Mancarcık Kuyusu Cinayeti: 19. Yüzyılda Antalya’da Hovardalar, Azatlı Köleler ve Rakkase Kadınlar

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 2, 61 - 81, 30.12.2018

Evren Dayar

https://doi.org/10.30517/cihannuma.505366

Öz

19. yüzyılda Antalya,
Küçük Asya’nın orta büyüklükteki liman şehirleri arasında yer alıyordu. Coğrafi
konumu nedeniyle şehrin tarımsal üretim kapasitesi sınırlıydı. Bu sebeple 19.
yüzyıl boyunca şehrin nüfusu, zorunlu kitlesel göç dönemleri haricinde çok
fazla değişmemişti. Bu durumun en önemli istisnası ise 1860’larda yaşanan
gönüllü Rum göçüydü. Gerçekten de 1860’lardan itibaren Antalya, ticaret için
Ege adalarından şehre gelen birçok Rum için kalıcı ikametgâh olmuştu. Kesif Rum
göçü şehrin nüfus yapısını değiştirmiş, ayrıca toplumsal dönüşüm sürecini de
tetiklemişti.

Bu makalede ele alınan
cinayet tam da şehrin içinde bulunduğu bu dönüşüm sürecinde işlenmiştir.
Dolayısıyla, cinayeti değerlendirirken, cinayetin ardındaki nedenler ile bu
dönüşüm süreci arasında bir ilişki kurmak mümkündür. Bunun dışında Mancarcık Kuyusu cinayeti; hovardalar, kocaları
tarafından terk edilmiş kadınlar ve azatlı köleler gibi 19. yüzyıl
Antalya’sında gündelik hayatın faili olmuş bazı toplulukları bir arada
düşünmeye de imkân tanımaktadır. Görece ayrıntılı sorgu tutanakları ise sıradan insanların zihin dünyaları hakkında fikir
vermektedir.

Bunların
yanı sıra makalede, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin yaşadığı dönüşüm sürecinin
sonucu olarak devletin değişen işlevleri ile taşrada artan nüfuzu ele alınmış,
son olarak, yargı-altı uzlaşmanın ve toplumsal arabuluculuğun zamanla eski
önemini yitirmesine değinilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Antalya, 19. Yüzyıl, Rumlar, Azatlı Köleler, Hovardalar, Rakkase Kadınlar

The Murder in the Mancarcik Well: Mashers, Liberated Slaves and Prostitutes in Antalya in the 19th Century

Öz

In
the 19^th century, Antalya was among the medium-sized port cities of
Asia Minor. Due to its geographical location, the agricultural
production capacity of the city was limited. For this reason, except for
periods of compulsory mass migration, the population of the city had not
changed much during the 19^th century. The most important exception
to this situation was the voluntary Greek migration in the 1860s. Indeed, after
the 1860s, Antalya had become a permanent residence for many Greeks who came
from the Aegean islands for trading. The intense Greek immigration changed the
population structure of the city and also triggered a social transformation
process.

The
murder investigated in this article was committed in exactly in this
transformation process. Therefore, when evaluating the murder, it is possible
to establish a link between the reasons behind the murder and this large-scale
transformation process. Apart from that, the murder in the Mancarcik Well also
makes it possible to reconsider the workings of communities in everyday life of
19^th century Antalya together with mashers, abandoned women by their
husbands, and liberated slaves. Also, relatively detailed inquiry minutes give
an idea of ordinary people’s mindset.

In
addition to these, as a result of the transformation process that was
experienced by the Ottoman State in the 19^th century, the changing
functions and the increasing influence of the state in the province is examined
in the article. Finally, it is also mentioned that the infra judicial
accommodation and the social mediation have lost their old importance over
time.

