Türkiye’de Uygulanan Kamusal Emeklilik (Yaşlılık Sigortası) Düzenlemelerinin Tarihsel Gelişimi

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 1, 43 - 67, 31.12.2024

Furkan Erdoğmuş , Hacer Simay Karaalp-orhan

Öz

Emeklilik, bireylerin çalışma yaşamlarının çeşitli fizyolojik ve psikolojik etmenlerin etkisiyle sona ererek işgücü piyasasından ayrılmaları ve ekonomik olarak pasif hale geldiği yaşam evresini ifade etmektedir. Bireylerin emeklilik dönemine geçişinde yaş sınırı, sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı gibi yasal düzenlemelerle birlikte biyolojik eksenli fiziksel yetersizlikler ve psikolojik faktörler etkili olmaktadır. Emekliliğe geçişte etkili olan tüm bu faktörlerin emeklilik düzenleme ve uygulamalarının tasarlanması ve hayata geçirilmesinde bir bütün olarak düşünülmesi ekonomik ve sosyal yaşamın sürdürülebilirliği açısından önem arz etmektedir. Özellikle demografik özellikler, ekonomik yapı ve endüstri özellikleri gibi alanlar emekliliğe ilişkin yasal ve kurumsal işleyişin planlanmasında dikkate alınması gereken en önemli sosyoekonomik göstergeleri belirtmektedir. Günümüzde tüm dünyada gözlemlenen demografik değişimler sonucu ortaya çıkan küresel yaşlanma eğilimi Türkiye’yi de etkilemektedir. Dünya Bankası verilerine göre, Türkiye’de 2024 yılında %9,2 olan yaşlı nüfusun, 2050 yılında %21,1’e ulaşacağı tahmin edilmektedir. Türkiye, kamusal emeklilik (yaşlılık sigortası) bağlamında hemen hemen 80 yıllık bir tecrübeye sahiptir. Bu tecrübe, Türkiye’nin yıllar içerisinde emekliliğe yönelik çeşitli yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesiyle ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan Türkiye’de çeşitli dönemlerde farklı içeriklere sahip emeklilik düzenleme ve uygulamalarının hayata geçirildiği gözlemlenmektedir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’de uygulanan kamusal emeklilik (yaşlılık sigortası) düzenlemelerinin tarihsel gelişimini incelemek ve emeklilik sistemindeki değişimlerin sosyal ve ekonomik etkileşim çerçevesinde değerlendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Yaşlılık, Emeklilik, Türk Emeklilik Sistemi

