Çocuk Edebiyatında Distopik Göstergeler: Dünyanın Son İnsanları Serisinde Teknolojik Baskı ve Ekolojik Yıkım

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 1 - 15, 29.11.2025

Gamze Tuna Poyraz

Öz

Ütopyalar, var olmayan ideal dünyaların özlemini yansıtan kurgular olarak edebi geleneğin erken dönemlerinden itibaren şekillenmiştir. Ancak bu hayali anlatılar zamanla gerçek dünyanın sosyal, siyasal ve çevresel sorunlarını göz ardı ettikleri gerekçesiyle eleştirilmiş ve bu eleştiriler doğrultusunda ütopyaların yerini daha karamsar bir bakış açısını benimseyen distopyalar almıştır. Distopyalar; ütopyaların gerçekleşme umudunu ortadan kaldıran, onların zaaflarını görünür kılan ve ideal düzenlerin hangi koşullarda otoriter yapılara dönüşebileceğini sorgulayan eleştirel anlatılardır. Bu anlatıların gelişimi özellikle teknoloji ve bilimin birey yararına kullanılacağı yönündeki inancın zayıflamasıyla hız kazanmış ve distopik bakış açısı giderek daha görünür hâle gelmiştir. Sanayi Devrimi’nin ardından ortaya çıkan bu eleştirel tavır, İkinci Dünya Savaşı gibi insanlık tarihini derinden sarsan yıkıcı olaylarla daha da belirginleşmiştir. Başlangıçta yalnızca yetişkin edebiyatında görülen distopyalar, zamanla çocuk edebiyatına da taşınmıştır. Distopyalar çocukların algı düzeyine uygun, ancak günümüzün temel sorunlarını yansıtan biçimlerde yeniden kurgulanmıştır. Çocuk distopyaları umut içeren sonlarıyla yetişkin örneklerinden ayrışmakla birlikte teknolojik gelişmelerin yol açabileceği bireysel ve toplumsal tehditleri, aynı zamanda ekolojik felaketleri görünür kılmak açısından önemli bir işleve sahiptir. Bu çalışmada kuramsal bir çerçeve oluşturmak amacıyla ütopya ve distopya kavramları tarihsel bağlamda ele alınmış, ardından çocuk edebiyatında distopyaya yöneliş açıklanmıştır. Devamında ise teknolojik yıkım ve ekolojik dengenin bozulması temaları ayrı başlıklar altında değerlendirilmiş, son olarak Tuğba Coşkuner’in Dünyanın Son İnsanları serisi Özdağ ve Aslan’ın ekoeleştirel kriterleri ışığında çözümlenmiş ve çevre bilinci, doğayla bağın kopuşu ve etik sorumluluklar gibi unsurlar metinden yapılan alıntılarla birlikte yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çocuk edebiyatı , distopya , teknolojik yabancılaşma , ekolojik kriz , ekoeleştiri

Dystopian Indicators in Children's Literature: Technological Oppression and Ecological Collapse in the Dünyanın Son İnsanları Series

Öz

Utopias have emerged as fictional reflections of the longing for ideal societies, taking shape in literary tradition since its early stages. However, over time, these imaginative narratives have been criticized for ignoring the social, political, and environmental problems of the real world. As a result, they have been replaced by dystopias, which adopt a more pessimistic perspective. Dystopias eliminate the hope of realizing utopian ideals, expose their weaknesses, and question how ideal systems might turn into authoritarian structures. This shift gained momentum particularly as trust in the benevolent use of science and technology diminished. The critical stance that emerged after the Industrial Revolution became more evident with the destructive events of the twentieth century, such as World War II. Initially seen only in adult literature, dystopias later found their place in children's literature as well. These narratives have been reimagined in ways appropriate for children's levels of perception, reflecting contemporary global concerns. While children's dystopias often conclude with hope, they serve a vital function in highlighting threats arising from technological progress and ecological degradation. This study aims to build a theoretical framework by first addressing the historical background of utopia and dystopia, then examining the rise of dystopia in children’s literature. Subsequently, the themes of technological destruction and ecological imbalance are analyzed. Finally, The Last People on Earth series by Tuğba Coşkuner is evaluated through the lens of Özdağ and Aslan’s ecocritical criteria, revealing how environmental consciousness, the loss of connection with nature, and ethical responsibilities are represented through selected excerpts and literary analysis.

