0070-0.
• Fidan, Y. T. (2011). Bir çocuk-ergen ruh sağlığı ve hastalıkları polikliniğine başvuran çocuk ve ergenlerin ruhsal belirtileri ve risk faktörlerinin değerlendirilmesi. Konuralp Tıp Dergisi, 3(1), 1-8.
• Gidziela, A., Ahmadzadeh, Y. I., Michelini, G., Allegrini, A. G., Agnew-Blais, J., Lau, L. Y., …Malanchini, M. (2023). A meta-analysis of genetic effects associated with neurodevelopmental disorders and co-occurring conditions Nature Human Behavior, 7, 642–656. https://doi.org/10.1038/s41562-023-01530-y.
• Görmez, V., Örengül, A. C., Baljinnyam, S., & Aliyeva, N. (2017). Çocuk ve ergen psikiyatrisi polikliniğine başvuran hastalarda tanı dağılımı ve demografik özellikler. Journal of Mood Disorders, 7(1), 41-6.
• Gürhan, N. (2015). Her yönüyle çocuk istismar ve ihmali (sağlık-yasa-eğitim ve aile boyutu). Nobel Tıp Kitabevi, Ankara.
• Gürhan, N. (2016). Ruh sağlığı ve psikiyatri hemşireliği. Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara.
• Harmancı, P. (2015). Dünya'daki ve Türkiye'deki intihar vakalarının sosyodemografik özellikler açısından incelenmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1st National Health Sciences Congress Book,. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/husbfd/issue/7891/103855.
• Harunoğulları, M. (2016). Suriyeli sığınmacı çocuk işçiler ve sorunları: Kilis örneği. Göç Dergisi, 3(1), 29-63. İmamoğlu, A., & Şirin, T. (2011). Televizyon ve internette şiddet içeren programların çocuğun ruh dünyasına etkileri. Ekev Akademi Dergisi, 46, 31-48.
• İnci, S. B., İpci, M., Akyol Ardıç, U., & Ercan, E. S. (2019). Psychiatric comorbidity and demographic characteristics of 1,000 children and adolescents with ADHD in Turkey. Journal of Attention Disorders, 23(11), 1356–1367.
• Kadak, M. T., & Meral, Y. (2019). Otizm spektrum bozuklukları- güncel bilgilerimiz neler? İKSSTD 11(Ek Sayı); 5-15. https://doi.org/10.5222/iksstd.2019.16023.
• Kara, P., & Nazik, E. (2018). Göçün kadın ve çocuk sağlığına etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(2), 58-69.
• Karaçetin, G., Arman, A. R., Fis, N. P., Demirci, E., Ozmen, S., Hesapcioglu, S. T., … Ercan, E. S. (2018). Prevalence of childhood affective disorders in Turkey: An epidemiological study. Journal of Affective Disorders, 238, 513–521. https://doi.org/10.1016/j.jad.2018.05.014.
• Karadağ, M. (2021). Bir üniversite hastanesi çocuk ve ergen ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde değerlendirilen adli olguların sosyodemografik ve klinik özelliklerinin incelenmesi. Dicle Tıp Dergisi, 48(1), 187-196. https://doi.org/10.5798/dicletip.887702.
• Kaya, Y., & Hicdurmaz, D. (2018). Göç olgusunun ergen ruh sağlığına etkisi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 15(2), 136-141.
• Kessler, R. C., Angermeyer, M., Anthony, J. C., DE Graaf, R., Demyttenaere, K., Gasquet, I., … Üstün, T. B. (2007). Lifetime prevalence and age-of-onset distributions of mental disorders in the World Health Organization's World Mental Health Survey Initiative. World psychiatry: official journal of the World Psychiatric Association (WPA), 6(3), 168–176.
• Kılıç, C. (1998) Türkiye ruh sağlığı profili, Sağlık Bakanlığı, Ankara.
• Kılıç, A. O., Sarı, E., Yucel, H., Oğuz, M. M., Polat, E., Acoğlu, E. A., & Senel, S. (2019). Exposure to and use of mobile devices in children aged 1-60 months. European Journal of Pediatrics, 178(2), 221–227.
• Kılıç, C. (2020) Türkiye’de ruhsal hastalıkların yaygınlığı ve ruhsal tedavi ihtiyacı konusunda neredeyiz? Toplum ve Hekim, 35(3), 179-187.
• Kılınçel, Ş. (2020). Çocuk ve ergen psikiyatrisi polikliniğine başvuran hastaların tanı dağılımı ve tedavilerinin değerlendirilmesi. Sakarya Tıp Dergisi, 10 (4), 661-668. https://doi.org/10.31832/smj.777420. Kıray Baş, E., Bülbül, A., Arslan, S., Elitok, P.G., Uslu, S., Baş, V., …Ayyıldız, E. (2016). Orta ve ağır derece prematürelerde okul öncesi dönemde (4-6 yaş) Denver gelişim testinin değerlendirilmesi. Nobel Med. 12(3), 24-28.
