5-6 Yaş Grubu Çocukların Zihin Kuramı Becerilerinin Bazı Değişkenlere Göre İncelenmesi

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 6, 13 - 27, 25.12.2020

Zeyneb Arıkan Aysel Tüfekci

Öz

Zihin kuramı, her insanın farklı zihni durumlara sahip olduğunu bilme ve farklı zihinsel durumları yorumlayarak zihinsel temsiller oluşturma becerisi olarak tanımlanabilir. Zihin kuramı becerilerinin gelişimi doğumla başlar, okul öncesi dönemde hız kazanır. Çocuklar büyüdükçe kendilerinin ve diğer insanların davranışlarının aslında zihinsel durumlarının bir sonucu olduğunu keşfetmeye başlarlar. Zihin kuramı becerileri çocukların sosyal etkileşimlerinde önemli rol oynamaktadır. Başkalarının zihinsel durumlarını anlayabilen çocuklar daha az problem davranış sergilemekte, daha gelişmiş sosyal becerilere sahip olmakta ve daha fazla prososyal davranış göstermektedirler. Okul öncesi dönem çocukların aile bireyleri dışında sosyal etkileşim olanaklarının arttığı ve çeşitlendiği bir dönemdir. Bundan hareketle araştırmada okul öncesi dönem çocuklarının zihin kuramı becerilerinde etkili faktörlerin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma betimsel tarama modelinde desenlenmiştir. Araştırmanın örneklemini ana sınıflarına devam eden 230 çocuk oluşturmuştur. Araştırma verileri “Kişisel Bilgi Formu” ve “Zihin Kuramı Ölçeği” kullanılarak elde edilmiştir. Kişisel Bilgi Formu çocukların ebeveynleri tarafından doldurulmuş, Zihin Kuramı Ölçeği ise birinci araştırmacı tarafından her bir çocuğa bireysel olarak uygulanmıştır. Verilerin analizinde normallik varsayımları dikkate alınarak, Mann Whitney U ve Kruskall Wallis-H Testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda çocukların Zihin Kuramı Ölçeği’den aldıkları puanların, çocukların doğum sırası, kardeş sayısı, anne baba yaşı, anne baba öğrenim düzeyi ve anne çalışma durumuna göre anlamlı bir farklılık gösterdiği, ancak çocukların cinsiyeti ve aile aylık gelir düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermediği görülmüştür. Buna göre, ikinci çocuk olarak doğan çocukların, kardeşi olan çocukların, anne ve babasının yaşı 35 ve üstü olan çocukların, anne ve babasının öğrenim düzeyi lisans ve üstü olan çocukların, annesi çalışmayan çocukların zihin kuramı beceri puanlarının daha yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Okul öncesi dönem, Erken çocukluk, Zihin Kuramı, 5-6 yaş çocuklar, Zihgin Kuramı becerileri

