Savaşta ve Barışta Dokuma: Hereke Fabrikası’nda Çocukların Eğitimi (1912-1918)

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 1, 93 - 129, 08.07.2018

Didem Yavuz Velipaşaoğlu

https://doi.org/10.30517/cihannuma.441640

Cited By: 1

Öz

Bu makale bir devlet
fabrikası olan Hereke Fabrikası’nın çalkantılı savaş yıllarındaki -Balkan Savaşı’ndan
(1912-1913) başlayarak Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) sonunda İngiliz
işgaline kadarki döneminde- çocuk eğitimine odaklanır. Makale, fabrikadaki hem
örgün hem de mesleki eğitim sistemini ve bunların imparatorluk içindeki
hayırseverlik faaliyetleri tarafından desteklenen diğer ıslahhaneler ile
ilişkisini incelemektedir. Osmanlı sosyo-politik sistemindeki yardımsever ve
hayırsever kurumlar, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nda akrabalarını
kaybetmiş olan dul ve yetimlerin istihdamında rol oynamıştır. Bu hayırseverlik
ağında, Hereke Fabrika-i Hümâyûn,
yetimlere ve dullara yardım eden bir kurum olarak, genel eğitim sisteminde
ihtiyaç sahipleri için bir mesleki eğitim modeliydi. İlerleyen yıllarda,
fabrika, milliyetçi-dini hayırsever söylemlerin hedefinde bir merkez haline
geldi.

Anahtar Kelimeler

Hereke Fabrika-i Hümâyûn, örgün eğitim, mesleki eğitim, dar-üs sanâ’a, Mamulat’ı Dahiliye İstihlak-ı Kadınlar Cemiyeti

Weaving for War & Peace: Education of the Children in the Hereke Factory Campus (1912-1918)

Öz

This article focuses
on the education of the children at Hereke Factory during the turbulent years from the Balkan Wars
(1912-1913) through World War I (1914-1918) up to the seizure of the factory by
the British in 1918. This article investigates the schooling system at the factory, including
both formal and vocational education, and its relationship to those of other
workhouses supported by philanthropy within the empire. Charitable
and philanthropic institutions within the Ottoman socio-political system
provided for the employment of widows and orphans who had lost relatives in the
Balkan Wars and World War I. In this philanthropic network, Hereke Imperial
Factory, as an institution to create funds to help orphans and widows, became a
model of vocational education for needy in general education system. Later, the
factory became a center at the target of nationalist-religious philanthropic
discourses.

Anahtar Kelimeler

Hereke Imperial Factory, formal education, vocational education, dar-üs sanâ’a, The Women’s Association of Consumers of Domestic Products