• Lai, M. C., Lombardo, M. V., & Baron-Cohen, S. (2014). Autism. Lancet. 383(9920), 896-910. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(13)61539-1.
• Lyall, K., Croen, L., Daniels, J., Fallin, M. D., Ladd-Acosta, C., Lee, B. K., …Newschaffer, C.. (2017). The changing epidemiology of autism spectrum disorders. Annu Rev Public Health. 38:81-102. https://doi.org/10.1146/annurev-publhealth-031816-044318.
• McCauley, J. B., Elias, R., & Lord, C. (2020). Trajectories of co-occurring psychopathology symptoms in autism from late childhood to adulthood. Development And Psychopathology, 32(4), 1287–1302.https://doi.org/10.1017/S0954579420000826.
• McDowell, M. J., & Lesslie, J. M. (2018). Long‐term outcomes for children with neurodevelopmental disorders: Are they core business for paediatricians?. Journal of Paediatrics and Child Health, 54(5), 469-473. Meriçli, M., Yıldız, T., & Baykal, S. (2019). Çocuk ve ergen psikiyatrisi polikliniğine başvuran olgularda sosyodemografik özellikler, semptom ve tanı dağılımı. Namık Kemal Tıp Dergisi, 7 (2), 140-145.
• Morris-Rosendahl, D. J., & Crocq, M. A. (2020) Neurodevelopmental disorders—the history and future of a diagnostic concept. Dialogues in Clinical Neuroscience, 22(1), 65–72. https://doi.org/10.31887/DCNS.2020.22.1/macrocq.
• Mustafaoğlu, R., & Yasacı, Z. (2018). Dijital oyun oynamanın çocukların ruhsal ve fiziksel sağlığı üzerine olumsuz etkileri. Bağımlılık Dergisi, 19(3), 51-58.
• Mutlu, C., Doksat, N. G., & Erdoğan, A. (2015). Pediatrik bipolar bozuklukta epidemiyoloji. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 7(4), 382-390.
• NARKOLOG (2023). NARKOLOG Projesi Analiz Raporu. Türkiye Cumhuriyeti İç İşleri Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü, Narkotik Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı.
• Polanczyk, G. V., Salum, G. A., Sugaya, L. S., Caye, A., & Rohde, L. A. (2015). Annual research review: A meta‐analysis of the worldwide prevalence of mental disorders in children and adolescents. Journal Of Child Psychology and Psychiatry, 56(3), 345-365.
• RTÜK (2013). Türkiye’de çocukların medya kullanma alışkanlıkları araştırması. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu. https://www.rtuk.gov.tr/16-09-2013-turkiyede-cocuklarin-medya-kullanma-aliskanliklari-arastirmasi-2013/3088 Erişim Tarihi: 06.02.2023.
• RTÜK (2020). https://www.rtuk.gov.tr/haberler/3787/8456/rtuk-televizyon-yayinlarinda-siddet-arastirmasi-yapti.html Erişim Tarihi: 06.02.2021.
• Roux, A. M., Shattuck, P. T., Cooper, B. P., Anderson, K. A., Wagner, M., & Narendorf, S. C. (2013) Postsecondary employment experiences among young adults with an autism spectrum disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 52(9), 931-9.
• Saldir, M., Sarici, S. U., Bakar, E. E., & Ozcan, O. (2010). Neurodevelopmental status of preterm newborns at infancy, born at a tertiary care center in Turkey. American Journal of Perinatology, 27(2), 121–128. https://doi.org/10.1055/s-0029-1224863.
• Sarvan, S., & Efe, E. (2020). Mülteci çocuklar ve sorunları. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(1), 55-62.
• Sofuoğlu, Z., Oral, R., Aydın, F., Cankardeş, S., Kandemirci, B., Koç, F., Halıcıoğlu, O., & Akşit, S. (2014). Epidemiological study of negative childhood experiences in three provinces of Turkey. Türk Pediatri Arşivi, 49(1), 47–56. https://doi.org/10.5152/tpa.2014.838. Sucaklı, M. H., Keten, H. S., Çelik, M., Ölmez, S., & Yılmaz, A. (2015). Yetiştirme yurdunda kalan çocuk ve ergenlerde sigara, alkol ve madde kullanımı. Konuralp Medical Journal, 7 (1), 23-27.
• Sütçüoğlu, S., Dikerler, A., Halıcıoğlu, O., İnal Akkaya, M., Öztürk, C., Aşık Akman, S., & Özer, E. (2012). Çok düşük doğum ağırlıklı prematüre bebeklerde nörogelişimsel izlem sonuçları ve etkileyen faktörler. Behcet Uz Cocuk Hast Derg. 2(2), 94-101.
• Okumuş, V., & Parlar, H. (2018). Çocukların sosyal medya kullanım amaçları ve ebeveyn tutumları. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(33), 357-368.
• Ögel, K., Çorapçıoğlu, A., Sır, A., Tamar, M., Tot, Ş., Doğan, O., …Liman, O. (2004). Dokuz ilde ilk ve ortaöğretim öğrencilerinde tütün, alkol ve madde kullanım yaygınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 15, 112-118.