Kaynakça

• Akbulut, M. (2019). Theory-of-mind ın social context: the role of culture, social setting and target characteristics. Doktora Tezi. Koç Üniversitesi, İstanbul.
• Altıntaş, M. (2014). Çocuklar İçin Zihin Kuramı Test Bataryası'nın 4-5 yaş Türk çocuklarına uyarlanması, geçerlik ve güvenirlik çalışması. Doktora Tezi. Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, M.Ş. (2015). Çocuklarda (3-4 yaş) zihin kuramı ve kendini düzenleme becerisinin olumlu sosyal davranış üzerindeki etkisi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, M.Ş. ve Karakelle, S. (2016). 3-4 yaş çocuklarında zihin kuramı ve kendini düzenleme becerisinin yardım davranışları üzerindeki etkisi. Nesne, 4(8), 205-226.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. & Demirel, F. (2019). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem.
• Calero, C.I., Salles, A., Semelman, M., & Sigman, M. (2013). Age and gender dependent development of theory of mind in 6- to 8-years old children. Frontiers in Human Neuroscience, 7, 1-7.
• Canan, N. (2012). Okul öncesi çocuklarda iki dilliliğin zihin kuramı gelişimi üzerine etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Costall, A. & Leudar, I. (2004). Where is the theory in theory of mind? Theory and Psychology, 14(5), 623-646.
• Demir E. & Kılınç, F. E. (2018). Anasınıfına devam eden çocuklara verilen drama eğitiminin çocukların zihinsel becerilerine etkisinin incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 2(2), 284-308.
• Dönmez, B. (2009). Çocuklarda zihin kuramına göre birinci aşama kanı atfı ile ikili kimlik anlayışlarının gelişiminin karşılaştırılmalı incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Emek, H. (2018). Zihin kuramı becerisi ve yalnızlık arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Üsküdar Üniversitesi, Klinik Psikoloji Anabilim Dalı, İstanbul.
• Erden, Ş. (2014). Farklı sosyokültürel ve ekonomik bağlamlarda yaşayan dört-altı yaş çocuklarının zihin kuramı ve bağlanma türleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Ertuğrul Yaşar, Z. (2016). Zihin kuramı gelişim sürecinin incelenmesi. Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ertuğrul, Z. (2011). Zihin kuramı, dil ve çalışma belleği arasındaki gelişimsel bağlantılar. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Etel, E. & Yağmurlu, B. (2015). Social competence, theory of mind, and executive function in institution-reared Turkish children.International Journal of Behavioral Development, 39(6), 519-529.
• Gözün Kahraman, Ö. (2012). Zihin kuramına bağlı eğitim programının 48-60 aylık çocukların bilişsel bakış açısı becerileri ve prososyal davranışları üzerindeki etkisinin incelenmesi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Gözün Kahraman, Ö. & Gürleyik, S. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarında zihin kuramı ve akran ilişkileri. Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Gürleyik, S. (2018). Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Zihin Kuramı ve Akran İlişkileri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
• Güven, Y., Ayvaz, E. & Göktaş, İ. (2019). Okul öncesi dönem çocuklarının zihin kuramı ve sosyal problem çözme becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, 3(1), 76-97.
• Hughes, C. & Ensor, R. (2008). Does executive function matter for pre- schoolers’ problem behaviors. Journal of Abnormal Child Psychology, 36, 1–14. Jenkins, J. M. & Astington, J. W. (2000). Theory of mind and social behavior: Causal models tested in a longitudinal study. Merrill-Palmer Quarterly, 46, 203–220. Karakelle, S. & Ertuğrul, Z. (2012). Zihin kuramı ile çalışma belleği, dil becerisi ve yönetici işlevler arasındaki bağlantılar küçük (36-48ay) ve büyük (53-72ay) çocuklarda farklılık gösterebilir mi? Türk Psikoloji Dergisi, 27(70), 1-21.
• Karakelle, Ş.S. (2012). Zihin kuramı gelişiminde kardeş etkisi: İkizler, tek kardeşliler ve tek çocukların karşılaştırılması. Türk Psikoloji Yazıları, 15, 43-52.
• Kaysılı, B.K. (2013). Zihin kuramı: Otizm spektrum bozukluğu olan ve normal gelişen çocukların performanslarının karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 14(01), 83-103.
• Keçeli Kaysılı, B. & Acarlar, F. (2011). Zihin kuramının 3-5 yaşları arasındaki çocuklarda gelişiminin yanlış inanç performansına göre incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(4), 1-18.
• Kontaş, T. (2015). 5-11 yaş arası çocukların zihin teorisi ve yaratıcılık yetenekleri arasındaki ilişkinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
• Küçük, Z. (2018). Zihin kuramı ve gelişim süreçleri. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(34), 475-503.
• Leech, N. L., Barrett, K. C., & Morgan G. A. (2005). SPSS for intermediate statistics: Use and interpretation (Second Edition). New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers.
• Peterson, C.C., Peterson, J.L., & Webb, J. (2000). Factors influencing the development of a theory of mind in blind children. British Journal of Developmental Psychology, 18, 431– 447.
• Renouf, A., Brendgen, M., Seguin, J. R., Vitaro, F., Boivin, M., Dionne, G., vd. (2010). Interactive links between theory of mind, peer victimization, and reactive and proactive aggression. Journal of Abnormal Child Psychology, 38, 1109– 1123.
• Sarı, B. & Altun, D. (2018). Okul öncesi dönem çocuklarının hikâye anlama ile zihin kuramı becerileri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Anadili Eğitimi Dergisi, 6(4), 945-960.
• Sarı, O. T. (2011). Zihin kuramı hikayeleri testinin Türk çocuklarına uyarlanması ve okul öncesi dönemdeki normal gelişim gösteren, zihin engelli ve otizmli çocukların zihin kuramı gelişimlerinin karşılaştırılması. Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Sarı, O.T. (2014). Zihin kuramı ve pratik uygulamalar. Ankara: Eğiten.
• Şahin, B., Bozkurt, A., Usta, M.B., Aydın, M., Çobanoğlu, C. & Karabekiroğlu, K. (2019). Zihin kuraamı: Gelişimi, bnörobiyolojisi, ilişkili alanlar ve nörogelişimsel bozukluklar. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 11(1), 24-41.
• Taş, I. (2017). Çocuklar için felsefe eğitimi programının 48-72 aylık çocukların zihin kuramı ve yaratıcılıklarına etkisi. Doktora Tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Tekin, D. & Girli, A. (2011). Williams Sendromu ve zihin kuramı arasındaki ilişki. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(2), 67-75.
• Welman, H. M. (2012). Theory of mind: Better methods, cleaner findings, more development. European Journal of Developmental Pyschology, 9(3), 312-330.
• Yağmurlu, B. Sanson, A. & Köymen, S. B. (2005). Ebeveynlerin ve çocuk mizacının olumlu sosyal davranış gelişimine etkileri: Zihin kuramının belirleyici rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 20(55), 1-24.