JOOS VAN GHISTELE SEYAHATNAMESİNDE (1491) SULTAN II. MEHMED’İN ÖLÜMÜ VE ŞEHZADELERİN TAHT KAVGASI

Yıl 2022, , 151 - 192, 07.12.2022

Hilmi Kaçar

https://doi.org/10.30517/cihannuma.1215715

Öz

Bu çalışmada, Burgonyalı soylu Joos van Ghistele’nin seyahatnamesini 1491’de derleyen Ambrosius Zeebout’un Sultan II. Mehmed’in vefatına, cenaze merasimine ve şehzadeleri Cem ile Bayezid arasındaki veraset savaşına dair metne eklediği bölümleri incelenmiştir. Bu bölümler Osmanlı kaynaklarıyla karşılaştırılmış ve Burgonya kökenli seyahatnamenin tarihsel kaynak değeri ölçülmüştür. Örneğin Fatih’in cenaze merasimine dair Osmanlı kroniklerinde bahsedilmeyen ancak seyahatnamede verilen bilgiler, XV. yüzyıl Osmanlı tarih yazımına önemli bir katkı oluşturmaktadır. Ayrıca bu makale, padişah ile ‘bürokrasi’ arasındaki ayrıma ve Osmanlı yönetici sınıfı içindeki çatışmacı, örtüşen ve tamamlayıcı güç ilişkilerinin karmaşık doğasına da odaklanmaktadır. Bu güç ilişkileri, XV. yüzyıl Osmanlı devlet sistemi içinde yavaş yavaş şekillenmiş ve aynı zamanda devlet oluşumunu da etkilemiştir. Kısaca bu makale, Osmanlı devletini ‘despot sultanlık’ olarak tanımlayan yaygın yanlış anlayışı çürütmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ Avrupası, Burgonya, Seyahatname, Sultan II. Mehmed, Sultan II. Bayezid, Cem Sultan

Sultan Mehmed II’s Death and the Crown Prince’s Battle for the Throne in Joos van Ghistele’s Travel Writing (1491)

Öz

This article mainly analyses the pilgrimage narrative of the Burgundian nobleman Joos van Ghistele, written by Ambrosius Zeebout in 1491. Zeebout compiled a series of accounts on Sultan Mehmed II’s death, his funeral, and the succession war between the crown princes, Cem and Bayezid. In this article, the value of this Burgundian travel account as a historical source is measured by comparing it with the records kept by the contemporary Ottoman chroniclers. Particularly, the information provided by the Burgundian text about the funeral ceremony of Sultan Mehmed II, which is not mentioned in the Ottoman chronicles, constitutes an important contribution to fifteenth-century Ottoman historiography. Furthermore, this article also focuses on the nature of the distinction between the sultan and the ‘bureaucracy,’ and the complex forms of conflicting, overlapping, and complementing power relations within the Ottoman ruling class. These power relations gradually took shape within the fifteenth-century Ottoman state system and in its turn also influenced its formation. In short, this article refutes the widely held misapprehension which defined the Ottoman state in terms of ‘despotic sultanism’.

Anahtar Kelimeler

Cem Sultan, Medieval Europe, Burgundy, Travel Writing, Sultan Mehmed II, Sultan Bayezid II