Anahtar Kelimeler

Antalya, 19th Century, Greeks, Liberated Slaves, Mashers, Prostitutes

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA. A.MKT.MVL. nr. 123-76; 142-42. BOA. A.MKT.UM. nr. 502-63. BOA. İ.MVL. nr. 399-17360; 464-20995; 568-25521. BOA. ML.VRD.TMT. d. 9766; 10574. BOA. MVL. nr. 188-122; 517-62; 521-40; 609-58; 610-26; 616-24; 620-58; 624-17; 634-37; 641-30; 647-63; 659-18; 694-92; 697-2; 700-6; 703-26; 705-97; 710-63; 742-52. BOA. NFS. d. 3211; 3231. Şer’iyye Sicilleri Antalya Şer’iyye Sicilleri (AŞS), nr. 5, 6, 7, 8, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 19, 21, 29, 30, 32, 37, 39, 40, 44, 46, 47, 57, 62, 63, 91, 92, 93, 94, 95. Gazete ve Mecmualar Babalık, 20 Mayıs 1329. İleri, 18 Aralık 1951, 29 Aralık 1851, 12 Temmuz 1952, 22 Ağustos 1952, 23 Ağustos 1952, 24 Ağustos 1952. Araştırma ve İncelemeler Adıvar, Halide Edib, Türkün Ateşle İmtihanı, İstanbul 1962. Araz, Yahya, “Kadınlar, Toplum ve Hukuk: 16. ve 17. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Eşleri Tarafından Terk Edilen Kadınlar”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, Sayı: 6, 2007/2008, s. 61-82. -----, “Erken Modern Osmanlı Toplumunda Evden Ayrı Düşmek: Gidenler ve Arkada Kalanlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Doğu Batı, Sayı: 64, 2013, s. 149-181. Beauford, Francis, Karamania or A Brief Description of the South Coast of Asia Minor, London 1818. Beden, Aydın, 1854-1859 Tarihleri Arasında Antalya (8 No’lu Antalya Şer‘iyye Sicilleri Defterine Göre), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2004. Blackwoods Edinburgh Magazine, A Turkish Watering Place, Vol. 61, N. 380, June 1847, s. 735-754. Collignon, Maxime, Notes d'un Voyage en Asie Mineure, Paris 1897. Corancey, M. Itinéraire d’un Partie Peu de L’Asie Mineure, Paris 1816. Davis, Edwin John, Anatolica; The Journal of a Visit to Some of the Ancient Ruined Cities. Caria, Phrygia, Lycia and Pisidia, London 1874. Dayar, Evren, “19. Yüzyılda Antalya’da Siyah Köleler ve İbradı’da Arapastık Kestanesi”, Toplumsal Tarih, 221, Mayıs 2012, s. 26-32. -----, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Dönemlerinde Antalya’da Çocuk İcarları”, Toplumsal Tarih, 242, Şubat 2014, s. 32-37. -----, “‘Bu Ne Gam Bu Ne Keder!’ Antalya’da Efkâr, Müzik ve Çalgılı Kahvehaneler”, Toplumsal Tarih, 256, Nisan 2015, s. 48-53. Demirel, Fatmagül, Adliye Nezareti Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), İstanbul 2009. Dinç, Güven, 9 No’lu Antalya Şer‘iyye Sicili Defterine Göre 1853-1859 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdari ve Sosyo Ekonomik Durumu, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2005. -----, “The Social and Economic Status of the Rum (Greeks) of Antalya in the First Half of the 19th Centurys”, Adalya, 20/2017, s. 449-491. Goitein, S. D., A Mediterranean Society: The Jewish Communities of the Arab World as Portrayed in the Documents of the Cairo Geniza, Volume: I, Berkeley and Los Angeles 1967. Hellenkemper, H. - Hild, F., Tabula Imperi Byzantini VIII: Lykien und Pamphylien, Viyana 2004. Kırçınzade, S. Şükrü, Seyahatü’l-Kübra, Çev. Salih Şapçı, Eğirdir 2005. Özdemir, Hacı Bayram, 26 Numaralı Antalya Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi 1301-1302 (M. 1883-1885), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2012. Petrov, Milen V., “Everyday Forms of Compliance: Subaltern Commentaries on Ottoman Reform, 1864-1868”, Comparative Studies in Society and History, Vol. 46, No. 4, 2004, s. 730-759. Ruff, Julius R., Erken Modern Avrupa'da Şiddet (1500-1800), Çev. Didem Türkoğlu, İstanbul 2011. Saraçoğlu, Hüseyin, Akdeniz, Ankara 1989. Selekler, Macit, Yarım Asrın Arkasından Antalya'da Kemer-Melli-İbradı-Serik, Antalya 2013. Seng, Yvonne J., “Fugitives and Factotums: Slaves in Early Sixteenth-Century Istanbul”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 39, No. 2 (1996), s. 136-169. Spratt, T.A.B. - Forbes, Edward, Travels in Lycia, Milyas, and the Cibyratis, Cilt: I, London 1847. Tanrıseven, Ruken, 12 No’lu Antalya Şer’iyye Sicili Defterine Göre 1862-1864 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2007. Taşbaş, Erdal, 15 No’lu Antalya Şer’iyye Sicil Defterine Göre 1866-1867 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî ve Sosyo-Ekonomik Durumu, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2007.