Anahtar Kelimeler

Children , dystopia , technological alienation , ecological crisis

Kaynakça

• Bilginer Küçür, A. (2020). Distopik bir evren tasarımı olan Black Mirror’da artırılmış gerçeklik ve sanal gerçeklik uygulamaları.ICHES: 2. Uluslararası İnsani Bilimler ve Eğitim Bilimleri Kongresi (Antalya, Türkiye, 25–26 Eylül 2020), 20–27.
• Bulut, F. (2020). Ekoeleştiri kuramı ışığında Ayla Kutlu’nun Huvava: İlk Çevre Koruyucu adlı eserine bakış. Turkish Studies, 15(2)
• Çalık, D., ve Çınar, Ö. P. (2009). Geçmişten günümüze bilgi yaklaşımları: Bilgi toplumu ve internet. XIV. Türkiye'de İnternet Konferansı, 12–13.
• Coşkuner, T. (2021). Dünyanın Son İnsanları 1: Duvarın ardı. Cezve Yayınları.
• Coşkuner, T. (2022). Dünyanın Son İnsanları 2: Palanka. Cezve Yayınları.
• Deniz, S. (2021). Çocuk edebiyatında distopik bağlam ve çocuğun biyopolitikası / Dystopic discourse in children's literature and the biopolitics of the child [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Efe, Z. (2023).Çocuk ve gençlik edebiyatında distopik kurgu incelemesi: Açlık Oyunları örneği [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mersin Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Gordin, M. D. (2017). Mekân ve zamanın ötesinde ütopya ve distopya (E. Kartal, C. Kayalıgil ve A. Turan, Çev.). M. D. Gordin, H. Tilley ve G. Prakash (Yay. haz.), Ütopya/Distopya: Tarihsel olasılığın koşulları (s. 7–22). Kül Yayınları.
• Huxley, A. (2020). Cesur yeni dünya (Ü. Tosun, Çev.) (Cilt 4). İthaki Yayınları.
• Huyugüzel, Ö. F. (2018). Eleştiri terimleri sözlüğü. Dergâh Yayınları. İskender, H. (2017). Distopik romanların gençlik edebiyatındaki yeri üzerine bir değerlendirme. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 431–448.
• Kaptan, G. (2019). George Orwell’ın sistemi eleştiren çığlığı: 1984. In M. Toprak ve G. Şar (Ed.), Ütopyada edebiyat edebiyatta ütopya (ss. 215–241). Umuttepe Yayınları.
• Kaya, H. E. (2020). Kyoto’dan Paris’e küresel iklim politikaları. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 4(10), 165–191. Kim, Y. (2023). Veda (B. Tınkılıç, Çev.). Timaş Yayınları.
• Kurtyılmaz, D. (2020). Ütopya, karşı-ütopya ve modernite (Cilt 5). DBY Yayınları.
• Kumar, K. (2006). Modern zamanlarda ütopya ve karşıütopya (A. Galip, Çev.). Kalkedon Yayıncılık.
• McConnell, D. (2023). More than fiction: Representations of youth in young adult dystopian fantasy fiction and its importance (Undergraduate honors thesis). Portland State University. https://doi.org/10.15760/honors.1440
• Neydim, N. (2000). Çocuk ve edebiyat: Çocukluğun kısa tarihi; edebiyatta çocuk figürleri. Bu Yayınevi.
• Neydim, N., ve Polatel, A. (2020). Distopya romanlarının oluşumu ve tarihsel gelişimi; çevirilerinin incelenmesinde öne çıkan kuramsal yaklaşımlar.İstanbul Üniversitesi Çeviribilim Dergisi, (12), 53–75.
• Oppermann, S. (Ed.). (2012). Ekoeleştiri: Çevre ve edebiyat. Phoenix Yayınevi.
• Özdağ, U., ve Gökalp Alpaslan, G. (2010). Türkiyat araştırmalarında yeni bir alan: Çevreci eleştiri. 3.Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı (Cilt 2, ss. 641–651).
• Özdağ, U. (2014). Çevreci eleştiriye giriş: doğa, kültür, edebiyat. Tekin Yayınları. Sever, S. (2021). Çocuk ve edebiyat. Tudem Yayınları.
• Şimşek, T. (2020). Kuramdan uygulamaya çocuk edebiyatı. Grafiker Yayınları.
• Şirin, M. R. (2007). Çocuk edebiyatına eleştirel bir bakış: Çocuk edebiyatı nedir, ne değildir? Uçan At Yayınları.
• Taşdelen, V. (2012). Yeni teknolojilerin çocuk edebiyatı üzerindeki etkileri. Temrin, (53).
• Teber, S. (2019). Aldous Huxley’in sahte ütopyası: Cesur Yeni Dünya. In M. Toprak ve G. Şar (Ed.), Ütopyada edebiyat edebiyatta ütopya (ss. 183–214). Umuttepe Yayınları.
• Tepe, M., ve Sağlam, M. H. (2023). Çocuk romanlarında tematik dönüşüm (18. yy–20. yy). Uluslararası Çocuk Edebiyatı ve Eğitim Araştırmaları Dergisi (ÇEDAR), 6(2), 40–58.
• Toprak, M., ve Şar, G. (2019). Ütopyada edebiyat edebiyatta ütopya. Umuttepe Yayınları.
• Türkmenoğlu, S., ve Çebi, E. (2024). Türk dili ve edebiyatı eğitimi çerçevesinde bir eko-distopya romanı: Son Ada’nın Çocukları. International Journal of Social and Humanities Sciences Research (JSHSR), 11(109), 1315–1322.
• Yarım, E. (2017). Feminist distopya örnekleri olarak Katharine Burdekin'in Swastika Geceleri ve Zoe Fairbairns'in Kadınlar Kulesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yavuz, Y. (2019). Edebiyat ve ekoeleştiri: Latife Tekin’in Manves City ve Sürüklenme adlı romanları. Edebi Eleştiri Dergisi, 3(3), 245–259.
• Yıldırım, A., ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri. Seçkin Yayınları.
• Wang, X. (2016). Dystopian nightmare in contemporary adolescent fiction and its ethical value. Foreign Literature Studies, 38(1), 76–88.