Kaynakça

• Anonim Osmanlı Kroniği, (yay. haz. Necdet Öztürk), İstanbul 2015.
• Aşık Paşazade, Tevârih-i Âl-i Osmân, (yay. haz. Kemal Yavuz ve Yekta Saraç), İstanbul, 2007.
• Commynes de, Philippe, Mémoires, tome II, (ed. M. Dupont), Paris 1843.
• Haniwaldanus Anonimi’ne Göre Sultan Bayezid-i Veli (1481-1512), (yay. Richard F. Kreutel, çev. Necdet Öztürk), İstanbul 1997.
• İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, VII. Defter, (yay. haz. Şerafettin Turan), Ankara 1991.
• İdris-i Bitlisi, Heşt Behişt, VII. Ketibe, (çev. ve yay. haz. Muhammed İ. Yıldırım), Ankara 2019.
• İdris-i Bitlisi, Heşt Bihişt, II. Mehmed ve II. Bayezid Devri, (yay. haz. Mehmet Karataş ve Yaşar Baş), İstanbul 2020.
• İdris-i Bitlisi’nin Hayatı, Tarihçiliği ve Heşt Behişt’in II. Bayezid Kısmı, (Vural Genç), yayınlanmamış doktora tezi, İstanbul Üniversitesi 2014.
• Neşrî, Cihânnümâ, (yay. haz. Necdet Öztürk), İstanbul 2013.
• Oruç Beğ Tarihi, (yay. haz. Necdet Öztürk), İstanbul 2014.
• Tursun Bey, Târîh-i Ebü’Feth, (yay. haz. Mertol Tulum), İstanbul 1977.
• Zeebout, Ambrosius, Tvoyage van Mher Joos van Ghistele, (yay. haz. Renaat J. G. A. A. Gaspar), Hilversum 1998.
• Tetkik Eserler
• Abou-El-Haj, Rifa’at, Formation of the Modern State. The Ottoman Empire, Sixteenth to Eighteenth Centuries, New York, 2005.
• Ağca, Feruh, “Hristiyan Karamanlı Türkleri ve Karamanlı Ağzı Üzerine”, Türkbilig 11 (2006): 3-18.
• Almaz, Ahmet, Fatih Sultan Mehmet Nasıl Öldürüldü? Venedik Devlet Arşivlerinde Gizlenen Belgelerle, İstanbul, Nok Kitap, 2007.
• Babinger, Franz, “Yaqub Pasha, Ein Leibartz Mehmed’s II. Leben und Shicksale des Maestro Jacobo aus Gaeta”, Rivista degli Studi Orientali, 26 (1951): 87-113.
• ______ , Mehmed the Conqueror and His Time, New Jersey 1978.
• Birnbaum, Eliezer, “Hekim Yaqub, Physician to Sultan Mehemmed the Conqueror”, Hebrew Medical Journal 1 (1961): 222-250.
• Boylav, Naşid, Fatih Sultan Mehmed Devrinde Tıp Eserleri ile İlaçlar, İstanbul 1953.
• Burke, Peter, “Cultures of Translation in Early Modern Europe,” (ed.) Peter Burke ve R. Po-Chia Hsia, Cultural Translation in Early Modern Europe, Cambridge 2007.
• Campbell, Mary B., The Witness and the Other World: Exotic European Travel Writing, 400-1600, Londra 1988.
• Demir, Yaşar, “Venedik Krallığının Fatih Sultan Mehmed ve Bosna Sancakbeyi Ömer Bey’i Zehirletme Projesi”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/11 (2009): 316-327.
• Develi, Hayati, Osmanlı’nın Dili, İstanbul 2010.
• Emecen, Feridun M., “II. Bayezid’in Tarih Merakı Üzerine Bir Not: Fenarizade Alaeddin Ali’nin Anonim Osmanlı Tarihi Derlemesi”, Osmanlı Klasik Çağında Hilafet ve Saltanat, İstanbul 2020, s. 393-404.
• ______ , Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluş ve Yükseliş Tarihi (1300-1600), İstanbul 2015.
• ______ , İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları, İstanbul 2011.
• Epstein, Mark A., The Ottoman Jewish Communities and their Role in the Fifteenth and Sixteenth Centuries, Freiburg 1980.
• Ersoylu, Halil, Cem Sultan’ın Türkçe Divanı, Ankara 1989.
• Ertaylan, İsmail, Cem Sultan, İstanbul 1951.
• Faroqhi, Suraiya, “Yakup Pasha”, The Encyclopaedia of Islam, vol. 11 (2001) s. 257.