Kaynakça

• Acar, İ. A. ve Kitapçı, İ. (2008). “Sosyal Güvenliğin Demografik Boyutu: Türkiye’deki Emeklilik Sistemindeki Değişim”, Maliye Dergisi, 154, 77-98.
• Anadolu Ajansı (2023). EYT’nin Bütçeye Maliyeti 194,4 Milyar Lira. Web: https://www.aa.com.tr/tr/info/infografik/32079 (13.08.2024).
• Atchley, R. C. (1982). “Retirement as a Social Institution”, Social, 8, 263-287.
• Ballı, N. H. ve İlhan, B. (2020). “Emeklilik Sendikacılığının Hukuki Süreci/Emekli Sendikasının Meşruiyeti”, Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 7(12), 41-61.
• Bingöl, O. (2015). “Genel Bağlarıyla Sosyal Hizmet ve Toplum”, Mavi Atlas Dergisi, 5, 69-77.
• Demirbilek, S. (2014). “Yaşlılık ve Emeklilik İlişkisinin Sosyolojik Boyutu”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 10(1), 131-146.
• Görgün Baran, A. (2008). “Yaşlılıkta Sosyalizasyon ve Yaşam Kalitesi”, Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 2, 86-97.
• İnternet: Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu, (1949). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7235.pdf (13.08.2024).
• İnternet: İhtiyarlık Sigortası Kanunu, (1949). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7227.pdf (13.08.2024).
• İnternet: 6391 sayılı İhtiyarlık Sigortası Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi, Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun, (1954). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntb mmc03 6/kanuntbmmc036/kanuntbmmc03606391.pdf (13.08.2024).
• İnternet: 6900 sayılı Maluliyet, İhtiyarlık ve Ölüm Sigortaları Kanunu, (1957). https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntb mmc03 9/kanuntbmmc039/kanuntbmmc03906900.pdf (13.08.2024).
• İnternet: 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, (1964). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=506&MevzuatTur=1&Me vzuatTertip=5 (13.08.2024).
• İnternet: 1186 sayılı, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesine Dair Kanun, (1969). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/13341.pdf (13.08.2024). İnternet: Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu (1971), https://www.lexpera.com.tr/resmi-gazete/metin/esnaf-ve- sanatkarlar- ve-diger-bagimsiz-calisanlar-sosyal-sigortalar-kurumu-kanunu- 13956-1479 (13.08.2024).
• İnternet: 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu, (1999). https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/23810.pdf (13.08.2024).
• İnternet: 4759 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu, Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu, Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal sigortalar Kurumu Kanunu İle Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanununun Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, (2002). https://pdb.sinop.edu.tr/wp- content/uploads/sites/111/2019/12/4759_sayili_kanun.pdf (13.08.2024).
• İnternet: 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, (2006). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5510&MevzuatTur=1&M evzuatTertip=5 (13.08.2024). İnternet: Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle 375 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, (2023). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2023/03/20230303-8.htm
• İnternet: 7438 Sayılı Kanun ile 5510 Sayılı Kanuna Eklenen Geçici 95 inci Madde-Genelge 2023/13, (2023). https://ismmmo.org.tr/dosya/3973/Mevzuat-Dosya/14032023-eyt-genelgesi-202313.pdf, (19.08.2024). İnternet: Population Estimates and Projects, (2024). https://databank.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL?Id=fdaa1724&Repo rt_Name=Population&populartype=series (12.08.2024).
• İnternet: Türk Sosyal Güvenliğinin Tarihçesi, (2024b). http://eski.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/kurumsal/kurumumuz/tarihce/ta rihce#:~:text=Sosyal%20sigorta%20kollar%C4%B1%20ile%20ilgili,ve%20Anal% C4%B1k%20Sigortas%C4%B1%20uygulanmaya%20ba%C5%9Flam%C4%B1%C 5%9Ft%C4%B1r (12.08.2024).
• İnternet: Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistikleri, (2024c). https://www.sgk.gov.tr/Istatistik/Index/6863b1e8-c384-4f46-90c6- 511dac2376d2/ (13.08.2024).
• İnternet: Mülga SSK Kanunu’na Tabi (Mülga 506 Sk.) Sigortalıların Emeklilik Şartları, (2024). https://www.sosyalguvenlikdunyasi.com/mulga-ssk-kanunu-na-tabi- mulga-506-sk.-sigortalilarin-emeklilik- sartlari/43#:~:text=506%20say%C4%B1l%C4%B1%20Kanunun%20ge%C3%A7i ci%2081,%C3%B6nce%20y%C3%BCr%C3%BCrl%C3%BCkte%20bulunan%20h %C3%BCk%C3%BCmler%20uygulan%C4%B1r.
• İnternet: Geniş Yaş Grupları ve Yaş Bağımlılık Oranı, (2024). https://nip.tuik.gov.tr/?value=YasBagimlilikOrani (13.08.2024).
• İnternet: Türkiye İstatistik Kurumu Sosyal Koruma İstatistikleri, (2024). https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Saglik-ve-Sosyal-Koruma- 101 (13.08.2024). İnternet: Hazine ve Maliye Bakanlığı Bütçe İstatistikleri, (2024). https://muhasebat.hmb.gov.tr/merkezi-yonetim-butce-istatistikleri (14.08.2024).
• İpek, C. (2017). “Emeklilik Hayatında Uyum Sorunu ve Emeklilik Eğitimi”, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 60-72.
• Keskingöz, H. (2016). “Türkiye’de Yaşanan 2008 Ekonomik Krizinin Yoksulluk ve Emeklilik Kararları Üzerine Etkisi”, Sosyal Güvenlik Dergisi, 6(1), 126-158.
• Monk, A. (1985). “Preretirement Planning Programs”. A. Monk (Eds.), Hand Book of Gerontological Services, New York: Van Nostrand Reinhold Company Inc, pp. 322-340. Samancı, Tekin, Ç. ve Kara, F. (2018). “Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılık”, Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 3(1), 219-229.
• SGK (Sosyal Güvenlik Kurumu) (2024a). Emeklilik Kavramı. Web: https://www.sgk.gov.tr/Content/Post/c48be498-1e9c-4465-b7cd- fdfe15784589/Emekli-Kavrami-2022-05-15-05-14-44 (Erişim: 05.08.2024).
• Sınmaz, S. ve Erbey, S. (2019). “Aktif Yaşlanma Sürecinin Yerel Ekonomi İle Etkileşimi: Balıkesir Üzerine Bir Araştırma ve Sistem Önerisi”, Megaron, 14(4), 567-578.
• Tanman Zıplar, Ü. (2015). “Dünyada ve Türkiye’de Yaşlılık Hizmetleri”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 173-194.
• Tereci, D., Turan, G., Kasa, N., Öncel, T., Arslansoyu, N. (2016). “Yaşlılık Kavramına Bir Bakış”, Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 16(1), 84-116.
• Tuncay, A. C. ve Ekmekçi, Ö. (2017). Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta Yayınları.
• Umutlu, S. ve Epik, Tekin, M. (2019). “Türkiye’de Yaşlı Nüfus ve Sosyal Politika Uygulamaları”, Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 11(1), 29-43.
• UN (United Nations) (2015). World Population Ageing Report 2015. Web: https://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/a geing/WPA2015_Report.pdf (Erişim: 09.08.2024).
• WHO (World Health Organization) (2007). Who Global Report on Falls Prevention in Older Age. Web: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/43811/9789241563536_eng.pdf?sequ ence= 1 (Erişim: 09.08.2024).
• WHO (World Health Organization) (2015). World Report On Ageing And Health, Luxembourg, Who Publishing.