• Özcan, A., Küçük Öztürk, G., Özdil, K., & Şermet Kaya, Ş. (2016). Lise öğrencileri arasında sigara, alkol ve madde kullanım sıklığı: Nevşehir örneği. Bağımlılık Dergisi, 17(4), 164-171.
• Özcebe, H., & Küçük Biçer, B. (2013). Önemli bir kız çocuk ve kadın sorunu: Çocuk evlilikler. Türk Pediatri Arşivi, 48(2).
• Özen, Ö., & Kartelli, F. (2017). Türkiye’de yayın yapan çocuk kanallarında yayınlanan çizgi filmlerdeki şiddet olgusunun analizi. Marmara İletişim Dergisi, (27), 81-93.
• Özgentürk, İ. (2014). Çocuk istismarı ve ihmal. International Journal of Human Sciences, 11(2), 265-278.
• Özsungur, B., Akdemir, D., Kültür, E. Ç., Zeki, A., & Sınır, H. (2012). Çok erken başlangıçlı şizofrenide klinik görünüm ve tanı güçlükleri: olgu sunumları. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 19(2), 87-95.
• Öztürk, M. O., & Uluşahin, A. (2016) Ruh sağlığı ve bozuklukları. 14. Baskı, Ankara: Nobel Tıp Kitapevleri.
• Uçar, H., Vural, A., Kocael, Ö., Köle, İ., Dağdelen, F., & Kırtıl, İ. (2014). Bir çocuk ve ergen psikiyatrisi polikliniğine başvuran hastaların yakınma, tanı ve ilaç uygulamaları karakteristiklerinin değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 40 (2), 75-83.
• UNICEF (2016). Köklerinden koparılanlar: Mülteci ve göçmen çocukların maruz kaldığı giderek büyüyen kriz. https://www.unicef.org/turkiye/raporlar/k%C3%B6klerinden-kopar%C4%B1lan-%C3%A7ocuklar-m%C3%BClteci-ve-g%C3%B6%C3%A7men-%C3%A7ocuklar%C4%B1n-maruz-kald%C4%B1%C4%9F%C4%B1-ve-giderek Erişim Tarihi: 07.02.2023 .
• United Nations High Commissioner for Refugees (2015). Syria regional refugee response, 2.11.2015 Ünlü, G., Aksoy, Z., & Ersan, E. E. (2014). İntihar girişiminde bulunan çocuk ve ergenlerin değerlendirilmesi. Pamukkale Tıp Dergisi, (3), 176-183.
• Taş, İ. (2018). Ergenlerde internette amaçsız gezinme ile dijital oyun bağımlılığı arasındaki ilişki: anksiyetenin aracı etkisi. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20; 351-370.
• Thapar, A., Cooper, M., & Rutter, M. (2017). Neurodevelopmental disorders. The lancet. Psychiatry, 4(4), 339–346. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(16)30376-5. Tick, B., Bolton, P., Happé, F., Rutter, M., & Rijsdijk, F. (2016). Heritability of autism spectrum disorders: A meta‐analysis of twin studies. J Child Psychol Psychiatry. 57(5), 585- 595. https://doi.org/10.1111/jcpp.12499. Türkay, M. (2016). Çocukların sorunları. Savaş, Göç ve Sağlık, Türk Tabipleri Birliği Yayınları: Ankara. s:71-75. Türkiye'de Çocuk İstismarı ve Aile İçi Şiddet Araştırması (2010) Türkiye'de çocuk istismarı ve aile içi şiddet araştırması-özet raporu Erişim Tarihi: 11.05.2023 .
• TÜİK (2023). İstatistiklerle çocuk. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Cocuk-2022-49674 Erişim Tarihi: 11.05.2023.
• TÜİK (2020). Uluslararası göç istatistikleri. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2020-37212 Erişim Tarihi: 06.05.2023.
• Yektaş, Ç. & Kaplan, S. E. (2017). Bir üniversite hastanesi çocuk ergen ruh sağlığı ve hastalıkları birimine başvuran hastaların sağlık kurulu raporlarının değerlendirilmesi. Konuralp Medical Journal, 9(3), 228-232. https://doi.org/10.18521/ktd.346073.
• Yıldırım, S. (2019). Medya ve çocuk istismarı. Anasay, (10), 107-122.
• Yılmaz, E., Şahin, Y. L., Haseski, H. İ., & Erol, O., (2014). Lise öğrencilerinin internet bağımlılık düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi: Balıkesir ili örneği. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(1), s. 133-144.
• We Are Social (2023). The changıng world of digital ın 2023. https://wearesocial.com/digital-2020 Erişim Tarihi: 11.05.2023 .
• World Health Organization (2023). Addressing child and adolescent mental health. World Health Organization. https://www.who.int/europe/activities/supporting-country-work-around-mental-health/addressing-child-and-adolescent-mental-health Erişim tarihi: 10.05.2023