• ______ , Pilgrims and Sultans: The Hajj Under the Ottomans, 1517-1583, New York 1994.
• Gaspar, Renaat J.G.A.A, “An Old Account of Turkey in 1481”, Bibliotheca Orientalis, LVII (2000): 20-39.
• Har-El, Shai, Ortadoğu’da Hâkimiyet Mücadelesi. Osmanlı-Memlûk Savaşı, 1485-1491, (çev. Gül Ç. Güven), İstanbul 2019.
• İnalcık, Halil, “The Rise of Ottoman Historiography”, in: Historians of the Middle East, (ed. Bernard Lewis ve P.M. Holt), Londra, 1962, s. 152-167.
• ______ , “II. Mehmed”, DİA, 28 (2003) s. 395-407.
• ______ , “Osmanlılarda Saltanat Veraseti Usulü ve Türk Hâkimiyet Telakkisiyle İlgisi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 14/1 (1959): 69-94.
• ______ , Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları, İstanbul 2010.
• Kaçar, Hilmi, “Joos van Ghistele’nin Hac Seyahati Anlatısında (1491) İslam ve Osmanlılara Dair Söylemi”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, IV/II (2021): 219-234.
• Küçükdağ, Yusuf, “Karamânî Mehmed Paşa”, DİA, 24 (2001) s. 449-451.
• Lewis, Bernard, “The Privilege Granted by Meḥmed II to His Physician”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 14/3 (1952): 550-563;
• Ménage V. L., “The Beginnings of Ottoman Historiography”, in: Historians of the Middle East, (ed. Bernard Lewis ve P.M. Holt) Londra 1962, s. 168-179.
• Muslu, Cihan Yüksel, Osmanlılar ve Memlûklar. İslam Dünyasında İmparatorluk Diplomasisi ve Rekabet, İstanbul 2016.
• Naci, Elif, “Fatih Zehirlendi mi? Fatih’in Mezarı Açılmalı mı?”, Tarih Dünyası, 2 (1965): 229-235;
• Özcan Abdülkadir, “Osmanlı Tarihçiliğine ve Tarih Kaynaklarına Genel bir Bakış”, FSM İlmi Araştırmalar Toplum ve Bilim Dergisi, 1 (2013): 271-293.
• Öztuna, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, cilt 3, İstanbul 1977.
• Reindl, Hedda, II. Bayezid ve Çevresi. Hükümdarın Adamları, (çev. Ali S. Ürgüplü), İstanbul 2014.
• Şirin, İbrahim, “Seyahatnamelerin Sosyal Bilimlerde Kullanım Değeri: Seyahatname Metodolojisi Geliştirmenin Zorunluluğu”, Türk Yurdu Dergisi, 33/310 (2013) s. 38-43.
• Tekindağ, Şehabeddin, “Fatih Devrinde Osmanlı-Memluk Münasebetleri”, Tarih Dergisi, 30 (1976): 73-98;
• ______ , “Fatih’in Ölümü Meselesi”, Tarih Dergisi, 16/21 (1966): 95-108.
• ______ , “Fatihle Çağdaş Bir Memluk Sultanı Aynal el-Ecrud”, Tarih Dergisi, 23 (1969): 35-50.
• ______ , “II. Bayezid’in Tahta Çıkışı Sırasında İstanbul’da Vukua Gelen Hadiseler Üzerine Notlar”, Tarih Dergisi, 14 (1959): 85-96.
• Tırmıkçıoğlu, Zeynep, “Baba, oğul ve zehir: Fatih Sultan Mehmed, Şehzade Mustafa ve Cem Sultan’ın Ölümlerinin Onbeşinci Yüzyıl Zehirleri Işığında Yeniden Değerlendirilmesi”, Zeitschrift für die Welt der Türken 12/2 (2020): 104-107.
• Turan, Şerafettin, “II. Bayezid”, DİA 5 (1992) s. 234-238.
• Uzunçarşılı, İsmail H., “Değerli Vezir Gedik Ahmed Paşa II. Bayezid Tarafından Niçin Katledildi”, Belleten, 29/115 (1965): 492-493.
• ______ , “Fatih Sultan Mehmed’in Ölümü”, TTK Belleten, 34/134 (1970): 231-234.
• ______ , Osmanlı Tarihi, II. Cilt, Ankara 1975.
• Ünver, Süheyl, Fatih Sultan Mehmed’in Ölümü ve Hâdiseleri Üzerine Bir Vesika. Testament de Amyra Sultan Nichemedy, 12 Eylül 1481, İstanbul 1952.