Kaynakça

• Ahmed Refik, Küçük Tarih-i Osmanî. Istanbul: Kitabhane-i İslam ve Askeri (Matbaa-i Hayriye ve Şürekası), 1327 (1911).
• Ahmed Refik, Muhtasar Tarih-i Umumî, Küçüklere Tarih Dersleri. Istanbul: Kitabhane-i İslam ve Askeri (Matbaa-i Hayriye ve Şürekası), 1330 (1914).
• Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği: Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, Istanbul: Iletişim Yayınları, 2005.
• Araz, Yahya. 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına: Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2013.
• Buluş, Abdülkadir, Osmanlı Tekstil Sanayi Hereke Fabrikası, PhD thesis, Istanbul University, 2000.
• Çakır, Serpil, “XX. Yüzyılın Başında Kadın ve Aile Dernekleri ve Nizamnameleri,” in Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Volume III, Istanbul: Ülke Yayın, 1993.
• , Osmanlı Kadın Hareketi, Istanbul: Metis Yayın, 2011.
• Deringil, Selim, The Well-Protected Domains: Ideology and the Legitimation of Power in the Ottoman Empire, 1876-1909, London: I.B. Tauris, 1999.
• Ener, Mine, “Religious Prerogatives and Policing the Poor in Two Ottoman Contexts,” The Journal of Interdisciplinary History 35.3 (Special Issue on Poverty and Charity: Judaism, Christianity, and Islam, Winter 2005), 501-511.
• Erşahin, İsmail, “Cumhuriyetin Ilk Yıllarında Kuran Meali Yayıncılığı: İbrahim Hilmi Örneği,” Toplum Bilimleri, (January 2011), 149-160.
• Fortna, Benjamin C., Imperial classroom: Islam, the state, and education in the late Ottoman Empire, Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Tüccarzade İbrahim Hilmi, Maarifimiz ve Servet-i İlmiyyemiz: Felaketlerimizin Esbabı. Trans. Melek Dosay Gökdoğan, Ankara: TC Kültür Bakanlığı-HAS-SOY, 2000.
• Küçükerman, Önder, The Rugs and Textiles of Hereke: A Documentary Account of the History of Hereke Court Workshop to Model Factory, Trans. M.E. Quigley-Pınar, Istanbul: Sümerbank Publications, 1987.
• Lorenz, Charlotte, “Die Frauenfrage im Osmanischen Reiche mit besonderer Berücksichtigung der arbeitenden Klasse,” Die Welt des Islams, 6, H. 3/4 (Dec. 31, 1918), 72-214.
• Maksudyan, Nazan, Hearing the Voiceless-Seeing the Invisible: Orphans and Destitute Children as Actors of Social, Economic and Political History in the Late Ottoman Empire, PhD Thesis, Sabancı University, 2008.
• , “Orphans, Cities and the State: Vocational Orphanages (Islahhanes) and Reform in the Late Ottoman Urban Space,” International Journal of Middle East Studies, 43 (2011), 493-511.
• Mumford, Lewis, Technics and Civilization, New York and London: Harcourt, Brace and Company, 1934.
• Os, Nicole A.N.M van, Feminism, Philanthropy and Patriotism: Female Associational Life in the Ottoman Empire, Zutphen: CPI Koninklijke Wörhmann, 2013.
• Ökçün, Gündüz, Osmanlı Sanayii: 1913-1915 İstatistikleri, Istanbul: Hil Yayınları, 1984.
• Quataert, Donald. “The Economic Climate of the `Young Turk Revolution' in 1908,” The Journal of Modern History, 51.3 (Supplement 1979), 147-161.
• , Manufacturing in the Ottoman Empire and Turkey, 1500-1950, Albany: State University of New York Press, 1994.
• İnalcık, Halil with Donald Quataert, eds., An Economic and Social History of the Ottoman Empire: 1600-1914, Cambridge: Cambridge University Press, 1994.
• Sadovnik Alan. R. ed., Sociology of Education: A Critical Reader, New York London: Routledge, 2007.
• Séréna-Allier, Dominique, Dickran Koumjian, Raymond H. Kevorkian and David Vinson, Trames d'Arménie: Tapis et broderies sur les chemins de l’exil (1900-1940), Marseille: Images en Manoeuvres Editions, 2007.
• Semiz, Yaşar and Recai Kuş, “Osmanlıda Mesleki Teknik Eğitim: İstanbul Sanayi Mektebi (1869-1930),” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 15 (2004), 272-95.
• Sezgin, Candan, “Atölyeden Fabrikaya Geçiş Modeli Olarak Hereke Fabrika-i Hümayunu ve Endüstri Mirasımız Olarak Taşıdığı Değer,” in Sultan Abdülmecid ve Dönemi, (1823-1861), Kemal Kahraman and Ilona Baytar, eds., Istanbul: Milli Saraylar Yayınları, 2015.
• Singer, Amy, Charity in Islamic Societies. Cambridge: Cambridge University Press, 2008.
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908): İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin. Istanbul, Turkey: İletişim Press, 2010.
• Terzi, Arzu, Hazine-i Hassa Nezareti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000.
• Toprak, Zafer, Sümerbank. Istanbul: Creative Yayıncılık. 1988.
• Utkaner, Yusuf and Özlem Aydın Oral, “Hereke Fabrika-i Hümâyûnu’nun Mimari Analizi ve Koruma Önerileri,” Mimarlık 350 (November-December 2009), 46-51.
• Üstel, Füsun, Makbul Vatandaş. Peşinde II. Meşrutiyetten Bugüne Vatandaşlık Eğitimi, Istanbul: İletişim Yayınları, 2005.
• Yıldırım, Kadir, Osmanlı’da İşçiler (1870-1922): Çalışma Hayatı, Örgütler, Grevler, Istanbul: İletişim Publications, 2013.
• Yılmaz, Mehmet Kenan and Kaya Boynak, Milli Saraylar Koleksiyonunda Hereke Dokumaları ve Halıları, İstanbul: Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayınları, 1999.
• Zürcher, Erik Jan and Mete Tunçay, Osmanlı İmparatorluğunda Sosyalism ve Milliyetçilik, 1876-1923, Istanbul: İletişim Yayınları, 2014.